Madhalizam, slijeđenje pravca saudijskog režima

Zaljevska kriza, još od njenog izbijanja u junu, inicirala je val žestokih kritika prema vjerskim autoritetima koji zastupaju istovjetne stavove kao i vladajući režimi. Pravne decizije (fetve) ovih vjerskih autoriteta korespondiraju odlukama vlade i prilagođavaju se onome što nalažu takve odluke, uprkos tome što se donose bez konsultacija s učenjacima i organima koji ih reprezentiraju.

Posmatrači religijske situacije u Kraljevini Saudijskoj Arabiji smatraju da fetve i mišljenja, koja se ponekad oslanjaju na šerijatsko-pravne tekstove, a ponekad na intelektualno angažiranje islamskih jurista, spajaju struje koje su donedavno bile sklone diferenciranju, pa se islamsko pravo u mnogim slučajevima podređuje intelektualnom usmjerenju pristalica madhalizma. Stoga se postavlja pitanje: ko su, zapravo, madhalijevci i džamije?

Madhalijevci i džamije, kako se još nazivaju u arapskom svijetu, pojavljuju se kao pokret u Saudijskoj Arabiji. Pripisuju se dvojici islamskih učenjaka, Rabeeu al-Madkhaliju (rođen u Saudijskoj Arabiji 1932. godine) i Muhammadu Amaanu al-Jaameeu (1931-96), porijeklom iz Etiopije, po kojima su i nazvani.

‘Selefije koje su odane vlastima’

Madhalizam je nastao tokom Drugog zaljevskog rata, početkom devedesetih godina, kao reakcija na protivljenje islamskih struja ideji da se zatraži pomoć od Sjedinjenih Američkih Država kako bi se iračke trupe izvele iz Kuvajta, na temelju fetvi koje odbijaju “traženje pomoći od nemuslimana u borbi protiv muslimana”. Ovo su bili prvi začeci pokreta o čemu govori i djelo samog Rabeea al-Madkhalija pod nazivom Odbrana od ateističke agresije i šerijatski tretman traženja pomoći od nemuslimana.

Ovaj pokret se proširio diljem Saudijske Arabije zahvaljujući podršci vladajuće porodice, koja je u njemu vidjela objektivni ekvivalent islamskoj struji u usponu. Pristalice ovog pokreta odbacuju uključivanje u političke procese u državi, što i odgovara saudijskim vlastima, koje žele da ovo pitanje ostane daleko od tema o kojima će se raspravljati na javnim mjestima kao što su univerziteti i džamije.

Saudijske vlasti su u ovom pokretu pronašle svoju uzdanicu, pa se počinju suprotstavljati diskursima islamskih struja, posebno u pogledu pitanja koja se tiču politike, koristeći se logikom koja uzima religijske tekstove kao polaznu tačku.

Podrška zvaničnih vlasti madhalijevcima, ili “selefijama koji su odani [vlastima]”, kako ponekad sebe nazivaju, pružila im je privilegije u obrazovnim institucijama, džamijama i institucijama koje se bave vjerskim pitanjima. Postavljani su na pozicije učenjaka koji su smijenjivani ili su davali ostavke, a pripadali su drugim islamskim strujama, posebno pokretima Muslimanska braća i Sururiyah.

‘Pobuna koja izaziva sumnju’

To je pružilo mogućnost sljedbenicima madhalizma da preuzmu potpunu kontrolu nad Islamskim univerzitetom u Medini, na kojem je dekan Fakulteta za Hadis bio šejh Jaamee sve do svoje smrti, a Madkhali jedan od profesora.

Pristalice ovog pokreta bili su u stanju pronaći iznimke u saudijskom obrazovnom sistemu koji zabranjuje osobama s boravkom u Saudiji (bez saudijskog državljanstva) da predaju na univerzitetima u državi, što je i danas važeće pravilo. To se desilo u slučaju Osame Atayae, jednog od lidera ovog pokreta, inače palestinskog porijekla, koji je predavao na Univerzitetu zahvaljujući posredovanju madhalijevskih učenjaka. Riječ je o autoru knjige Odbrana od cionističke agresije na dinastiju El Saud – porodicu džihada i mudžahedina.

Madhalizam se temelji na dva principa, kako to vidi Stéphane Lacroix, autor knjige Vrijeme buđenja. Prvi je apsolutna poslušnost “vladarima” i ograničavanje na formu tekstova koji potiču na poslušnost. Također, ne ostavlja se nikakav prostor za iznošenje stavova koji nisu po volji vlastima, jer se to, prema percepciji madhalijevaca, smatra “vrstom pobune koja izaziva smutnju”.

U svom komentaru na djelo Temelji sunneta od imama Ahmeda ibn Hanbela, Madkhali kaže da se osobi koja silom uzme vlast u svoje ruke mora iskazati poslušnost kako bi se sačuvali životi. Također, ako i nakon njega neko drugi dođe na vlast silom, obaveza je pokazati poslušnost novom vladaru.

‘Svi oko jednog vođe’

Poslušnost se mora iskazati i guvernerima, ministrima i muftijama. Obaveza je izraziti pokornost svima njima, pa čak i ako se sa sigurnošću zna da čine nepravdu. Pokornost njima zapravo je pokornosti onome ko ih je imenovao. Zbog toga madhalijevci ne dozvoljavaju nikakvo protivljenje odlukama Vijeća viših islamskih učenjaka u Saudijskoj Arabiji, kao ni protivljenje stavovima glavnog saudijskog muftije.

Pristalice ovog pokreta prigovaraju islamskim pokretima zbog ulaska u politiku i smatraju da se time otvaraju vrata za podjele na osnovu stranačke pripadnosti, što je “u suprotnosti s učenjem islama koje nalaže muslimanima da se okupe oko jednog vođe”. Također, smatraju da izražavanje mišljenja koje se kosi s mišljenjem vladara predstavlja djelovanje izvan okvira šerijata i poticanje smutnje, iako drugi islamski učenjaci to vide kao “odvraćanje od zla” i savjetovanje vladara.

Drugi princip u djelovanju ovog pokreta je napadanje na neistomišljenike i njihovo proglašavanje novotarima. Šejh Madkhali decidno tvrdi da “Muslimanska braća nisu ostavili nijedan temelj islama a da ga nisu narušili”. Također, smatra kako je većina njihovih aktivnosti u misionarstvu i politici bila novotarska, što vjera ne prihvata i smatra zlom, protiv kojeg se mora boriti i koje se treba zaustaviti.

Takvo usmjerenje je i dovelo do podnošenja sigurnosnih izvještaja o islamskim pokretima prepunih insinuacija, od kojih je najpoznatiji izvještaj pod nazivom Svjetska tajna organizacija između planiranja i realizacije u Kraljevini Saudijskoj Arabiji. Pomenuti izvještaj su madhalijevci predali saudijskim vlastima polovinom devedesetih godina prošlog vijeka. U njemu su opširno govorili o tome da je djelovanje Muslimanske braće usko povezano sa svijetskim planom za promjenu vladajućeg režima u Kraljevini, stoga se “saudijskim vlastima preporučuje da se što hitnije angažiraju na zaustavljanju ovih organiziranih aktivnosti”.

Prelaz na stranu prevratnika

Nakon ovakvog izvještaja, saudijske vlasti su pokrenule kampanju hapšenja misionara i učenjaka koji se dovode u vezu s pokretom Sahwa (islamsko buđenje) u Kraljevini, pa je tako veliki broj njih je završio u zatvoru, a mnogima je zabranjeno djelovanje.

Uprkos dosljednosti u primjeni principa pokornosti vlastima u djelovanju madhalijevaca tokom čitave njihove historije, ipak je ova dosljednost zakazala kada su u pojedinim državama u regionu na vlast došle demokratski izabrane vlade koje nisu bile saveznici Saudijske Arabije. Takav slučaj se desio u Egiptu i Libiji, gdje su pristalice madhalizma stale na stranu prevratnika Khalife Haftera i Abdel Fataha al-Sisija. Slična situacije se desila i u Jemenu, gdje pobornici ovog pokreta sarađuju s emiratskim snagama protiv predsjednika Abd Rabuha Mansura Hadija.

Većina učenjaka bliskih saudijskim vlastima usvojili su ideje madhalijevaca, pa su tako fetve koje dozvoljavaju “vladaru da uskrati slobode i sklopi savezništvo s neprijateljima muslimanske zajednice” postale predominantna karakteristika pravnog diskursa koji se slijedi, pa čak i kod onih koji nisu dio ovog pokreta.

Izvor: Al Jazeera