Postaje li BiH društvo staraca?

Piše: Aljoša Ljubojević

Bosanskohercegovački entitet Republika Srpska nalazi se od 2002. godine u takozvanoj prirodnoj depopulaciji, što znači da godišnje više ljudi umre nego što se rodi. Osim toga konstantno se smanjuje broj rođenih pa je, prema podacima iz 2014. godine, u RS-u prvi put rođeno manje od 10.000 beba.

U Federaciji BiH nešto je povoljnija slika kada je riječ o sredinama sa većinskim bošnjačkim stanovništvom, dok hrvatska nacionalna komponenta, kao i srpska, bilježi negativne trendove.

Demograf i profesor na Univerzitetu u Istočnom Sarajevu Stevo Pašalić ističe da su posljednji zvanični podaci za 2014. godinu, za teritoriju Republike Srpske, itekako zabrinjavajući.  

„U 2014. godini u RS-u je umrlo 14.409 ljudi, a rođeno je samo 9.335 beba. To znači da je razlika između umrlih i novorođenih više od 5.000 stanovnika i to je, gledano godinama unazad, najveća razlika“, kaže Pašalić.

Ekonomska pitanja važnija od rađanja

Navodi da su na nizak prirodni priraštaj u ovom entitetu uticale i stalne migracije stanovništva jer je Bosna i Hercegovina, istorijski gledano, emigracioni prostor, što znači da vijekovima više ljudi odlazi nego što ostaje da živi u BiH.

„Zvuči nestvarno, ali veći su demografski gubici po osnovu migracija nego po osnovu rađanja. Bosna i Hercegovina je posljednjih 20 godina na osnovu migracija izgubila 650.000 stanovnika, a na osnovu niske stope nataliteta 140.000 stanovnika. Kada dodamo broj poginulih i nestalih u ratu – 110.000, BiH ima ukupne demografske gubitke 900.000 stanovnika. To znači da, umjesto sadašnjih, kako kažu prvi preliminarni rezultati popisa, 3.700.000 stanovnika, da nije bilo rata, ona bi imala 4.600.000 stanovnika“, kaže Pašalić.  

Bosna i Hercegovina je zemlja koja se bori s procesom tranzicije, zemlja u kojoj su ekonomska i socijalna pitanja postala važnija od populacione politike. Pašalić ističe da su sva dosadašnja istraživanja koja su sproveli demografi pokazala da je ekonomski faktor odlučujući kada je riječ o rađanju u BiH.

„Što se država brže uhvati u koštac sa mjerama populacione politike, to ćemo eventualno moći neke negativne trendove da zaustavimo ili popravimo. U suprotnom, hipotetički, moguć je i sljedeći scenario – zamislite da sve krene nabolje, da postanemo ekonomski prosperitetna zemlja, a onda shvatimo da smo društvo staraca, da nemamo mladih koji su sposobni za prostu reprodukciju. Naći ćemo se u situaciji da ne postoji kontigent žena u fertilnom periodu, od 15 do 49 godina, a ja stalno ističem činjenicu da se u zemlji koja ima negativnu stopu prirodnog priraštaja od minus 4,6 promila za 25 godina broj stanovnika upolovljuje“, navodi Pašalić.

Također, kaže kako je potrebno da vlast shvati da su za pravilnu populacionu politiku bitne dvije stvari: vrijeme i novac.

„Uzmite primjer Srbije. Oni su nedavno pokušali da ozbiljno utiču na povećanje nataliteta. Rekli su: ‘Hajde da novčano stimulišemo i nagradimo 100.000 žena koje su rodile troje ili više djece.’ Zatim su izračunali da im za tih 100.000 žena treba 50 milijardi dinara (408 miliona eura) godišnje i shvatili su da taj novac nemaju“, zaključuje Pašalić.

Pravilo u svijetu je da nerazvijene zemlje bilježe enormno rađanje, a razvijene zemlje koje se “kupaju u dolarima” imaju veoma nisku stopu rađanja. Bosna i Hercegovina ne može da se poredi ni sa nerazvijenim afričkim i azijskim zemljama niti sa bogatim zemljama, ali za fazu u kojoj se ona nalazi u demografiji postoji naziv – kvaziposttranziciona etapa.

“Zbog čega ovaj naziv? Zato što ispada, gledajući nisku stopu nataliteta, da je BiH davno prošla kroz demografsku tranziciju, da ovdje ljudi zarađuju sjajno, pa je i natalitet nizak. A kod nas ništa od toga nije tačno. Jedan od glavnih razloga što rađamo malo djece nije ‘ekonomski raj’ i komfor, već istorijska činjenica da smo samo u 20. vijeku imali četiri rata i izgubili najreproduktivnije stanovništvo”, kaže Pašalić.

Ističe kako Vlada Republike Srpske planira da od jeseni, putem školskih institucija i u okviru lokalnih zajednica, određenim programom utiče na svijest mladih o pitanju rađanja i povećanja stope nataliteta. 

“U zemlji koja ima negativnu stopu prirodnog priraštaja od minus 4,6 promila za 25 godina broj stanovnika biće prepolovljen“, ističe Pašalić.

Godišnje samo 1.200 trećerođene djece

Jovanka Vuković iz Javnog fonda za dječiju zaštitu Republike Srpske kaže da se godišnje u ovom entitetu rodi samo 1.200 djece u statusu trećerođenih, a tek 220 u statusu četvororođenih.

„Smanjuje se i broj brakova, a prvorotke koje se odlučuju na rađanje sve su bliže tridesetim godinama. Sve veći je broj celibata, živi se u zajednicama bez djece ili u zajednicama sa djecom, ali bez verifikovane bračne zajednice. Najčešći izgovor mladih je da nemaju stan, posao, ali evo imate činjenicu da 65 odsto porodilja koje rađaju u RS su nezaposlene i žive na selu! Mislim da postoji i krivica roditelja koji su razmazili djecu i pustili ih da žive sa njima do tridesete godine, a mnogi i nakon tridesete, te nisu spremni na žrtvu“, ističe Vuković.

Ona navodi da bi za prostu reprodukciju trebalo da svaka žena u Republici Srpskoj koja je u fertilnom periodu rodi troje djece, a poželjno je da jedno bude žensko. Međutim, natalitetna slika je još daleko od pomenutih parametara.

Vuković dodaje da Fond za dječiju zaštitu Srpske sprovodi mjere putem prava na dječiji dodatak, koje imaju socijalno-zaštitni karakter pa, naprimjer, trećerođena djeca i četvororođena djeca uz pomoć Ministarstva porodice, omladine i sporta, osim redovnog dodatka, dobijaju dodatnih 600 (307), odnosno 450 KM (230 eura). Djeca iz višečlanih porodica imaju prvenstvo učešća u projektu socijalizacije djece u RS-u, a roditelji prvorođene djece takođe dobijaju određena sredstva.  

Veliki problem posljednjih decenija predstavlja i sterilitet mladih bračnih parova te je Fond zdravstvenog osiguranja Republike Srpske odlučio da pomogne dva pokušaja vantjelesne oplodnje, dok neke lokalne zajednice participiraju i kod trećeg pokušaja.   

Prijeti li izumiranje?

Naš sagovornik s početka teksta, demograf Pašalić, ističe da je Evropa kontinent koji ima najnepovoljniju demografsku sliku te da samo mali broj evropskih zemalja ima obezbijeđenu prostu reprodukciju, kao što su Francuska, Irska i neke skandinavske zemlje.   

Sve druge zemlje Evrope nalaze se ispod nivoa za prosto obnavljanje, a poseban primjer su Njemačka, Austrija, Italija i Španija, gdje je fertilitet pao ispod 1,4 djece po jednoj ženi. Međutim, ove zemlje su ekonomski razvijene te problem povećanog mortaliteta rješavaju imigracionom politikom. Naprimjer, Njemačka je otvorila granice za 600.000 radnika, a Sjedinjene Američke Države svake godine dobiju milion novih migranata.

Prema Pašalićevim riječima, Bosna i Hercegovina jedino može da se osloni na domicilno stanovništvo i na dijasporu – da se ekonomski razvije i privuče ljude iz dijaspore da se vrate na ovaj prostor, ulažu u njega i ostaju da žive. U suprotnom u BiH će se vraćati samo ljudi u trećem životnom dobu koji su nesposobni za reprodukciju, a stanovništvo će morati da se pomiri da je ušlo u proces izumiranja i da će za 150, 200 ili 500 godina zaista nestati.

Izvor: Al Jazeera