Godinama žive u bijedi nadomak deponije

Piše: Ivan Čađenović

Izbjeglice iz Bosne i Hercegovine i sa Kosova više od 15 godina teško žive u podgoričkom naselju Konik. Neugledna kamp-naselja nije teško naći. Samo treba pratiti gdje kamene kuće zamjenjuju objekti od kartona, iverice, daske i lima.

U Podgorici postoje tri izbjeglička naselja. U Kampovima 1 i 2 žive Romi, Egipćani i Aškalije (RAE), između kojih žive bosanske izbjeglice, što je uzrok nerijetkim etničkim sukobima u ovom dijelu grada.

Ulica Španskih boraca putnike prvo nanosi na malo kontejnersko naselje Kamp 1, potom na neugledne kućice i zgrade raseljenih lica iz Bosne i Hercegovine – izbjegličko naselje “Vrela Ribnička”, a završava se improvizovanim barakama i šatorima u Kampu 2, koji od gradske deponije dijeli samo betonski zid.

Na Koniku trenutno boravi približno tri hiljade izbjeglica.

Fudbal u blatu

Do Kampa 2 dolazi se neasfaltiranim putem. Kada smo posjetili ovaj kamp, mališani su po kiši igrali fudbal u blatu i lokvama na putu. Osjećao se neprijatan miris deponije iznad koje je kružilo stotinjak galebova.

„Obično neko zapali gumu ili smeće kod nas, pa se od dima ne osjeća smrad, ali danas pada kiša“, kazao je jedan od mališana.

Crna Gora je u periodu 1998-99. godine na svojoj teritoriji pružala utočište za 140.000 izbjeglica i raseljenih osoba, što je u tom trenutku predstavljalo četvrtinu njenog stanovništva. Formiranjem Komesarijata za raseljena lica, 1992. godine, Crna Gora je krenula u institucionalno rješavanje problema masovno izbjeglih osoba, koje su bile primorane da napuste svoja ognjišta usljed ratnih sukoba.

Danas Crna Gora problem raseljenih rješava na dva načina. Za one koji žele da ostanu u zemlji grade se stanovi, a onima koji žele da se vrate u zemlju porijekla daju podršku uz pomoć partnerskih organizacija.

Odnosno, Ministarstvo rada i socijalnog staranja obezbjeđuje prevoz do Kosova, dok partneri daju sredstva za izgradnju domova u matičnim zemljama

Stanovnik Kampa 1 Sako Sali tvrdi da su njegova braća sa porodicama već odselila za Kosovo, dok on čeka da mu se izgradi kuća u Peći.

“Biće teško zbog djece, jer su ovdje počela u školu i stekla drugove, ali mislim da ovdje nemamo uslova za život i da nam ovdje nije mjesto”, kazao je Sali.

Noći bez struje

Život na Koniku pamtiće po noćima bez struje, vrućinama bez vode, hrani iz Narodne kuhinje i paketima odjeće i knjiga za koje su se grabili ispred prostorija Crvenog krsta.

Elektroprivreda Crne Gore je više puta isključivala napajanje električnom enegrijom stanovnicima naselja, zbog neplaćanja računa za struju i nelegalnog priključivanja na elektro mrežu. U ljetnim danima se često desi i da naselje ostane bez vode, što je pogotovo teško stanovnicima drvenih baraka i šatora.

Sali smatra da ga na Kosovu čeka bolji život.

Od 2005. godine Uprava za zbrinjavanje izbjeglica sprovodi projekat dobrovoljnog povratka „interno raseljenih lica“ na Kosovo.

“Od početka projekta do oktobra 2012. godine na Kosovo se vratilo oko 2.700 lica. U toku 2012. godine na Kosovo se vratilo šest porodica, odnosno 34 lica. Godine 2013. na Kosovo se vratilo devet porodica, odnosno 63 lica, dok su se u toku 2014. godine na Kosovo vratile 24 porodice, odnosno 119 lica“, navode iz Uprave, na čijem je čelu Željko Šofranac.

Tvrde da se do oktobra 2015. godine na Kosovo vratilo 13 porodica, odnosno 75 ljudi.

Iako je Crna Gora nezavisna država, koja je priznala nezavisnost Kosova, ljude koji su izbjegli odatle još se nazivaju „interno raseljenim licima“, što nije u skladu s njihovim stvarnim statusom.

“U momentu njihovog dolaska s Kosova 1999. godine, oni nijesu prelazili međunarodno priznatu granicu jer su tada Srbija i Crna Gora bile jedna država, te su dobili status interno raseljenih. A 20. juna 2006. godine vlada je donijela Odluku o privremenom zadržavanju statusa i prava raseljenih i interno raseljenih lica u Republici Crnoj Gori“, pojasnio je Šofranac.

U trošnoj drvenoj baraci Alije Rame četvoro osnovaca su na zemljanom podu, pokrivenom samo tepisima, učila gradivo za sutrašnji dan škole. Pored njih je na krevetu, jedinom u kući, ležao Alijin otac, lošeg zdravstvenog stanja.

“Kroz socijalni program imamo pravo na besplatno školovanje i zdravstveno osiguranje, ali od sto eura socijale ne možemo platiti i ljekove i knjige. Jedan obrok hrane dobijamo u Narodnoj kuhinji, ali djeca moraju u školi nešto da pojedu. A ja i žena ne možemo nigdje naći posao”, kazao je Rama.

Država Crna Gora je napravila vrtić i školu za djecu raseljenih. I ambulante u koje dolaze ljekari iz podgoričkih domova zdravlja. No, njihov „privremeni“ boravak nikako da preraste u nešto trajno.

Rama tvrdi da su on i supruga skromnu baraku sagradili mukotrpnim radom i da bi želio da postavi parket u kući, kako bi djeca mogla bolje da uče.

Ministarstvo socijalnog rada i staranja planira do sljedeće godine da potpuno zatvori naselja Kamp 1 i Vrela Ribnička.

Ministarka rada i socijalnog staranja Zorica Kovačević ranije ove godine najavila je izgradnju zgrada i useljavanje dijela porodica iz kampa na Koniku do sredine septembra. Zgrade još nijesu završene.

Novac za izgradnju stanova za raseljene obezbijeđen je iz regionalnog stambenog programa kojim se osim u Crnoj Gori rješavaju pitanja izbjeglica u Srbiji, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj, a fondom upravlja Razvojna banka Savjeta Evrope.

Za stanovnike izbjegličkih naselja najčešće adrese na koje traže pomoć i savjete, bilo koje vrste su Crveni krst Crne Gore (CKCG) i Visoki komesarijat Ujedinjenih nacija za izbjeglice (UNHCR).

Koordinator u Crvenom krstu Mensut Krpuljević, zadužen za aktivnosti u izbjegličkim kampovima, tvrdi da mu se stanovnici najčešće obraćaju za probleme, koji nisu u njegovoj nadležnosti, jer su navikli da im uvijek izlaze u susret.

Borba za život

Zaposleni u CKCG održavaju i kurseve prve pomoći, radionice o HIV-u, žene imaju svoj kutak za povjerljive razgovore, a djeci priređuju časove muzičkog. No, kada časovi, za one koji ih žele pohađati, prođu, treba od nečega i živjeti.

„Snalaze se. Malo od humanitarne pomoći koju im dijelimo, malo od nadnice za fizičke poslove koje rade po gradu i okolini, malo od preprodaje onoga što nađu u kontejnerima“, objašnjava Krpuljević.

U baraci Crvenog krsta u središtu kampa – živo je. Osim uposlenih u CK, tu su i ljudi iz drugih organizacija koje pomažu nevoljnicima sa Konika. Dogovaraju se šta i kako dalje, kako iz smanjene pomoći izvući što više za ove ljude. Svaki čas pokuca po neko od stanovnika kampa s pitanjem, molbom ili, tek, pozdravom onima koji brinu o njima.

Šef kancelarije UNHCR-a Mustafa Server Kajlan smatra da bi se do kraja 2017. godine moglo riješiti pitanje raseljenih osoba. Tvrdi da je upoznat šta Vlada Crne Gore radi u tom pravcu.

„Rade ono što najbolje mogu i to je iznad naših očekivanja. Nijesu svi problemi riješeni u ovom trenutku, ali idemo ka tome da se sve riješi“, rekao je Kajlan.

Na sjeveru Crne Gore zatvoreni su gotovo svi kolektivni centri, osim izbjegličkog naselja Rudeš u Beranama. Kako je saopšteno iz Ministarstva rada i socijalnog staranja, regionalnim stambenim programom, kojim je za Crnu Goru izdvojeno gotovo deset miliona eura, će se obezbijediti rješavanje stambenog pitanja raseljenih izgradnjom 907 stambenih jedinica, isporukom građevinskog materijala za 120 stambenih jedinica, izgradnjom 60 montažnih kuća i 68 smještajnih jedinica u Domu starih u Pljevljima.

Tokom svih godina provedenih u Podgorici, izbjeglice su preživjele požare, u jednom je je izgorjelo cijelo naselje Kamp 1, mnoge dane bez struje i vode, život u zagađenom vazduhu pored gradske deponije i diskriminaciju građana koji su izbjegavali izlazak u taj dio grada nazivajući ga „ruglom“.

Iako je Crna Gora pri kraju rješenja problema sa izbjeglicama iz država bivše Jugoslavije, čini se da je daleko od kraja rješenja pitanja izbjeglica, s obzirom da Vlada razmatra da pruži utočište imigrantima iz Sirije.

Izvor: Al Jazeera