Zašto EU treba izabrati Kinu, a ne SAD

Dok se Donald Trump probija kroz svoj drugi mandat u Bijeloj kući, Evropa se suočava s pitanjem koje je dugo izbjegavala: treba li se i dalje držati saveza sa Sjedinjenim Američkim Državama ili je vrijeme za kreiranje novog kursa – možda onog koji vodi prema Istoku?

Kineski predsjednik Xi Jinping je u aprilu pozvao španskog premijera Pedra Sancheza da ohrabri Evropsku uniju da se „zajednički odupru jednostranoj prisili“ Washingtona. Ova prisila nije ograničena na trgovinu; ona se proteže na politiku, kulturu i globalnu strategiju. Za Evropu pitanje nije samo ostaje li SAD ostaje snažan saveznik, nego je li i dalje pravi.

Bliži odnos s Kinom sada nudi jasne prednosti. To je ideja o kojoj će se vjerovatno raspravljati na samitu EU-a i Kine u julu. Iako su evropski stavovi prema Kini i dalje obilježeni oprezom, kao što je pokazalo nedavno uvođenje carina na uvoz jeftinih proizvoda s platformi kao što su Temu i Shein, evropski strateški refleks još po inerciji bira SAD, posebno u finansijama i odbrani. Taj refleks, rođen iz historije, sve više nije u skladu s dugoročnim evropskim interesima.

Kina ima svoje izazove

Sjedinjene Američke Države već dugo slijede dosljedan globalni cilj: sačuvati svoju poziciju jedine svjetske supersile. No, s predsjednikom Trumpom američko globalno vodstvo prešlo je u mračniju fazu. Osnovni demokratski principi se narušavaju. Ljudska prava, akademska sloboda i socijalna pravda su pod stalnim napadom. Od bezuvjetne podrške razornom napadu Izraela na Gazu – koji je širom svijeta osuđen kao genocid – do zelenog svjetla za novopokrenuti rat protiv Irana, masovnih deportacija i ukidanja finansijskih sredstava za univerzitete, Trumpove Sjedinjene Američke Države aktivno potkopavaju vrijednosti za koje su nekada tvrdile da ih zagovaraju.

Kina, naravno, ima svoje izazove. Nedostaje joj sloboda medija, cenzuriše disidente i čvrsto kontroliše javni diskurs. No, je li demokratski Zapad još toliko drugačiji? U informacijskom okruženju u kojem dominira šačica tehnoloških milijardera, platforme kao što su X i Facebook pojačavaju dezinformacije i teorije zavjere dok istovremeno marginaliziraju ozbiljnu javnu raspravu. Tretman zviždača kao što su Julian Assange, Chelsea Manning i Edward Snowden dodatno ukazuje na to da je istina postala prijetnja onome što se sada smatra američkom demokratijom, a ne njen temelj.

Evropa se, također, mora suočiti s ekonomskim i političkim modelom koji dijeli sa SAD-om. Demokratija, nekada izvor ponosa, sve više funkcioniše kao ideološki plašt koji skriva oligarhiju – vladavinu nekolicine za nekolicinu. Trump utjelovljuje taj pomak, tretirajući demokratske norme kao prepreke beskrajnom gomilanju. No, on nije sam u tome. Širom Zapada, bogatstvo je sve više koncentrisano, a politika sve više ne reaguje na potrebe većeg dijela svog stanovništva.

Kina postaje sve privlačnija destinacija za obrazovanje

Razlika između Washingtona i Pekinga u vanjskim poslovima također zahtijeva da joj se posveti pažnja.

Kina održava jednu prekomorsku vojnu bazu, u Djiboutiju, i nekoliko malih ispostava za podršku. S druge strane, SAD ima više od 750 vojnih postrojenja širom svijeta. Taj ogromni otisak može uskoro poslužiti Trumpovoj oživljenoj imperijalnoj mašti: on je nedavno podijelio video u kojem zamišlja Gazu kao „rivijeru Bliskog istoka“ nakon što je rekao da će palestinski stanovnici biti preseljeni drugdje. Kina se, u međuvremenu, protivila takvom prisilnom raseljavanju i potvrdila pravo Palestinaca da se odupru stranoj okupaciji.

Osim toga, Kina postaje sve privlačnija destinacija za obrazovanje. Više od 3.000 univerziteta opslužuje više od 40 miliona studenata. Sistem visokog obrazovanja u Kini ujedno je velik i dostupan. Školarina se kreće od 1.500 do 3.000 dolara godišnje, što je u oštrom kontrastu sa 40.000 dolara koliko naplaćuju mnoge američke institucije. Univerziteti poput Tsinghue dobijaju globalno priznanje za istraživanja s velikim utjecajem. Iako ove institucije djeluju pod strogom cenzurom, one ostaju ozbiljna alternativa – pogotovo jer se američki kampusi sada suočavaju s represijom studenata, vizama i sve većim uplitanjem politike.

Evropa još nije politički suverena

Zašto, onda, Evropska unija ostaje vezana za savez koji u sve većoj mjeri potkopava njene vrijednosti i interese?

Istina je da Evropa još nije politički suverena. Nema ujedinjenu ekonomiju, vojsku, poreski sistem i tržište rada. Od sjevera prema jugu, od istoka prema zapadu, kontinent je rascjepkan –  jezički, kulturno i politički. U govoru održanom 2017. godine na Sorboni francuski predsjednik Emmanuel Macron govorio je o „evropskom suverenitetu“. Međutim, to je upravo ono što Evropi još nedostaje: sposobnost da samostalno procjenjuje svoje interese i u skladu s tim formira saveze.

Sve dok taj suverenitet ne postane stvarnost, bilo koji razgovor o promjeni saveza – koliko god hitan bio – ostaje uglavnom teoretski. Kina je spremna za novu eru saradnje. Evropa, paralizirana unutarnjim podjelama i zastarjelim lojalnostima, nije. Ipak, Trumpove Sjedinjene Američke Države čine sve što mogu kako bi konačni izbor za Evropu bio svakim danom sve jasniji.

Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.