Ibn Haldunova asabija i brzi pad Bashara al-Assada

Dana 27. novembra koalicija naoružanih opozicijskih grupa, predvođena grupom Hayat Tahrir al-Sham (HTS), počela je ofanzivu na pozicije koje je držala vlada u pokrajinama Halep i Idlib na sjeverozapadu. Nakon manje od dvije sedmice ušli su u Damask dok su predsjednik Bashar al-Assad i njegova porodica otišli u nepoznatom pravcu.

Raspad vojske sirijskog režima bio je spektakularno brz. Podsjeća na slične kolapse u Afganistanu, kada su talibani zauzeli Kabul od Vlade Afganistana nakon povlačenja američkih snaga, i u Iraku kada je ISIL 2014. godine napao i zauzeo Mosul, drugi najveći irački grad, u roku nekoliko dana.

Uspjeh HTS-a, talibana i ISIL-a bio je podjednako rezultat njihove mobilizacije i unutrašnje kohezije ili „asabije“, kako bi to nazvao arapski historičar Ibn Haldun, kao i grešaka njihovih protivnika. Mreže patronata i korupcije dominirale su sirijskom vojskom kao i iračkom i afganistanskom, čineći ih nestabilnim i neefikasnim bez podrške stranih snaga.

To, u kombinaciji s lošim Assadovim upravljanjem, manjkom legitimiteta i nepopularnošću dovelo je do nesposobnosti sirijske vojske da suzbije napredovanje dobro organizovanih oružanih grupa.

Patronat i nizak moral

Sirijsku opoziciju su godinama mučili fragmentacija i međusobne borbe, zbog čega se nije mogla oduprijeti sirijskom režimu. Nakon 2020. ovaj sukob se uglavnom smatrao „zamrznutim“, što je omogućilo opoziciji, posebno HTS-u da se konsoliduje i pregrupiše. Uprkos višegodišnjim neuspjesima, nisu izgubili nadu i podstrek da se bore protiv sirijskog režima.

To je osiguralo osjećaj unutrašnje solidarnosti, za koji je Ibn Haldun još u 14. stoljeću rekao da je ključni element zbog kojeg plemenska snaga postaje dovoljno snažna da savlada cijela carstva. Do ovog zaključka je došao posmatrajući napredovanje mongolskog osvajača Timura, koji je zauzeo ne samo velike predjele u centralnoj Aziji, nego i dijelove Indije, Perzije, Iraka i Anadolije.

Godine 1400. njegove su snage opustošile Halep, a zatim pokrenule munjevitu ofanzivu, zauzevši Hamu i Homs. Damask je na kraju kapitulirao pred Timurom bez borbe u decembru 1400. godine, a nepopularni mamelučki sultan je pobjegao iz grada u šoku.

U slučaju sirijske opozicije, njihov moral je pojačala ne samo unutrašnja solidarnost nego i ideja da se bore za oslobođenje nacije.

Nasuprot tome, moral sirijske vojske bio je nizak. U njenim redovima su bili uglavnom regruti, od kojih su neki bili prisiljeni biti tu nakon hapšenja i mučenja.

Sirijske snage koje broje 130.000 vojnika stoga su poklekle pred 30.000 pobunjeničkih boraca koji su napredovali. Sirijska vojska se raspala baš kao i afganistanska od 300.000 vojnika kada se suočila sa 60.000 talibana, ili iračka od 30.000 vojnika pred 1.500 boraca ISIL-a koji su napali Mosul.

U stvarnosti, velike brojke kriju strukturalne manjkavosti. Sirijska vojska, baš kao i iračka i afganistanska, ogrezla je u korupciji i imala problem s „nepostojećim vojnicima“. Ovaj fenomen odnosi se na spiskove na kojima su fiktivna imena kako bi vojnici sakupljali dodatne plate.

Ova praksa se pojavila zato što je vojska služila kao mreža patronata gdje su oficirske pozicije dodjeljivane na osnovu lojalnosti, a ne vojnih sposobnosti. Ovi oficiri su potom koristili svoje pozicije da se obogate, ili na osnovu ovih nepostojećih vojnika ili reketiranja civilne populacije.

Pad korumpirane dinastije

Kada je Egipat potpisao mirovni sporazum s Izraelom 1979, tadašnji sirijski predsjednik Hafez al-Assad, Basharov otac, odustao je od arapskih vojnih saveza i samostalno je razvio veliku vojnu silu.

Sovjetski Savez ju je opskrbio tenkovima, artiljerijom i avionima, kao i balističkim raketama Scud kako bi držao pod kontrolom državu koju je doživljavao kao svog najvećeg neprijatelja u regiji – Izrael. Osim toga, Sirija je razvila program hemijskog oružja da parira izraelskom programu nuklearnog naoružanja.

To oružje, međutim, nikada nije upotrijebljeno u konvencionalnom ratu protiv izraelske vojske. Ta velika vojna sila umjesto toga je usmjerena protiv stanovništva Sirije, prvo u vrijeme Hafezove vladavine tokom ustanka u Hami, a potom i u vrijeme Basharove vladavine tokom sirijske revolucije 2011.

Oružje osmišljeno da nanese ozbiljnu štetu izraelskoj vojsci iskorišteno je protiv sirijskih civila. Assad je na sirijske gradove čak ispaljivao balističke rakete dugog dometa Scud.

Kada je masakr sirijske vojske nad sirijskim narodom izazvao masovno dezerterstvo koje ju je koštalo polovice oficira i vojnika, Assadov režim je tražio da se uvezu strane snage koje bi se borile u njegovo ime.

Libanskim borcima iz Hezbollaha i ruskim borcima iz plaćeničke grupe Wagner pridružile su se razne proiranske oružane grupe, a nakon nekog vremena i određen broj pripadnika redovnih ruskih snaga.

Iako su ove strane snage uspjele odbiti pobunjeničke snage i osigurati Assadov režim, taj režim je napravio fatalnu grešku jer je povjerovao da može zauvijek vladati upotrebom brutalne sile. Nije uradio gotovo ništa da pokuša vratiti legitmitet tako što će ponuditi dobro upravljanje svom narodu. Usluge gotovo da nije pružao, a nije nudio ni sigurnost, dok je sirijska ekonomija nastavila slobodni pad, a standardi života postajali sve lošiji.

Ovaj nemar se ogledao i u načinu na koji je režim tretirao vojsku. Od 2023. vojnici su primali bonuse u iznosu od 10.000 sirijskih lira ili 0,75 dolara. Tri dana prije pada Assad je u posljednjem pokušaju da podigne moral vojnicima povećao platu za 50 posto. No, ispostavilo se da to nije imalo nikakvog efekta.

Ono što je ostalo od sirijske vojske nakon što je vodila desetogodišnji rat protiv vlastitog naroda više nije bilo spremno voditi još jedan takav rat u 2024. S obzirom na to da više nije bilo stranih snaga koje bi se borile za Assada, sirijske trupe su se povlačile iz jednog za drugim gradom dok pobunjenici nisu zauzeli Damask. Vojska je netragom nestala. Vojnici su odbacili uniforme i obukli civilnu odjeću.

Kao što je Ibn Haldun primijetio prije 700 godina, korupcija je kadra ubiti asabiju i prouzrokovati brzi pad cijelih dinastija. Porodica Assad očito nije naučila lekcije iz historije vlastite zemlje.

Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.