Sistematsko uništavanje arhitekture i sjećanja na Jugoslaviju

Sistematskim rušenjem ikoničnih objekata modernističke arhitekture u Beogradu, što se pre svega odnosi na rušenje Hotela “Jugoslavija” i zgrada  Generalšataba i Ministarstva odbrane, sprovodi se istorijska, ideološka i politička revizija u Srbiji, koja je samo nastavak revizije koja se ustoličenjem režima Aleksandra Vučića ustremila na sva dostignuća i vrednosti koje je stvorila SFRJ.

Nacionalistička, i neretko šovinistička doktrina režima u Srbiji, kao i u slučajevima drugih autokratija, ima potrebu da se nametne kao istorijski i politički najvažnija, zapravo jedina moguća, kao početna tačka. Režim se svim silama trudi da svoje uspostavljanje označi kao prekretnicu u istoriji čitavog naroda, kao godinu nultu, pa su simboli prethodnih vremena i sistema koji su zagovarali drugačije vrednosti, kao što jugoslovenska multikulturalnost, posebno problematični za politiku nacionalne samozaljubljenosti koju propagira Vučić.

Tako je jedna od meta rušilačkog pohoda, Hotel “Jugoslavija” – zajedno sa zdanjem Palata Srbija, koja se nekada zvala Palata Federacije ili Savezno izvršno veće i zgradom poslovnog centra Ušće, koji je nekada bio Centralni komitet – činio arhitektonsku celinu koja je trebalo da pokaže pravac novih društvenih ideja i tokova socijalističke Jugoslavije, ali i da istakne razvoj Novog Beograda kao nove koncepcije nasuprot starom gradskom jezgru.

Problem za Vučića

Logično je zato da istorijski podsetnik kakav je Hotel “Jugoslavija” predstavlja problem za Vučića, jer on danas suvereno vlada teritorijom koja je oko tri puta manja od Jugoslavije, u kojoj živi oko tri puta manje ljudi nego u Jugoslaviji, i koja, avaj, i pored svih njegovih radikalski nezajažljivih, grandomanskih snova nema ni metar morske obale. Uz to i zabrinjavajuće veliki broj ljudi kojima vlada gleda kako da glavom bez obzira pobegne iz Srbije zbog načina na koje Vučić tretira osnovna ljudska i politička prava i sarkastično vređa inteligenciju građana, dok su iz Jugoslavije bežali uglavnom mračni umovi, zadojeni nacionalizmom.

Dodatni problem za režim su i društvene vrednosti na kojima je počivala Jugoslavija, u kojoj je javni interes bio u središtu političkog i društvenog delovanja, kada je državna politika, između ostalog, bila izgradnja državnih stanova za stotine hiljada ljudi samo na Novom Beogradu, dok se državna politika sadašnje Srbije svodi samo na lični interes i klijentelizam. I dva zdanja na koje se okomio režim građena su da bi služila javnom interesu, a sada im je namenjeno da služe interesima ionako bogatih pojedinaca koji su spremni da s Vučićem uplove u romantične korupcionaške vode.

Na stranu profit koji mu se smeši, ali Vučić mora da je u simboličkom smislu bio presrećan kada su mediji u Srbiji, neki setno, a većina slavodobitno, objavili vest da se ruši Hotel “Jugoslavija”, ili kraće, i nacionalističkom uhu i oku prijemčivije – da se ruši Jugoslavija.

‘Oni bivši’

Rušenju “Jugoslavije”, mora se priznati, dobrim delom doprineli su i ljudi koje Vučić i njegovi trabanti vole da nazivaju “onima bivšima”, odnosno srpske vlasti koje je on nasledio, i koje su tom hotelu  2011. godine ukinule status spomenika kulture pod zaštitom države. Taj status delimično je ukinut i zbog toga što je hotel značajno oštećen u bombardovanju 1999. godine, u vreme kada je Vučić snažno podržavao Slobodana Miloševića u njegovoj suludoj nameri da pobedi u ratu protiv NATO alijanse. Zato je možda i postojala mrvica nade da će Hotel “Jugoslavija”, rušen, a nesrušen, kao simbol otpornosti, dobiti zasluženo mesto u Vučićevom sistemu vrednosti vođenom navodno slobodarskim duhom, ali su te vrednosti očigledno zasenili  lukrativni porivi. Uostalom, ako je Vučić išta naučio od Miloševića to je da se na pričama o patriotizmu i nacionalnom oslobođenju vrlo lepo može zaraditi.

Slučaj zgrada Generalštaba i Ministarstva odbrane se u mnogo čemu podudara sa slučajem Hotela “Jugoslavija”. Dok su bile netaknute te zgrade su svojim položajem, arhitekturom i robusnim materijalima kojima su građene izazivale strahopoštovanje, uostalom kao i Jugoslovenska narodna armija (JNA), dok se nije odala bludničkom podaništvu nacionalizmu. Kao i u slučaju SFRJ, to je bila armija o kojoj Vučić, na svu sreću, može samo da sanja, iako se iz petinih žila trudi da stvori snažnu Vojsku Srbije koja bi trebalo da očuva vojnu neutralnost zemlje koja je faktički potpuno okružena NATO alijansom. Kao i u slučaju SFRJ, i za JNA nije bilo prevelik problem da u svojim redovima zadrži ljude motivisane ekskluzivnim društvenim položajem i sjajnim primanjima, dok Vučićevu vojsku, po njegovom sopstvenom priznanju, nakon svake krize na Kosovu napusti po nekoliko procenata ljudi.

Sličnost sa Hotelom “Jugoslavija” je i u tome što su i zgrade Generalštaba oštećene u NATO bombardovanju, ali znatno teže. Zato su srpske vlasti sve doskora imale ideju da ih ostave u ruševnom stanju, ne bi li kod naraštaja koji dolaze ti strašni prizori razvijali patriotizam, podsticali borbeni duh i želju za uniformisanim služenjem otadžbini, i – zašto ne priznati – stimulisali gadljivost prema Zapadu koji je poslao bombe. Stranim turistima te ruševine trebalo je da pokažu veličinu razaranja koje su Srbija i Beograd podneli. Međutim, mladi nisu pohrlili u vojsku, a ni na zapadne trendove nisu ostali imuni, dok su strani turisti ostali nezainteresovani za patnju.

Promjena namjene

Time su se zgrade Generalštaba i Ministarstva odbrane po svim za Vučića važnim parametrima kvalifikovale za promenu namene, ali je čovek koji se u Srbiji pita za sve ovoga puta bio posebno ciničan, pa je odlučio da ih ustupi Džaredu Kušneru, zetu novoizabranog američkog predsednika Donalda Trampa, koji je nameran da na tom mestu gradi šljašteći luksuzni hotel.

Malo je reći da su građani Srbije, posebno oni koji drže do nacionalnog ponosa bili zgroženi tom odlukom, jer su zgrade Generalšataba i Ministartsva odbrane bile mete vojnog saveza koji nepopustljivo predvode upravo Sjedinjene Američke Države. Zapravo, očekivalo se da će građani Srbije koji drže do digniteta biti zgroženi i burno reagovati što će spomenik na strašne dane postati mesto za odmor, zabavu i relaksaciju lovatora, ali je takva reakcija izostala, ili bar nije bila onolikog obima da bi nešto promenila.

Za razliku od Hotela “Jugolsavija”, zgrade Generalštaba i Ministarstva odbrane sve doskora bile su pod zaštitom i Republike Srbije i Grada Beograda, između ostalog i zbog toga što zaposleni u zavodima za zaštitu spomenika kulture, i državnom i beogradskom, tim zdanjima nisu želeli da ukinu status spomenika kulture, što bio preduslov da se na njihovom mestu gradi hotel. Na takvu neposlušnost Vučićev režim reagovao je kao i u slučaju nezadovoljnih poljoprivrednika ili nepokornih prosvetnih radnika, pa je u Republički zavod za zaštitu spomenika poslao pripadnike Bezbednosno-informativne agencije, čiji je zadatak i koji su plaćeni novcem građana Srbije da štite bezbednost Republike Srbije, otkrivaju i sprečavaju delatnosti usmerene na podrivanje ili rušenje Ustavom utvrđenog poretka, istražuju, prikupljaju, obrađuju i procenjuju bezbednosno-obaveštajne podatke i saznanja i informišu nadležne državne organe o tim podacima. Kako se u taj njihov zadatak uklapa zastrašivanje istoričara umetnosti, arhitekata i restauratora – nije jasno.

Zagađenje životne sredine

Razračunavanje sa modernističkom arhitekturom ima i svoje negativne ekološke efekte u ionako raznim otpadima i isparenjima zagađenoj Srbiji, jer sektor građevine spada među najveće zagađivače životne sredine. Prema evropskim direktivima 70 odsto otpada nastalog rušenjem u građevinskoj industriji mora da se vrati ponovo u upotrebu, dok je u Srbiji taj procenat najviše pet odsto, a rušenje “Jugolsavije” i Generalšataba ga sigurno neće povećati.

Osim toga, cirkularna ekonomija trebalo bi da bude šansa da se država nerezonski ne opredeli za konzumerističke modele u kojima se ruši, pa se ponovo gradi, pa se opet ruši i opet gradi, umesto da se sagledaju postojeće vrednosti kojima se uz stručnu intervenciju može dati nova, savremena funkcija.

Konačno, rušilački nagon režima Aleksandra Vučića u svojoj suštini je obračun sa vrednostima koje on ne želi ili ne ume da prepozna, to je trijumf novokomponovane kulture, koja sve češće prelazi u kič i sve agresivnije prerasta u šund, uz skorojevićku zamenu teza da je bilo kakav način da se zaradi novac, bez pravila i fer pleja, mera nečije sposobnosti i poslovnosti.

Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.