Kako je Arkan branio srpska ognjišta

Državna vojna formacija Republike Srbije Srpska dobrovoljačka garda (SDG), kojom je komandovao kriminalac Željko Ražnatović Arkan, počinila je u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini ratne zločine ubistva, progona, prisilnog raseljavanja nespskog stanovništva sa područja “Srpske autonomne oblasti Slavonija, Baranja i Zapadni Srem” (SAO SBZS) 1991. i 1992, zatim u Bijeljini i Zvorniku 1992. i Sanskom Mostu 1995. godine.

Uprkos brojnim dokazima i svedočenjima pred Haškim tribunalom, najviše tokom procesa protiv Slobodana Miloševića i Gorana Hadžića, te u predmetu Stanišić -Simatović, nijedan pripadnik Garde nije procesuiran za ratne zločine. Tužilaštvo za ratne zločine Srbije otvorilo je istragu protiv NN pripadnika SDG zbog ratnog zločina u Bijeljini 1992. Istraga traje.

Garda je učestvovala i u srebreničkom genocidu, oružanim operacijama Trnovo/Treskavica, Banjaluka, Pauk, Sarajevo-Ilidža, Brčko, Bijeljina, Janja, Čađavica, Zvornik, a u Hrvatskoj su najpoznatiji toponimi ove zloglasne formacije bili Erdut, Laslovo, Dalj, Tenja, Lužac i Severna Dalmacija.

‘On pobije, pa idemo dalje’

Ovo su neki od stavova i zaključaka iznetih na prošlonedeljnom predstavljanju 15. Dosijea beogradskog Fonda za humanitarno pravo (autorka Jovana Kolarić) o Srpskoj dobrovoljačkoj gardi.

Dosije otvara i problem velikog broja visokih vojnih i policijskih oficira Srbije koji su znali za zločine i način funkcionisanja SDG, a nisu učinili ništa da spreče divljanje Arkanovih kriminalaca u zoni svoje odgovornosti. Odnosno, i danas kreiraju ili pomažu državni kontinuitet i odsustva bilo kakve volje da se država obračuna sa zločincima koji su činili zverstva u ime njenih građana.

Valjda je najilustrativniji primer za takav odnos Srbije prema bliskoj prošlosti izjava generala Andrije Biorčevića, nekadašnjeg komandanta Novosadskog korpusa, koji je ulogu SDG u Vukovarskoj operaciji ovako opisao: “To je najveći doprinos Arkanovih dobrovoljaca… Mi opkolimo selo, on uleti, i ono što neće da se preda pobije i idemo dalje.“

Prema izveštaju, pak, vojnog organa bezbednosti iz haškog procesa protiv Gorana Hadžića,  pripadnici SDG započinju akcije u kasnim večernjim satima. “Ulaze u hrvatske kuće, saslušavaju Hrvate i, kada im se ‘ne svidi ono što to lice priča, nožem mu vadi uši ili na drugi način masakrira ljude“.

Neki od hijerarhijski važnijih oficira SDG, od kojih su najpoznatiji Milorad Ulemek – Legija i Nenad Bujošević – Rambo, po rasformiranju Garde nastavili su karijeru u zloglasnoj Jedinici za specijalne operacije, poznatoj i po tome što su njeni pripadnici skovali zaveru i izvršili atentat na premijera Zorana Đinđića.

Tortura izbjeglica

Javnost u Srbiji, kako podseća izvšna direktorica Fonda za humanitarno pravo Ivana Žanić, glasno je reagovala jedino na zločine Garde (njeni su pripadnici nazivani Arkanovi tigrovi i arkanovci) u Bijeljini, odnosno na  fotografiju Rona Haviva na kojoj pripadnik SDG u Bijeljini zamahuje nogom iznad tela Ajše Šabanović, a reč je o “gardisti” Srđanu Goluboviću, poznatijem kao DJ Max (nezavršena istraga Tužilaštva).

“Alma Pečković podnela je 2015. krivičnu prijavu protiv NN lica zbog ubistva roditelja Ajše i Režepa i brata Admira Šabanovića u Bijeljini. Fond za humanitarno pravo je u novembru 2021. godine tražio od Tužilaštva za ratne zločine informacije o istrazi – da li je ona pokrenuta, protiv koga i za koje zločine. Tužilaštvo je u svom odgovoru navelo da je donelo naredbu o sprovođenju istrage protiv N. N. pripadnika SDG u vezi sa izvršenjem krivičnog dela ratni zločin za događaje u Bijeljini tokom aprila 1992. godine.

Jedan od značajnijih poslova koje je za Srbiju i sestrinske vojne formacije obavila Garda je prisilno vraćanje izbeglica na front; reč je o približno pet hiljada ljudi sa tadašnjih područja Republike Srpske i “Republike Srpske Krajine” koji su pohapšeni u Srbiji i predati SDG. Izbeglice su prošle kroz torturu gardijskih oficira u Erdutu i Centru Manjača.

Nakon kratke, osnovne pešadijske obuke, upućivani su na ratišta širom BiH, kao deo različitih jedinica VRS. Mimo međunarodnih konvencija, ovlašćenje za hapšenje i obuku dezertera iz redova  Srpskoj dobrovoljačkoj gardi dao je predsednik Republike Srpske Radovan Karadžić.

Robijaš sa Karađorđevom zvijezdom

Privođenje u Manjaču pripadnika redovnih jedinica VRS, neretko i oficira koji su bili na dopustu, dovelo je do sukoba između SDG i vrha VRS. Nakon intervencije komandanta GŠ VRS Ratka Mladića, SDG je krajem oktobra udaljena iz Centra Manjača, a ubrzo i iz BiH, navodi se u Dosijeu.

Reč je o nedovoljno rasvetljenom sukobu Arkana i Mladića koji nisu krili uzajamnu netrpeljivost. Za Radovana Karadžića je, međutim, Arkan bio i ostao heroj. “Krajem oktobra 1995. godine, predsednik RS Radovan Karadžić je na ceremoniji opraštanja od SDG u Bijeljini uručio priznanje SDG i njenom komandantu Željku Ražnatoviću Arkanu za doprinos u ratnim akcijama u RS. Naredne godine, Karadžić je odlikovao Ražnatovića Karađorđevom zvezdom, ordenom koji se dodeljuje za ‘izvanredne uspehe u komandovanju i rukovođenju jedinicama oružanih snaga Republike Srpske u oružanoj borbi'”, konstatuje se u Dosijeu.

Ilustrativni primer sadejstva Srpske dobrovoljačke garde i državnih formacija, odnosno drugih dobrovoljaca i vikend-ratnika bio je napad na Zvornik 1992. “Napad srpskih snaga na Zvornik predvođen SDG počeo je u prepodnevnim časovima 8. aprila 1992.  i trajao je dva dana. U napadu je učestvovalo oko 60 pripadnika SDG, kojima je komandovao major Marko Pejić Peja, stotinak dobrovoljaca i još 100–200 pripadnika TO i SUP-a Zvornika. Artiljerijsku podršku napadu pružala je JNA granatiranjem delova Zvornika u kojima je živelo muslimansko stanovništvo iz pravca Malog Zvornika, Karakaja i Čelopeka. Više hiljada stanovnika je napustilo Zvornik prvog dana napada. (…) Dan kasnije, Štab Teritorijalne odbrane Srbije izvestio je Savezni sekretarijat za narodnu odbranu da su ‘u 13.00 časova jedinice TO i srpskih dobrovoljaca očistile 2/3 Zvornika i idu dalje uz Drinu prema s. Divič i Kuli (Stari grad). U 13.30 časova vođene su borbe oko naselja Zamlaz, Fetija i Cigan mala. U ovim borbama bilo je poginulih i povređenih, ali ne i iz naših jedinica.'”

U zvorničkoj Ulici Filipa Kljajića toga dana ubijeno je 12 civila.

Zakleti ‘navijači’

Srpska dobrovoljačka garda osnovana je 11. oktobra 1990. u manastiru Pokajnica u Srbiji. Prilikom osnivanja, zakletvu su položili Željko Ražnatović Arkan, u svojstvu osnivača i komandanta, Nebojša Đorđević Šuca, Nenad Marković Šicko, Saša Pavlović Crvko, Dragan Petrović Kajman, Stojan Novaković Cope, Branislav Zeljković Zelja, Šaleta Vukotić, Zoran Petrović Zonja i još 17 dobrovoljaca regrutovanih mahom iz korpusa navijača FK Crvena zvezda.

Glavni štab SDG se nalazio u Beogradu, u kući Željka Ražnatovića u Ljutice Bogdana 3, neposredno pored Zvezdinog stadiona. Od septembra 1991. godine, glavna baza i Centar za obuku dobrovoljaca nalazili su se u Erdutu (Hrvatska), u objektu predratnog Centra za predvojničku obuku.

Kako ističe autorka Dosijea, obuku prve grupe pripadnika SDG vršili su pripadnici Specijalne antiterorističke jedinice (SAJ) MUP-a Srbije. “Grupe su brojale od 50 do 60 boraca, s tim što su posebnu obuku imali najtalentovaniji pripadnici. To je trajalo dok prva klasa boraca SDG nije bila obučena, a onda su oni postali instruktori i obučavali nove dobrovoljce. Među instruktorima su bili Milorad Ulemek Legija, Borislav Pelević, Nenad Bujošević Rambo i Zoran Mačak.”

Nadnica za patriotizam i vaučeri za pljačku

Prilikom pristupanja SDG, dobrovoljci su potpisivali ugovor na tri, šest ili dvanaest meseci. Iako nisu imali redovne plate, oni su bili plaćeni 300 do 400 nemačkih maraka mesečno za učešće u akcijama, dok su oficiri SDG primali oko 1.000 nemačkih maraka.Tokom operacija Trnovo/Treskavica, Pauk i Banjaluka, 1994. i 1995. godine, pripadnici SDG su bili na platnim spiskovima Resora državne bezbednosti MUP-a Srbije. Pripadnike SDG je tokom operacije Pauk na terenu plaćao i Fikret Abdić.

Garda je dobijala oružje, municiju i drugu opremu od MUP-a Srbije, JNA i Ministarstva odbrane Srbije, kao i od različitih društvenih i privatnih preduzeća. Na početku rata posedovali su samo automatske puške, od JNA su dobili ručne bacače raketa, a prve tenkove su zarobili u akcijama oko Vukovara.

Jedna od osnovnih karakteristika delovanja SDG bila je pljačka. Garda je pljačkala imovinu stanovnika koju je nesmetano prebacivala u Srbiju, a u Dosijeu se ističe i to da su od dolaska na  područje Slavonije, Baranje i Zapadnog Srema, a naročito nakon novembra 1995., i potpisivanja Dejtonskog sporazuma, pripadnici SDG bili angažovani na seči šume od koje je građa, preko Srbije, izvožena u Italiju. Dokazano je i dokumentovano i to da su učestvovali su u švercu nafte iz Đeletovaca i švercu cigareta. Sa ovog područja, Željko Ražnatović prebacio je oko 50 luksuznih vozila koja je skladištio u u Srbiji, u rejonu Boleča.

Robijaš patriotskih ubjeđenja

U Beogradu i okolini je napravio i skladišta naoružanja. U prvom danu napada na Bijeljinu, pripadnici SDG su zaplenili oko 40 vozila, među kojima i autobus i vatrogasna kola. Istog dana su sva vozila prebačena u Erdut uz više kartona cigareta, praška za veš i tehničkih uređaja. U narednim danima, SDG i druge srpske snage opljačkale su i Železaru, Fabriku tekstila „Kurjak“, Fabriku obuće „Zenit“, robnu kuću i prodavnice.

Srpska dobrovoljačka garda je rasformirana u martu 1996. godine, kada konačno napušta Centar za obuku u Erdutu. Viši oficiri Milorad Ulemek Legija i Nenad Bujošević Rambo, pridružili su se Jedinici za specijalne operacije RDB MUP-a Republike Srbije, a neki su nakratko pristupili jedinici Škorpioni, angažovanoj na eksploataciji nafte u Đeletovcima. Odabrani arkanovci nastavili su da rade za komandanta u Srbiji.

Željko Ražnatović Arkan (1952–2000), jedan je od brojnih zločinaca koji su obeležili srpske ratne pohode, od Vukovara, preciznije, još od naoružavanja balvan – pobunjenika, do Srebrenice. Rođen je u Brežicama, Slovenija, ubijen 15. januara 2000. godine u holu hotela Interkontinental u Beogradu. Hapšen je već kao maloletnik zbog krađe i silovanja. Zbog pljački je hapšen u Švedskoj, Belgiji i Holandiji. Pobegao je sa izdržavanja zatvorskih kazni u Belgiji i Holandiji.

Bio bi ponovo izabran?

Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju je 1997. godine podigao optužnicu protiv Željka Ražnatovića Arkana, međutim, javnost je za postojanje optužnice saznala tek u martu 1999. godine. Sadržaj optužnice je ostao poverljiv sve do 2001., kada je MKSJ poništio nalog o neobelodanjivanju. Optužnica je Arkana teretila za zločine počinjene u septembru 1995. na području Sanskog Mosta, “gde su vojnici pod njegovom komandom zatvarali, tukli, silovali i pogubljivali lica nesrpske nacionalnosti“.

Ražnatović je bio narodni poslanik u Skupštini Srbije 1992 i1993. godine kao nezavisni kandidat grupe građana s Kosova. U novembru 1993. godine osnovao je Stranku srpskog jedinstva.

Garda je raspuštena, Stranka postoji. Srbija nosi teret zločina u neizvesnu budućnost.

Retorsko je pitanje da li bi Arkan ponovo bio izabran za poslanika.

Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.