Šta će biti sa britanskom monarhijom nakon smrti kraljice?

Događaj koji je dominirao na naslovnim stranicama jutarnjih izdanja britanskih novina osmog septembra bio je prvi nastup u parlamentu Liz Truss kao premijerke. Ovaj utisak donekle je poremećen tek jednim drugim događajem koji je u slučaju nekoliko tabloida čak i potisnuo novu premijerku s naslovnica – prvi dan škole za troje djece Williama i Kate, prinčeve i princeze, čija je prabaka, kraljica Elizabeta II, dan počela uobičajeno i relativno dobro u svom škotskom zamku Balmoral.

Činjenica da u doba globalne krize, geopolitičke, energetske i ekonomske, te dodatnih nacionalnih političkih faktora koji otežavaju situaciju tek izabranoj Liz Truss te opšte brige nacije kako će preživjeti nastupajuću zimu, jedan četverogodišnjak, sa nešto starijom sestrom  i bratom preuzima naslovnice govori prvenstveno o društvu. Monarhija, a pogotovo kraljica Elizabeta Regina, je percipirana kao faktor stabilnosti i društva i države.

Nakon što je Konzervativna partija izabrala četvrtu osobu na čelo vlade u posljednjih šest godina, jedina konstanta, barem u očima novinskih urednika, je 96-godišnja kraljica. Sva ispitivanja pokazuju da slično misli i većina nacije.

Nedostaci vladajuće kaste

Šta će se desiti s monarhijom, a samim time i Ujedinjenim kraljevstvom, po njenoj smrti postaje upitno. Škotska želja za referendumom i nezavisnošću, praćena je porastom sličnih ideja u Velsu, dok Sjeverna Irska nema lokalnu vladu od početka godine. Postbrexitovske muke otkrivaju sve nedostatke vladajuće kaste, dok kraljičini potomci tokom posljednjih godina pune novinske stranice otkrićima novih skandala u koje su upleteni.

Ukoliko je kraljica bila tokom svoje vladavine faktor stabilnosti i jedinstva, može li ijedan njen potencijalni nasljednik, da li sinovi ili unuci, postati nešto slično? Svi signali govore da to neće biti moguće, barem ne lako. Nedavne turneje po zemljama Komonvelta, kojima je Elizabeta II također kraljica, pokazale su rastuće neraspoloženje među tamošnjim stanovnicima prema mlađim Windsorima, a može se samo nagađati da li prema institutu monarhije uopšte.

Jedino je Louis XIV u Francuskoj tokom 17. i 18. vijeka u istoriji vladao duže od britanske kraljice, a i njegovo kraljevstvo je propalo već sa drugim nasljednikom.

Zdravlje Elizabeti II se ubrzanije počelo pogoršavati po smrti voljenog muža, princa Filipa, prošle godine. Iako su se poznavali još kao djeca, poznavaoci tvrde da se buduća kraljica zaljubila u njega kada joj je bilo 13 godina. Započete su učestale izmjene pisama i ko zna čega još. Kao 25-godišnjakinja preuzela je prijestol nakon smrti oca. Pod njenim kraljevanjem relativno mirno je nestala britanska imperija u kojoj „sunce nikada nije zalazilo“. Velike promjene su slijedile; napuštanje imperijalnog sistema mjera i prihvatanje metričkog, članstvo u Evropskoj ekonomskoj zajednici te kasnije napuštanje Evropske unije, nekoliko ratova, padova vlada, te možda jedina kriza koja je postavila ozbiljnija pitanja o njenoj vladavini koliko god ona postala samo formalna.

Smrt princeze Diane

Smrt bivše snahe, Diane, princeze od Velsa, pobudila je kolektivni osjećaj bola u naciji koji je masovno i solidarno iskazivan na londonskim ulicama i ispred kraljičine Bakingamske palače na kojoj se gotovo prkosno vijorila zastava na vrhu jarbola. Ona se, po pravilima, spušta na pola koplja samo za smrt člana kraljevske porodice, a Dijana je ipak bila bivša snaha, i to još „neposlušna“. Čuvši tadašnjeg premijera Tonija Blaira kako je opisuje kao „narodnu princezu“, neki Britanci, a pogotovo stranci, zaboravili su da je Dijanino porijeklo bilo zapravo aristokratsko. Vrlo malo je dijelila s običnim pukom ali percepcija i nje i kraljičinog ignoriranja njene tragične smrti dovela je po prvi puta da se glasnije propitivala svrsishodnost monarhije u nekim britanskim medijima.

Neke druge kontroverze manje su bile štetne po kraljičin ugled ali su izazvale diskusije. Josip Broz je bio prvi lider komunističke nacije koji je posjetio zapadnoevropsku zemlju uplovivši na Galebu do Greenwicha i potom drugom barkom do parlamenta. Elizabeta II u martu 1953. godine još nije bila službeno krunisana, ali je kao krunska glava posjetila Tita i Jugoslaviju 1972. godine, što je bila njena prva posjeta komunističkoj zemlji.

Manje bitni incidenti zabilježeni su bliže kraju njene „vladavine“. Nije se pojavila na otvaranju parlamenta, što tradicionalno monarh čini na početku sezone parlamentarnih sjednica, zbog navodnih zdravstvenih problema da bi, dan kasnije, prisustvovala nekom konjičkom festivalu. Koju godinu ranije, procurio je snimak kraljice u uspješnom lovu gdje pogođenoj ptici nimalo kraljevski zavrće vrat.

Posmatrala je otkrivanje afera svoje djece. Dok se Charles uglavnom zadržao u bračnim ili izvanbračnim aferama, uz pokoje pismo ministrima što je protivno pravilima o političkoj nepristrasnosti monarha i članova porodice, Edward se pokazao nesposobnim za ozbiljnije angažmane, a Andrew je sklonjen iz javnog života nedavno nakon vansudskih nagodbi o obustavljanju procesa o seksualnom iskorištavanju i podvođenju.

Monarhija bitan dio tradicije

Sve okolnosti, dakle, govore i potencijalno problematičnom periodu za Charlesa ili Williama kada i ako dođu na tron. Međutim, Britanija je vrlo tradicionalno društvo, a monarhija je bitan dio te tradicije. Još je odmah po Buržoaskoj revoluciji, britanski konzervativni ideolog, Edmund Burke, napisao čuveno djelo „Refleksije na revoluciju u Francuskoj” argumentirajući prednosti tradicije, istorije, evolucije i sporih promjena. Sada, da li odmah ili relativno brzo, promjene će uslijediti, personalne sasvim sigurno.

Konačno, kraljevska porodica Saxe-Coburg-Gotha promijenila je prezime u Windsor tokom Prvog svjetskog rata zbog jakog anti-njemačkog sentimenta u Britaniji. Može se samo nagađati šta će se promijeniti s odlaskom kraljice Elizabete II. Njen posljednji angažman bio je davanje mandata Liz Truss da formira vladu.

Fotografija je prikazala njene godine, nejakost, ali izvršila je i tu formalnost. Uostalom, gotovo cijeli život morala je slijediti niz formalnosti i u javno i privatno. Bila je najbogatija žena na svijetu tokom osamdesetih godina prošlog vijeka, ali vremena su se promijenila i njeno bogatstvo na kraju ispada minijaturno u poređenju s milijarderima iz Silicijske doline.

Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.