Rat terorizma: Reinkarniran legalni kolonijalizam

U kanonu eseja povodom godišnjice napada od 11. septembra, “novost” je vječna tema: “besprimjerne” promjene koje je pokrenula “besprimjerna” prijetnja.

Komentatori žale američki “gubitak nevinosti” – brišući krv stoljeća doseljeničke kolonizacije, imperijalnog ekspanzionizma i porobljavanja sa historijske evidencije SAD-a.

Stručnjaci osuđuju produžetak masovnog nadziranja i urušavanje građanskih sloboda kao “pobjedu [Osame] bin Ladena” nad američkim slobodama – otklanjajući dugu genealogiju nadziranja, praćenja i protuustaničkih mjera korištenih da suzbiju neslaganje izvornih američkih stanovnika, crnaca i Latinoamerikanaca u SAD-u.

Autori žale nad transformacijom aviona od simbola “slobode i avanture” u oružja “straha i sumnje” – zaboravljajući da upotrebu aviona kao instrumenata terora nije izumila Al-Kaida 2001, već italijanski, francuski i britanski kolonizatori u Libiji, Maroku, Iraku i drugim laboratorijima kolonijalnog nasilja ranih 1900-ih. Upotreba “nadziranja iz zraka” i bombardovanja kako bi se stekla kontrola nad koloniziranim preteča je fizičkog i psihološkog razaranja ratovanja dronovima danas.

Narativ od 11. septembra o radikalnom historijskom raskolu podržan je radikalnim historijskim brisanjem – zamagljujući kontinuitete između prekrižene kolonijalne prošlosti i prečišćene kolonijalne sadašnjosti.

Zapravo, navodno nova paradigma rata nakon 11. septembra liči na ono što je vojni historičar John Grenier identifikovao kao američki “prvi način ratovanja”: grupni napad na izvorne nacije, koji leži u genocidnim osnovama američke države. Od “Indijanskih ratova” do “rata protiv terorizma”, tvrdnja da su mete isuviše “necivilizovane” da bi poštivale (eurocentrične) zakone rata iskorištena je da oslobodi vanserijsko nasilje od strane “civilizovanih”.

U svom neslavnom nizu pravnih memoranduma o ratu protiv terorizma, Ured za pravno savjetovanje pri američkoj Vladi (OLC), pozvao se na impresivan niz kolonijalnih presedana iz cijelog svijeta: od Indijanskih ratova i američkih vojnih okupacija Filipina i Kube da bi se odobrilo slanje vojske da se bori protiv “terorističkih aktivnosti” unutar SAD-a; od britanskog kolonijalizma u Keniji, francuskog kolonijalizma u Alžiru, i aparthejdne Južne Afrike kako bi zarobljenim borcima oduzeli prava koja im garantuje Ženevska konvencija; ponovo Indijanski ratovi, da bi se dao legitimitet divljim sudovima u Guantanamu; od britanskog kolonijalnog projekta u Irskoj i izraelskog u Palestini, da se legalizira mučenje predstavljeno kao “unaprijeđeno ispitivanje”; i od Izraela opet, da se uskrati zarobljenicima pristup Međunarodnom crvenom križu.

U očima orijetnaliste, upotreba presedana u islamskim pravnim tradicijama (taklid) patologizirana je kao još jedan dokaz da su muslimani robovski pokorni prošlosti. S druge strane, presedan u zapadnjačkom običajnom pravu – sredstvo za kontinuiranu reprodukciju kolonijalnog rezonovanja – se slavi kao obilježje njegove racionalnosti i pravde koji su za primjer.

Priručnik američke vojske za protupobunjenički program nakon 11. septembra (COIN) otvoreno izjavljuje da se “olsanja na kolonijalna učenja i kodeks američkih marinaca za okupiranje latinoameričkih nacija”. Uvod pun pohvala napisao je šef harvardskog centra za ljudska prava – gdje ljudska prava i kolonijalni imperativi funkcionišu kao dvije strane istog novčića.

Prva na listi preporučenih knjiga “klasika” je knjiga Mali ratovi britanskog genrala majora iz 19. stoljeća Charlesa Callwella. Ova knjiga, koja originalno nosi podnaslov Taktički priručnik za imperijalne vojnike, navodno “nudi lekcije naučene [od Callwellovih vojnih iskustava u Afganistanu i Južnoj Africi] koje su i danas vrijedne.”

Čovjek se zapita koje tačno “lekcije” treba čovjek naučiti iz Malih ratova, knjige koja obiluje opservacijama poput onih da “svi istočnjaci imaju urođenu ljubav prema varanju i prevari”, “crveni Indijanci su na lošem glasu zbog svog licemjerstva i prepredenosti”, “u Aziji on je gospodar koji nemilosrdno hvata ljude za grlo”, i “fanatici i divljaci moraju biti pozvani na odgovornost i zaplašeni ili će ponovo napredovati”. Ukupno sadrži više od 100 referenci na “divljake”, “barbare” i “necivilizovane rase”.

Nravno, u savremenom leksikonu borbe protiv terorizma, “divljake” više oficijelno ne zovu “divljacima”. Umjesto toga su smišljeni novi termini kao što su “nezakoniti neprijateljski borci”, da bi se opravdala isključenja od zaštite međunarodnog humanitarnog zakona.

Slično tome, društva se više otvoreno ne nazivaju “necivilizovanim” da bi se racionalizirali imperijalna agresija, invazija i ispitivanje. Umjesto toga su mete za takve intervencije sada opisane kao “propale” države, ili one koje “nisu u stanju ili ne žele” eliminisati prijetnje iznutra. Doktrina “nespremnih ili onih koji to ne žele”, koja je popularizirana u ratu protiv terorizma, prvi put je upotrijebljena 1970-ih, kada su SAD i Izrael pokušali dati pokrov legalnoti svojim vanteritorijalnim vježbama vojne snage.

“Sam proces proklamovanja novosti  [nakon 11. septembra] ključni je politički manevar koji omogućava zagovornicima radikalne međunarodne reforme da opravdaju, uspješnije nego što je to ranije bilo moguće, mnoge od svojih već postojećih imperijalnih ambicija”, pravni naučnik i UN-ov stručnjak Obiora Okafor je primijetio.

Naprimjer, evropski kolonijalni pravnici kao što je Francisco de Vitoria iz 16. stoljeća – kojeg se sada sjećaju kao liberalnog borca za ljudska prava – tvrdio je da je u tzv. “novom svijetu” Amerika, “trajni” potpuni rat bio “nužan da bi se osigurao mir”; stoljećima prije nego što je George W. Bush učinio “humanitarnu” agresiju ponovo velikom.

Ironično, pozivanje na novost je i samo stara imperijalna taktika, podsjeća nas Okafor: “Novost i razlika bili su ključni elementi u apsurdnom nizu pravnih manevara iz 16. i 19. stoljeća koji su u konačnici doveli do tog da su strani Evropljani dali sebi međunarodno zakonsko pravo da prisilno okupiraju i upravljaju zemljama [u Amerikama, Africi i Aziji].”

I dok je terminologija promijenjena, a pravni okvir ponovo osmišljen, temeljna dinamika diferencijacije i dominacije ostaje. Kao i u prethodnim kolonijalnim periodima, oni nad kojima se dominira nisu naprosto isključeni iz zakona, već su uključeni kako bi bili potčinjeni.

Nazvati ovaj režim terora “ratom” navodi na pogrešan zaključak, budući da rat nosi sa sobom konotaciju situacije u kojoj obje strane legalno mogu koristiti nasilje i ranjive su na nasilje zauzvrat. Prije, kao što je to slučaj sa kolonijalnim poljima pokolja i mučilačkim dvoranama iz prethodnih decenija, imperijalne sile traže jednosmjernu dozvolu za brutalizaciju i kontrolu.

Ovo je vidljivo na primjeru kada SAD demonizira i krivično goni muslimanske borce, kao što je bivši zatvorenik iz Guantanama Omar Khadr, kao “teroriste” jer su ubijali američke vojnike – legitimne vojne mete, prema međunaordnim zakonima rata. Nasuprot tome, masovno ubijanje afganistanskih, pakistanskih, somalijskih i jemenskih civila od strane američkih snaga rutinski se opravdava, otpisuje kao “kolateralna šteta” ili kao “neprijatelji ubijeni u akciji” ako se uopšte otkrije.

“Rat protiv terorizma (WAT) predstavlja set politika i principa koji reproducira strukturu civilizirajuće misije”, upozorio je pravni stručnjak Antony Anghie u svojoj knjizi Imperialism, Sovereignty and the Making of International Law. “Upravo zazivanjem primordijalnih, imperijalnih struktura latentnih unutar međunarodnog zakona ova navodno nova inicijativa traži načine da poremeti i preobrazi postojeći međunarodni zakon…oslnjajaući se za svoju moć na veoma drevni set ideja – vezan za samoodbranu, humanitarnu intervenciju i osvajanje.”

Pa ipak, kolonijalizam i imperijalizam se uporno predstavljaju kao odstupanje: odgovor na “njihovo” inherentno nasilje, nikada kao manifestacija “našeg”. Kolonijalno nasilje je većinom odstranjeno iz pravnih historija, uprkos njegovoj centralnoj formativnoj ulozi, i marginalizirano kao “mali ratovi” – “na taj način uspijevajući da odbaci ono što je zapravo najčešći oblik rata u modernom svijetu”, ističe politički teoretičar Mark Neocleous.

Historijski “začetnici” međunarodnog zakona, kao što su Francisco de Vitoria, Hugo Grotius, Emer de Vattel, Henry Dunant, i Friedrich von Martens, oprani su od svojih kolonijalnih upletenosti i slavljeni; tako i današnje autore imperijalnih zvjerstava čiste od njihove sramote u sadašnjosti.

Autor OLC-ovih memoranduma o mučenju John Yoo sada je profesor prava na prestižnom fakultetu, njegov šef Jay Bybee je sudac na žalbenom sudu, a Alberto Gonzales, advokat Bijele kuće koji je prihvatio njihovu logiku mučenja, dekan je pravnog fakulteta. Oslobođeni iz mučilačkog kampa u Guantanumu su u međuvremenu, ostavljeni da se bore sa fizičkim i psihološkim posljedicama, i to životareći na granici siromaštva; sve njihove napore da traže odštetu od američke vlade odbacili su američki sudovi. Imperija znači da nikada ne morate reći da vam je žao.

Ono što nam govore da “nikada ne zaboravimo” i ono što nas tjeraju da “uvijek zaboravimo” dvije su strane iste operacije moći. I tako se kolonijalna sadašnjost nastavlja, pišući svako novo poglavlje nasilja kao da je prvo.

Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.