Može li se Univerzitet u Banjoj Luci izvući iz ralja duboke države?

Adaptacija “Tereze”, zgrade Arhitektonsko-građevinsko-geodetskog fakulteta, nije ni pri kraju, a Univerzitet u Banjaluci planira da se posveti gradnji drugog objekta – spomen hrama.

Sudeći prema dopisu Senata univerziteta u Banjaluci, gradnja spomen hrama nije prijedlog, ideja crkve, već inicijativa koju su pokrenuli Radoslav Gajanin, rektor Univerziteta u Banjaluci i Goran Latinović, prorektor za naučnoistraživački rad. Od Srpske pravoslavne crkve Univerzitet u Banjaluci dosad je dobio blagoslov, a vladika banjalučki Jefrem prošle godine posjetio je lokaciju koja je u Regulacionom planu grada predviđena za spomen obilježje.

Navodeći da u Regulacionom planu grada tip spomen obilježja nije datost, već je samo predviđena mikrolokacija (14x18m), Senat je odluku o tipu obilježja prepustio Arhitektonsko-građevinsko-geodetskim fakultetom, Akademiji umjetnosti, Institutu za genetičke resurse i Studentskom parlamentu univerziteta u Banjaluci.

Dvije opcije

Prema prijedlogu Senata, postoje dvije opcije. Prva je izgradnja spomen crkve Svetog prepodobnomučenika đakona Avakuma, visine najviše deset metara, po uzoru na spomen crkvu u Zalužanima. Uz ikone, u unutrašnjosti hrama bila bi navedena imena i prezimena palih ratnika što – smatra Latinović – “djeluje veoma impresivno i izaziva emociju”. Druga opcija je izgradnja spomen sobe ili nekog drugog obilježja. Pritom, prorektor Latinović sugeriše: “Ukoliko bismo se mi odlučili za spomen sobu, imali bismo veoma ozbiljan problem čime je ispuniti. Teško da bismo prikupili i sve fotografije naših palih boraca, a pogotovo naoružanje i druge predmete koji su im pripadali”.  Latinović navodi: studenti i profesori nisu se borili samo u Studentskoj brigadi, već i u drugim brigadama, a njihovi ratni drugovi nemaju trenutno ni fotografije niti druge materijale: dnevnike, dokumente ili memoarsku zabilješku.

Da ne bi bilo zabune i da interpretacija ne bi bila zaključana tek u kontekstu politike kolektivnog pamćenja, veoma bitna razlika između prve i druge opcije je finansijske prirode. Bude li na mikrolokaciji izgrađen hram osnove 14×18 i ne viši od 10 metara, sve faze projekta finansirala bi Eparhija banjalučka Srpske pravoslavne crkve. Odluče li Akademija umjetnosti, Arhitektonsko-građevinsko-geodetski fakultet, Institut za genetička istraživanja i Studentski parlament Univerziteta u Banjaluci da to bude neko drugo obilježje, sve troškove platio bi Univerzitet. U tom slučaju, Univerzitet bi morao raspisati i konkurs, izabrati stručnu komisiju, nagraditi konkursno rješenje i finansirati sve troškove izvođenja radova i održavanja. No, prorektor Latinović bio je dovoljno jasan: porodice poginulih već su konsultovane i izrazile su želju da to bude spomen crkva.

Produžena ruka duboke države

Ipak, ovo je konkretan slučaj pokušaja Univerziteta da pamćenje na poginule studente, asistente i profesore preda Srpskoj pravoslavnoj crkvi i u najširem smislu ritualu. Obredu kojim bi se vrhovni autoritet očitovao o karakteru i svrsishodnosti njihovog stradanja i tako priznao njihovu žrtvu za pravoslavlje i srpstvo, posthumno. Kao viša sila upregnuta u svrhu amnezije o institucionalnoj mobilizaciji i u fabrikovanje sjećanja na odbrambeno-otadžbinski rat kao zbjeg u dobrovoljnu borbu protiv okupatora. Kao da je “odbrambeno-otadžbinski rat” u Banjaluci vodio iko drugi osim bezbjednosnih snaga “zvanične države” i parabezbjednosnih snaga bliskih zvaničnoj državi. Kao da je u Banjaluci uopšte bilo ikakve okupacije osim okupacije koju je provela Republika Srpska.

Nesumnjivo je da Senat univerziteta u Banjaluci ovim prijedlogom pokušava sebe predstaviti kao produženu ruku duboke države. Ipak, pitanje je da li će vijeća fakulteta i Studentski parlament Univerziteta u Banjaluci uspjeti da kažu “ne” ovakvom procesu, a da ga prećutno i saglasno ne ostave ad acta. Da li će vijeća fakulteta i studentski parlament omogućiti da se stradanje studenata, asistenata i profesora adekvatno kontekstualizuje, to je već pitanje da li umjetničko rješenje može biti u semiološkom skladu sa memorijabilijom i uopšte dopustivo u zvaničnoj politici pamćenja.

Ako postoji umjetnica, umjetnik, arhitekta, na tragu takvog rješenja, pitanje je da li Univerzitet u Banjaluci ima snagu da se s takvim rješenjem suoči. I da li studenti, asistenti i profesori danas imaju moć da formiraju kritičnu masu koja može da upravlja Univerzitetskim gradom i radom akademske zajednice, izvan ralja duboke države.

Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.