Odnosi EU i SAD: Restart savezništva i promjena uloga u novom poretku?

Četiri historijske godine za konsolidaciju Evrope pa i preuzimanje uloge kormilara globalnog broda, potrošene su u podsmjehivanju donedavnom američkom predsjedniku Donaldu Trumpu.

Dok se prekaljeni poduzetnik bavio svojim narcističkim ciljevima, kažnjavanjem suparnika, ponekad američkom ekonomijom i nimalo globalnim problemima (što je američki kredibilitet globalnog uzora srozalo na možda najniži nivo u posljednjih sto godina), Evropska unija je umjesto „kormila“ izabrala „bič“ kojim je uzaludno pokušavala disciplinirati nepoćudne članice. Pogotovo one u kojima se veličanstvena evropska ideja o jedinstvu, solidarnosti, pravdi i demokratiji svodila uglavnom na evropske fondove, slobodu kretanja i trgovinu.

Evropa nije znala iskoristiti ni činjenicu da Trumpova Amerika nikada nije bila toliko iznutra podijeljena i nikada toliko udaljena od historijskih saveznika na Starom kontinentu. Štaviše, nekadašnji prirodni saveznici su iz Bijele kuće proteklih godina uglavnom ponižavani okretanjem glave dok su oni govorili, ili neukusnim pošalicama sada već bivšeg predsjednik.

EU prokockala priliku za vlastito uzdizanje

Neki saveznici su potpuno odbačeni, a Evropska unija kao organizacija je prvi put od nastanka, sa najvišeg mjesta u Washingtonu, svrstana među neprijatelje Amerike zajedno sa Kinom, Rusijom, Iranom i Sjevernom Korejom.

U tom kontektstu nije teško razumjeti olakšanje s kojim je administracija u Briselu 20. januara prodisala.

„Evropska unija, konačno, ponovo ima prijatelje u Bijeloj kući“, prva je rečenica koju je nakon inauguracije novog američkog predsjednika Josepha R. Bidena izgovorila predsjednica Evropske komisije Ursula von der Leyen – još nesvjesna, izgleda, da će na globalnom planu Amerika s novom administracijom biti ozbiljnija konkurencija Evropi nego što je bila Trumpova Amerika.

Uprkos trenutnom optimizmu s obje strane Atlantika, nimalo nije jednostavno pretpostaviti kako bi restartovani odnosi između EU-a i Amerike mogli izgledati makar u naredne četiri godine.

Osim što je tokom naprasite Amerike za vrijeme Donalda Trumpa prokockala priliku za vlastito uzdizanje, vraćanje ugleda na međunarodnoj sceni i nametanje aršina u odnosima s Kinom, Rusijom, Iranom, Indijom, Sjevernom Korejom…, Evropska unija je iz Trumpovog razdoblja izašla vanjskopolitički krhkija nego što je bila prije četiri, pet ili deset godina. Nije tome doprinijela samo Velika Britanija svojom  problematičnom odlukom o vlastitom putu – putu koji je u svim epohama tradicionalno vodio prema Americi.

Problem sa Rusijom i Turskom

Mnogo je više unutarnjih razloga zbog kojih je Evropa i u protekle četiri godine bila više u vazalskim nego ravnopravnim odnosima sa SAD-om. Euro se nije uspio približiti monetarnoj snazi globalne valute. Najveći autoritet među evropskim liderima, njemačka kancelarka Angela Merkel je, nakon petnaest godina na čelu vlade, na odlasku s političke pozornice. Odnosi s Rusijom, koji su prenapregnuti od 2014. godine zbog Krima, trenutno su na kritičnom nivou zbog hapšenja kontroverznog opozocionog lidera Alexeya Navalnog.

Aktuelne evropske sankcije protiv „pojedinih sektora ruske ekonomije“ su na snazi do 31. jula, a već na novima se insistira iz većine istočnoevropskih i skandinavskih članica Unije i Evropskog parlamenta.

I ruska vlada je prošle godine produžila embargo na uvoz poljoprivrednih proizvoda iz EU-a, koje su na snazi do kraja ove godine. Turska politika ucjena i prkosa je za EU također nerješiva enigma sve dok milionima ilegalnih migranata s Bliskog istika i Azije ova zemlja bude tek čekaona za ulazak u Evropu. S Kinom jeste predzadnjeg dana stare godine potpisan „Sveobuhvatni investicioni sporazum“, ali sve njegove odredbe bi uskoro mogle pasti u vodu ako novi američki predsjednik bude „obnovu američkih veza“ uslovio distanciranjem Unije od zavodljivih trgovinskih i investicionih ponuda iz Pekinga.

Kina mrsi sve i svačije račune

Bez obzira što je evropsko-kineski sporazum uslijedio kao nuspojava „Početnog trgovinskog dogovora“ SAD-a i Kine iz januara prošle godine, sama činjenica da je i novi američki predsjednik Kinu označio „najvećim izazovom za Sjedininjene Države“, Evropsku uniju je stavila pred ogromnu kušnju. Pogotovo što je prvog radnog dana Biden poručio još nešto važno: „Vrijeme kušnje je vrijeme za odvažnost. O nama i našim saveznicima se neće suditi po tome šta smo govorili, već kako smo stvarno odgovorili na izazove“.

Kina doista jeste američki vanjskopolitički izazov i problem broj jedan, jer ekonomska struka prognozira mnogo brži rast ove džinovske ekonomije u odnosu na sve ostale u svijetu, pa i na američku. Ako se prognoze obistine, Kina bi ulogu globalnog ekonomskog lidera mogla preuzeti brže nego što se ranije predviđalo. Po ocjeni većine globalno referentnih prognozera među kojima je i Svjetska banka, to bi se moglo dogoditi već u narednih pet godina. Ako bi se to kojim slučajem desilo za Bidenovog mandata, bio bi to za novu administraciju u Bijeloj kući neoprostivi vanjskopolitički promašaj, ravan katastrofi.

Zbog svega ovoga, neće biti potrebne nedjelje nego dani da bismo vidjeli da li je staro prijateljstvo između Brisela i Washingtona jače od trampizma i da li će Evropska unija biti toliko nerazumna da potkopa vlastite, i ekonomske interese svojih ključnih članica u odnosima s Kinom, samo da bi pridobila ljubav Amerike.

Još jedna enigma: Sjeverni tok 2

Olovno teško breme EU-američkih odnosa je i transnacionalni gasovod „Sjeverni tok-2“ koji se smatra historijski važnom energetskom konekcijom Rusije s Njemačkom. Zaobilazeći pritom Ukrajinu kao trenutno najposlušnijeg američkog saveznika u Evropi i najljućeg evropskog susjeda Ruske Federacije.

Bijeloj kući ne ide u glavu ni to da je čak i Njemačkoj, čiji su odnosi prema SAD-u od završetka Drugog svejtskog rata tradicionalno podanički, više stalo do ruskog nego do američkog gasa, dugoročno vrijednog milijarde eura. Nije teško pretpostaviti da su zbog toga telefonske linije između Bijele kuće i Berlina trenutno usijanije nego sredinom prošle godine kada je Trump najavio povlačenje 9.500 američkih vojnika iz najvažnijeg vojnog uporišta SAD-a u Evropi.

Da bi bilo lakše razumjeti o čemu se radi dovoljno je podsjetiti da se iz njemačkog grada Stuttgarta decenijama nakon Drugog svjetskog rata američkim trupama koordinira u 51 evropskoj državi, a Njemačka je i tranzitna tačka za raspoređivaje trupa na Bliskom Istoku.

Sporni gasovod je za Ameriku, dakle, pritanje suvereniteta, sigurnosti i dugoročne stabilnosti, koliko Njemačke toliko i Evropske unije. Dok evropski i njemački zvaničnici potenciraju ekonomske i ekološke prednosti ovog megaprojekta koji je, tvrdi se, nezamjenjiv u procesu tranzicije s uglja ka zelenim energentima.

Zagonetna Bidenova poruka

Među svega nekoliko rečenica upućenih američkim saveznicima, protivnicima i ostatku svijeta, novoizabrani predsjednik Amerike je tokom inauguracije 20. januara izgovorio možda najzagonetniju poruku koja će se, vjerovatno, najduže i pamtiti jer je izgovorena u stilu i tradiciji znamenitih predsjedničkih govora.

„Amerika će predvoditi svijet primjerom svoje moći i snagom svoga primjera“, rekao je predsjednik Biden.

Nije li to novi američki vođa u samo jednoj rečenici već odredio novog-starog predvodnika i „roditeljsku silu“ spram svih ostalih civilizacija, ekonomskih saveza i država svijeta? I nije li to upravo razlog što je predsjednik Biden tokom inauguracije ispred historijske rezidencije amaričkog Kongresa, tek nepune dvije minute posvetio nekadašnjim saveznicima i ostatku Planete. Podsjećajući slatkorječivo samo toliko da su „ciljevi Amerike i njenih saveznika isti: mir, sigurnost, dignitet, čast i istina“. Ali ne zaboravivši naglasiti da će Americi vratiti globalnu nadmoć, po svaku cijenu.

Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.