Vanredno stanje i redovna manipulacija

U prvoj sedmici nakon proglašenja vanrednog stanja, Narodna skupština Republike Srbije još uvijek se nije odgovorno suočila sa novonastalom situacijom. Najviše zakonodavno tijelo podleglo je autokratskom i totalitarnom obliku vladavine Aleksandra Vučića koji vanredno stanje koristi da ispita granice ovlasti koje može crpiti iz predsjedničke funkcije.

Da li bi situacija bila drugačija da je parlament preuzeo svoju odgovornost? Odgovor je: da, definitivno. Iako većina parlamentaraca čini koaliciju koja podržava Aleksandra Vučića, što bi lako omogućilo vladavinu volje predsjednika republike, ne treba biti maliciozan i tvrditi da Narodna skupština ne bi trenutnoj situaciji posvetila pomniju i adekvatniju pažnju od uže grupe ljudi, iz najmanje dva razloga. Prvo, vanredno stanje ne može trajati duže od 180 dana za razliku od Covida 19 kome se ne zna vremenski okvir, stoga je potrebno razmotriti redovne okolnosti prevencije. Drugo, tek je parlament tijelo koje može predložiti dalje odgovarajuće korake u prevenciji širenja Covid-a 19, poput – recimo – odluke da se enormna ovogodišnja izdvajanja za odbranu i bezbjednost preusmjere u zdravstvo.

Javno zdravlje – stub javne bezbjednosti

Opravdanje za takav korak dao je i sam Aleksandar Vučić, predsjednik Republike Srbije. Da ne bude zabune, prisjetimo se spektakularnog proglasa vanrednog stanja: “Srbija je u borbi protiv nevidljivog neprijatelja, u borbi za naše roditelje, naše starije, ali i za budućnost  Srbije”. Bila je to jedinstvena prilika da Narodna skupština Republike Srbije ustanovi da je javno zdravlje jedan od osnovnih stubova javne bezbjednosti i odbrane. To je jedinstvena prilika Narodnoj skupštini RS, takođe, da povrati povjerenje građana uspostavljajući adekvatan model suočavanja sa smrtonosnim virusom. S obzirom da još uvijek nije iskorištena šansa da se reformiše tromi i neadekvatni sistem državne brige, civilizovanu prevenciju od smrtonosnog virusa zamijenilo je autoritarno i totalitarno zastrašivanje građana.

Prije svega, riječ je o policijskom času, odnosno potpunoj zabrani kretanja. Posebnu pažnju tom pitanju posvetila je Sofija Mandić u tekstu “Vanredno ili ratno stanje, pitanje je sad” objavljenom 20.3.2020. na portalu Peščanik.net: “Čak i da je ovakvo ograničenje uvedeno Uredbom Vlade, uz saglasnost predsednika, ono bi bilo dubiozno jer se ne radi o ograničavanju prava na kretanje naročito ugroženoj kategoriji stanovništva, već o njegovom potpunom ukidanju. Ustav dopušta ograničavanje (odnosno odstupanje) od garantovanih prava, ali ne i njihovo ukidanje. Odstupanje se dopušta samo u obimu koji je neophodan”, piše Mandić.

Pored ograničavanja slobode kretanja i uvođenja policijskog časa, uže državno rukovodstvo tokom vanrednog stanja prezentovalo je i druge autoritarne, stabilokratske pristupe poput iznošenja teškog naoružanja na ulice. Iako tokom vanrednog stanja postoji bojazan zbog više stope kriminaliteta, terorističkih i aktivnosti radikalnih grupa, upitno je da li ta demonstracija moći i snage policije i vojske može izazvati osjećaj sigurnosti čak i kod onih građanki i građana koji priželjkuju militantnije društvo. Pritom, oružje u javnom prostoru može prouzrokovati daleko više nelagode i nespokojstva nego učinka u “borbi protiv nevidljivog protivnika”. Pogotovo kada je najozbiljnija prednost tog nevidljivog protivnika dejstvo u vremenskom periodu koji se ne može precizno definisati. Da ne bi bilo zabune zbog čega je to sve problematično, dovedimo u vezu dva događaja od 17. marta koji i bez učitavanja grade oksimoron: dok Vlada nonšalantno saopštava da ni socijalno osjetljivim kategorijama ne može garantovati zaposlenje/primanja u vanrednom stanju, vojni policajci patroliraju uz automat M21 vrijednosti 56 osmočasovnih radnih dana osobe koja radi za 150 dinara po satu.

Krizna situacija u kriznoj situaciji

Promjena dominantnih vidova komuniciranja, obrazovanja, razonode, zabave, propitivanje bliskosti i blizine, preispitivanje funkcionalnosti doma, upoznavanje sa načinima posvećivanja pažnje sebi i ozbiljnije briga o drugima… Svi ti intimni i lični zahvati nad rutinama kolektiva i pojedinca, poput prilagođavanja načinima izražavanja i komuniciranja u uslovima digitalnog doba, nisu i ne mogu biti loši, bez obzira na vanredno stanje. No, daleko od tog da taj proces može u potpunosti skrenuti pažnju sa odnosa prema segregaciji u  vanrednom stanju, koja bi mogla dovesti do još ozbiljnijeg širenja zaraze.

S tim u vezi, grupa aktivista Transbalkanska solidarnost pozvala je vlade u tzv. regionu da donesu hitne mjere kako bi svi koji su prisiljeni živjeti na ulici, u ipromovizovanim, sanitarno neuslovnim objektima, neadekvatnim kolektivnim smještajima omogući život u humanim, sigurnim sanitarnim uslovima. Za tu bi svrhu mogli biti prenamijenjeni– smatraju – bez ikakvog odlaganja, svi javni, turistički i drugi (prazni privatni) objekti. “U jeku pandemije primjereno je zbrinjavanje svih ugroženih trebalo bi biti prioritet svake odgovorne javne politike i svih drugih odgovornih država”, naglašava Transbalkanska solidarnost.

“Tražimo da se ljudima koji žive u sabirnim centrima širom regije omogući adekvatna zaštita i kvalitetna prehrana kao i higijenski uslovi za dostojanstven boravak”, navodi se u pismu Transbalkanske solidarnosti, uz napomenu da u sabirnim centrima kojima upravlja Međunarodna organizacija za migracije (IOM) nema adekvatnih uslova za redovno održavanje higijene te redovno snabdijevanje toplom i ispravnom vodom za piće, osnovnim sredstvima za higijenu i dezinfekciju.

Zahtjev je upućen svima koji inače zbrinjavaju ljude u pokretu: Ujedinjenim nacijama, Misijama Međunarodne organizaciji za migracije, Merhametu, Caritasu, Lekarima bez granica, Crvenom križu i drugima koji imaju mogućnost i obaveza. Od vlada, konkrento, očekuju da ukinu sve službene i neslužbeni diskriminacijske i dehumanizacijske prakse, prestanak nasilja na granicama te legalizacija svih egzistencija. Takođe, Transbalkanska solidarnost od vlada zahtijeva da se omogući redovan, besplatan medicinski tretman za sve, napominjući da niko nije bezbjedan dok svi nisu bezbjedni.

Odlaganje izbora ili gašenje Narodne skupštine?

Ukoliko Narodna skupština ne pokaže proaktivan pristup u kriznoj situaciji poput ovog vanrednog stanja i ne uputi Vladu na rješavanje gorućih problema, sva moć za donošenje bitnih i hitnih odluka ostaće u rukama predsjednika republike. Takvo ophođenje dovodi u pitanje povjerenje građana u institucije sistema koje je ionako kompromitovano raznim državnim tajnama u oblasti zdravstva i odbrane. Nastavak takvog stihijskog, paternalističkog i autokratskog odnosa prema novonastaloj situaciji, međutim, prijeti da ugrozi i obezvrijedi one pozitivne i odvažne reforme koje sistem provodi.

U konačnici, Narodna skupština Republike Srbije je najviše zakonodavno tijelo i jedina grana vlasti koja može u potpunosti nadzirati aktivnosti Vlade u primjenjivanju najviših standarda zaštite ljudskih i civilnih prava. To se ne odnosi samo na nastojanje Vlade da poslodavce opomene da su dužni garantovati bezbjednost na radu i zaštitu zdravlja radnika, nego i na cjelokupan program mjera kojima bi tokom pandemije svima, bez izuzetaka, bilo garantovano pravo na rad, pravo na stanovanje, pravo na zdravstveni i svaki drugi vid zaštite.

Ukratko, to su reforme koje društvo očekuje u narednom periodu, bez obzira na odlaganje ili održavanje izbora. Jedini preduslov za njihovo ostvarenje je – paradoksalno, ali je tako: da Narodna skupština Republike Srbije prepozna mogućnosti i alate za komunikaciju u digitalnom dobu.

Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.

Izvor: Al Jazeera