Kakva vrsta velike sile može Evropa postati?

Drugi svjetski rat i period dekolonizacije koji je uslijedio, okončao je stoljećima dugu globalnu dominaciju evropskih velikih sila. Nakon 1945, nijedna od globalnih sila, ni SAD a ni Sovjetski savez, nije bila evropska, a niz novih nezavisnih nacionalnih država pojavio se na svjetskoj pozornici.

Budući da je ostvario pobjede na Pacifiku i u Evropi, samo je SAD bio dovoljno snažan da pruži i dalje dominantnom Zapadu politički i ekonomski poredak. Amerika je pružila vojnu zaštitu i podršku za političku saradnju i slobodnu trgovinu, dok je ostatak zapadnjačkog svijeta tražio načina da prevaziđe snage nacionalizma i protekcionizma.

Amerika je kreirala međunarodne institucije zasnovane na pravilima. U Evropi je ovaj multilateralni okvir evoluirao u novi (zapadnjački) evropski sistem država: današnju Evropsku uniju. Nakon raspada Sovjetskog saveza na Božić 1991, SAD je postao jedina svjetska supersila – i brzo se precijenio. Ovaj jednopolni trenutak je okončan nerazumnom američkom invazijom na Irak 2003 – države iz koje se SAD pokušava izvući već duže od deceniju.

Ali ovaj globalni poredak ne može postojati u vakuumu, jer će druge sile uvijek uskočiti da popune prazninu. Stoga je nova izranjajuća sila Kina, požurila da se ustabili na svjetskoj pozornici, kao i vojno preporođena Rusija, druga svjetska velika nuklearna sila nakon SAD-a. Trenutni poredak nije više definiran sa jednom ili dvije supersile, ali nije ni zasnovan na multilateralizmu – ili na bilo kojem drugom okviru dizajniranom da drži ravnotežu nad sukobljenim interesima i da suzbije, spriječi ili riješi sukobe.

Izbor Trumpa

Izbor američkog predsjednika Donalda Trumpa obilježio je početak američkog aktivnog poricanja globalnog poretka koji je pomogao izgraditi. Pod Trumpovom vlašću, SAD je namjerno pokušavao uništiti postratne institucije kao što su Svjetska trgovinska organizacija, dok je otvoreno dovodio u pitanje mnogo puta testirane međunarodne saveze kao što je NATO. Multilateralna Pax Americana iz ere Hladnog rata otvorila je put povratku svijetu u kojem pojedine države afirmiraju svoje nacionalne interese na račun drugih, slabijih sila. Ponekad ovo uključuje ekonomski ili diplomatski pritisak; a ponekad, kao u slučaju ruskih postupaka u istočnoj Ukrajini, uključuje upotrebu sile.

Evropa ne može naprosto izbjegavati ili ignorisati posljedice ove šire promjene. Dok je Evropska unija moćna u pogledu ekonomije, tehnologije i trgovine, nije sama po sebi velika sila. Nedostaje joj homogena politička volja i vojne sposobnosti koje su u osnovi istinske geopolitičke moći, i počela je uzimati zdravo za gotovo mnoge od svojih tradicija. Kao nadnacionalno tijelo od 27 država članica, potomak je upravo onog multilateralnog poretka koji je sada u opadanju.

Historijski prelazak od multilateralizma zasnovanog na pravilima na nestabilan sistem rivalstava između velikih sila tužno je nekonzistentan sa trenutnom mješavinom sve većih globalnih izazova, klimatskih promjena pogotovo. Da bi se spriječilo katastrofalno globalno zagrijavanje potrebna je kolektivna akcija međunarodne zajednice koja se sastoji od većine država, a ne preporod globalnog poretka zasnovanog na takmičenju među državama.

Srećom, EU već ima vodeću poziciju u pogledu ublažavanja klimatskih promjena, i u tehnološkim i regulatornim okvirima. Zadatak Evrope sada je da održi i proširi taj trag, ne samo zbog planete, već i zbog svojih ekonomskih interesa. Ipak, povlačenje Amerike tjera Evropu da postane sila svojom zaslugom. Srećom, Evropska unija već ima vodeću poziciju u pogledu ublažavanja klimatskih promjena, i tehnološki i regulatorno. Zadatak Evrope sada je da održi i proširi taj trag, ne samo zbog planete, već i zbog svojih ekonomskih interesa. Ipak, povlačenje Amerike prisiljava Evropu da postane sila svojom zaslugom. U suprotnom će postati ovisna i puki instrument drugih sila.

Ruski revizionizam i trampizam

U geopolitičkim terminima, trampizam, uspon Kine i ruski revizionizam – koji poprima oblik vojne agresije, zbog slabljenja ruske ekonomske baze – nisu ostavili Evropljanima izbor osim da slijede status velike sile. Trenutni talas tehnološke inovacije dodatno je ojačao ovaj imperativ. Digitalizacija, vještačka inteligencija, veliki podaci i (moguće) kvantne informatike će odlučiti kako izgleda svijet sutrašnjice, uključujući i to ko ga vodi.

U svom središtu, digitalna revolucija se tiče politike, a ne tehnologije. Sloboda pojedinaca i cijelih društava je na kocki. U digitalnoj budućnosti, političke slobode koje su osnov zapadne civilizacije sve će više ovisiti o pitanju vlasništva nad podacima. Hoće li evropski podaci pripadati firmama u Silikonskoj dolini ili Kini, ili hoće li biti podvrgnuti suverenoj kontroli samih Evropljana? Po mom mišljenju, ovo će pitanje biti ključno za uspostavljanje evropskih referenci velike sile u godinama i decenijama koje su ispred.

Evropljani odavno vode debate o ustavnim pitanjima kao što je željeni nivo integracije ili konfederacije (Staatenverbund) za Evropsku uniju. Ali isteklo je vrijeme za ove diskusije, barem za sada. Politička transformacija koja se trenutno dešava nameće se integracionistima i onima koji su za međudržavne spone. Izazov je sada preobraziti Evropu u veliku silu prije nego je samelju velike tehnološke i geopolitičke sile.

Evropa ne može sebi priuštiti da zaostaje tehnološki ili u pogledu geopolitičke moći. Ima odgovornost da predvodi ostatak svijeta po pitanju klimatskih promjena, što će zahtijevati tehnološke kao i regulatorne inovacije. U svijetu koji se brzo predaje rivalstvima nultog zbira, glavni prioritet Evrope bi trebao biti da postane velika sila u aspektu klimatskih promjena.

Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.

Izvor: Project Syndicate