Bosanski muslimani kao ključni antifašisti Titove Jugoslavije

“U historiji Evrope izvedene su samo dvije, autentične komunističke revolucije. Prva je bila boljševička revolucija u Rusiji, a druga revolucija na zapadnom Balkanu, konkretno Jugoslaviji i Albaniji. I dok je prva proizvela enormne količine akademskog istraživanja na engleskom jeziku, istoričari izvan Jugoslavije i Albanije su drugu zanemarivali, iako je kao i u ruska revolucija uključivala potpuni preobražaj političkog i društveno-ekonomskog poretka u tim zemljama. Namjera ove studije je da doprinese popravljanju tog deficita. Ovo je studija jugoslovenske revolucije između 1941. i 1945. u njenom epicentru, u Bosni i Hercegovini, koja je bila centralno ratište građanskog rata iz kojeg se revolucija izrodila, utočište Josipa Broza Tita i jugoslovenskih komunista tokom najvećeg dijela rata i ključna karika u novom jugoslovenskom poretku koji je proizašao iz revolucije,” piše britanski historičar Marko Attila Hoare u svojoj knjizi Muslimani u Drugom svjetskom ratu koja će se uskoro pojaviti i na bosanskom jeziku.

“Za prevlast u Bosni je bilo potrebno držati gradove, što nije bilo moguće bez političke baze u urbanom muslimanskom stanovništvu. Baš kao što je Bosna bila ključ za prevlast u Jugoslaviji, muslimani su bili ključ za premoć u Bosni. Ali bosanskomuslimanska nacija nije 1941. bila polarizirana duž klasnih linija i većina muslimanskog stanovništva, u najvećem broju seljaka, povodila se za političkim vođstvom svojih elita. Ovo je značilo da je NOP morao kooptirati pripadnike muslimanske elite da bi bio u stanju osloniti se na muslimanske mase. Priča o tome kako su jugoslovenski partizani pridobili podršku dijela muslimanskog stanovništva u Bosni i dijela muslimanskih elita je stoga ključni aspekt priče o trijumfu jugoslovenske revolucije”, ističe Hoare čija je studija o ulozi bosanskih muslimana u Drugom svjetskom ratu svojevrsna potvrda antifašističkog naslijeđa Bošnjaka.

Ono što Hoareovu studiju posebno izdvaja jeste da je on svojim naučnoistraživačkim radom prodro u suštinu odnosa u Bosni u Drugom svjetskom ratu ističući da “ni muslimanske mase, ni drugo bosansko stanovništvo nije bilo snažno vezano niti za jednu od strana u sukobu, nego su pokušavali da prežive rat. Njihova naklonost mijenjala se i fluktuirala s obzirom na ponašanje svake od sukobljenih strana prema civilnom stanovništvu, efikasnost njihove pojedinačne propagande, vojnu sreću njihovih međunarodnih pokrovitelja (Sila Osovine i Saveznika), ponašanje samih pokrovitelja i lični interes. Mnogi pojedinci su sjedili na više od jedne stolice, a pojedine porodice uključivale su sljedbenike sve tri strane”, ističe ovaj britanski profesor.

“Srbi su inicijalno bili bosanski narod najspremniji na mobilizaciju u partizane zbog genocidnog progona ustaša, hrvatskih fašista i njhove “države” NDH pod vođstvom svog poglavnika Ante Pavelića. Shodno tome, u ranim fazama bosanskog partizanskog ustanka, partizani su na nivou običnih pripadnika bili srpska oružana formacija. Ali, bosanski pokret otpora mogao je uspjeti samo pod uslovom da uključi i dio nesrpske većine u Bosni, prije svega muslimane. Ovo je bilo naročito važno zato što su muslimani u bosanskim gradovima bili najčešće najznačajniji element i činili 50,43 posto gradskog stanovništva po popisu iz 1931. uz 23,23 katolika i 22,34 pravoslavaca,” navodi britanski historičar Hoare.

Stereotipska predstavljanja nekih srpskih historičara

Ovaj autor je, također, uvidom u arhive Hrvatske, Srbije i Bosne i Hercegovine efikasno delegitimizirao stereotipska predstavljanja nekih srpskih historičara koji su bili “skloni da o bosanskim muslimanima pišu orijentalističkim rječnikom”, ali i ona zapadnih autora koji su se maliciozno naslanjali na ovakve isfabricirane narative.

Hoare je na pravo mjesto stavio i one historičare koji su o ovoj tematici pisali iz “titoističke paradigme ističući središnji značaj Komunističke partije Jugoslavije kao kreativne snage Narodnooslobodilačke borbe,” aludirajući na model kojeg je razvio profesor Enver Redžić, ali i ukazujući na njegove nedostatke.

Prema Hoareovom zemljaku Orwellu, najefikasniji način da se uništi narod ili nacija jeste poricanje ili iskrivljavanje njegovog vlastitog razumijevanja historije.

Nigdje se ova proročanska izjava nije bolje pokazala nego na primjeru Bosne i Hercegovine i njenog najbrojnijeg bosanskog muslimanskog stanovništva – Bošnjaka.

Jedan raniji Orwellov i Hoareov zemljak, engleski političar, pjesnik i pisac Sir Walter Raleigh pokušao je napisati Historiju svijeta i učinio je to u vrijeme svog političkog progona u zatvoru, napisavši pet tomova i naravno zahvativši samo jedan mali dio.

U samom uvodu Raleigh je priznao kako ga je historija pobijedila. Zapisao je da ko god bude za historijskom istinom tragao iz neposredne blizine da mu ona lahko može “izbiti zube”, aludirajući da je nužan protok vremena kako bi se sagledali historijski procesi.

Muslimanski element u komunističkoj revoluciji

U ovome kontekstu, za Bosnu i Hercegovinu, ali i za Hrvatsku i Srbiju, od neizmjerne je važnosti djelo britanskog historičara Marka Attile Hoarea Bosanski muslimani u Drugom svjetskom ratu – historija knjiga na 478 stranica koju je izdao londonski izdavač Hurst & Company Publishers iz Londona 2013. godine.

Njen prijevod na bosanski jezik je završen i uskoro je očekujemo iz štampe. Djelo ovog londonskog profesora sa diplomom Yale Univerziteta koji odnedavno živi i predaje na sarajevskom univerzitetu Sarajevska škola za nauku i tehnologiju SSST učenjački je odmjereni pristup modernoj povijesti Bosne.

Važno je iz najmanje dva razloga: prvi, da bi se došlo do koliko je moguće objektivne historijske istine, a drugi, budući da se radi o balkanskom prostoru koji ima “viška historije”, da bi se izbjeglo korištenje historije u dnevnopolitičke zloupotrebe.

“Muslimanski element u komunističkoj revoluciji oblikovao je njenu formu i ishod, ali je na koncu i sam morao biti obuzdan kada su pobjednički komunisti konsolidirali svoju diktaturu. Čineći to oni su postavili scenu za buduće borbe oko jugoslovenskog muslimanskog pitanja,” ističe se u Hoareovoj studiji koja je važna jer je i danas, 23 godine nakon okončanja krvavog bosanskog rata 1992-1995. godine, na sceni je, pored negiranja prirode agresivnog nasrtaja na Bosnu koji je dokazan presudama međunarodnih sudova, dešavaju sve intenzivnija revidiranja historije i događaja iz Prvog i Drugog svjetskog rata.

Dešava se, naime, njihovo ciljano “usmjeravanje” u korita stalno mutirajućih nacionalističkih ideologija koje ne razdiru samo Bosnu i Hercegovinu, već su prijetnja miru i stabilnosti cijele regije nekadašnje zajedničke jugoslovneske države.  

Prije svega, djelo historičara Hoarea je važno zbog prisvajanja antifašizma i njegovih tekovina, štaviše, lažnog zaklanjanja za antifašizam izrazito retrogradnih i opasnih nacionalističkih politika nanovo oživljenih mitomanskih hegemonističkih strijemljenja iz Srbije i Hrvatske.

Novi srpski nacionalistički narativ nije odustao od hegemonskih strijemljenja prema Bosni zaklanjajući se iza zaštite prava bosanskih Srba, jednako kao što se i sve izrazitiji desničarski narativ naslonjen na fašističko naslijeđe propale marionetske nacističke države NDH zaklanja iza zaštitničke uloge prema bosanskim Hrvatima – i jednan i drugi lažno se zaklinjajući u europske vrijednosti bilo kao članica EU (Hrvatska) ili kao kandidatkinja na putu pridruživanja EU (Srbija).

Ovakvi retrogradni nacionalistički narativi itekako će postati opasniji u budućem europskom kontekstu ukoliko Bosna i Hercegovina na vrijeme ne dobije svoje jednakopravno mjesto u EU ne samo radi BiH već i same ideje EU kao supranacionalne zajednice kreirane radi očuvanja mira, stabilnosti i poštovanja nacionalnih suvereniteta i granica u Europi.

Stavovi izraženi u ovom tekstu su autorovi i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.

Izvor: Al Jazeera