Suočavanje Evrope s izazovom zvanim Trump

Donald Trump konačno je ušao u Bijelu kuću, ali to nije povod za slavlje u Evropi nego za ogromnu zabrinutost. Novi američki predsjednik pojačao je strahove u Evropi od iznenađenja koja dolaze s njegovom vladavinom te dodatno pojačao osjećaj nepovjerenja u budućnost.  

Trump je velika misterija, što proistječe iz toga što je on poput “crne kutije” i što je veoma teško procijeniti šta će se iz nje pomoliti. Moglo bi se desiti da ostane kratkih rukava kad je riječ o određenim opcijama, osim toga da usmjerenje njegovog tima odaje utisak zbunjenosti kad je riječ o narednoj fazi. 

Sigurno je da se Evropa nakon dolaska Trumpa suočava s nimalo beznačajnim izazovima koji se vremenski poklapaju s promjenama na međunarodnoj sceni. To se, naprimjer, očituje u strategiji ekspanzije, ruskoj inicijativi i usponu Kine, osim teških ispita za evropsko jedinstvo nakon što je Britanija odlučila napustiti Evropsku uniju, što izaziva egzistencijalne strahove za jedinstvo EU-a.  

U Evropi se stječe utisak da Trump dovodi u pitanje međunarodni sistem svojim prigovorima i rezerviranošću prema međunarodnim sporazumima, sistemima i savezima te distanciranjem od jakih veza koje su postojale između dvije strane Atlantskog okeana, a i ne izgleda baš oduševljen evropskim jedinstvom. 

Trump ulazi u Bijelu kuću, praćen evropskom zabrinutošću, koja neće nestati u skorije vrijeme. Ovakva zabrinutost ne veže se za samog Trumpa nego za kontekst njegovog dolaska na poziciju predsjednika te na koji će se način to odraziti na samu Evropu.

Narodne mase zabrinute su i gube povjerenje u tradicionalne političke klase, zbog čega se Trump koristi populističkim i grčevitim diskursom, koji veoma dobro poznaju pojedini evropski političari. Također, tvrdnje o izbornim manipulacijama, koje se pripisuju Rusiji, postat će priča koja će pratiti naredne izborne krugove u Evropi.

Skup mandat

Trumpov dolazak na predsjedničku poziciju nosi sa sobom i određene cijene, koje će pasti na teret same Evrope. Neke od njih tiču se protekcionističkih mjera koje su trenutno stavljene na sto u lice partnera sa Starog kontinenta. Što se tiče računa za odbranu u Evropi, on će biti veoma visok. Evropske države trebaju platiti dosta više za NATO nakon što je biznismen koji sjedi u Bijeloj kući tražio da se podmire ti dugovi.

Ne postavlja se pitanje hoće li NATO opstati u stanju u kojem je bio ili ne. Evropljani su shvatili da Trump nije entuzijasta kad je riječ o vojnom kišobranu, koji je njima neophodan. Ovo može značiti da će on oklijevati da upotrijebi ove snage kada se za tim ukaže potreba. Ako dođe do raspada saveza ili njegovog urušavanja, što je skoro nemoguće, onda je alternativa za NATO, ili nešto drugo što bi ga moglo zamijeniti, zapravo jačanje evropskog odbrambenog sistema, za što je možda konačno i došao trenutak.

Evropa mora djelovati strateški i vojno s više samostalnosti nego ikad ranije. Međutim, koja bi Evropa mogla to konkretno učiniti, s obzirom na to da se ruši njen san o jedinstvu i da se postepeno smanjuje nakon perioda ekspanzije? Koju će ulogu ovakva Evropa imati u multipolarnom svijetu, prepunom prijetnji i brzih promjena? 

Evropa neće pretjerati ako osjeti stvarnu uznemirenost zbog Trumpovih konstantnih izjava, naročito nakon njegovog intervjua za njemački list Bild i britanski list Times. Međutim, evropski lideri vode računa o tome da kontroliraju svoje reakcije i emocije. Oni ne vide interes u dodatnom podizanju tenzija s Washingtonom u prvom poluvremenu. Također, ne žele izazvati paniku na evropskoj unutrašnjoj sceni i ostaviti utisak pred svijetom da je kompletan kontinent ušao u mračni tunel, što bi se negativno odrazilo na Evropu. 

Izazov Trumpa ima i drugo lice, a to je da se on ne ustručava miješati u unutrašnja evropska pitanja i iznošenje frapantnih kategoričkih odluka. To nije samo izazov s moralne strane u međusobnim odnosima dvaju partnera Sjevernoatlanskog saveza već u sebi sadrži implikaciju da bi se nova američka administracija mogla poigravati ravnotežom snaga i unutrašnjim evropskim pitanjima.

Između ostalog, tu je i problem upornih Trumpovih kritika na račun njemačke kancelarke Merkel. Prema njegovom mišljenju, ona je napravila katastrofalnu grešku kad je dozvolila “ilegalcima” da uđu u njenu zemlju, aludirajući pritom na ogroman broj tražilaca azila. To je, sigurno, veoma osjetljivo pitanje za Merkel, a Trump se u ovom slučaju svrstao na stranu kritičara njemačke kancelarke, koji je pokušavaju skinuti s vlasti. 

Možda se Trump nada generalizaciji njegovog obrasca i tome da će vidjeti svoje kopije kako preuzimaju prijestonice Evrope. No, Evropljani slični njemu prisutni su na sceni već određeni period, dok pojedini imaju vrlo solidne prilike na izborima. Iako se čini da je Trump kao predsjednik podsticaj krajnjoj desnici da dođe na pozicije donosilaca odluka u Evropi, ipak bi se moglo desiti da Trumpov utjecaj bude kontraproduktivan. Možda će se figure koje su u usponu gledati kao određena forma preuzimanja njegovog obrasca, koji izaziva nezadovoljstvo. 

Trump se drži obezvređujućeg tona kad govori o Evropskoj uniji i nastavlja podsticati države članice na odvajanje, slijedeći pritom primjer Velike Britanije, koju posebno hvali zbog njenog “pametnog” poteza. Trump se usudio otvoreno reći kako je Evropska unija samo oruđe u rukama Njemačke. Na taj način sije sjeme sumnje u prijestonicama kontinenta u opravdanost procesa integracije i jedinstva.   

Evropa neće moći negirati refleksije Trumpovog mandata na njenu unutrašnju scenu, posebno kad je riječ o njegovom pritisku na projekt ujedinjene Evrope i utjecaju na prilike koje će dobiti krajnja evropska desnica. Stoga će zaštita jedinstva i racionalnost sigurno ostati na samom vrhu evropskih prioriteta.  

Period kapitalističke pohlepe

Trump inicira novi period kapitalističke pohlepe vođene nagonom za profitom i izbjegavanjem “stalno rastućih” obaveza, odnosno onoga što dolazi pod okriljem vrijednosti, moralnosti, ekologije i razvoja. Evropa će biti gurnuta da se takmiči u surovom kapitalizmu, što će je natjerati da preispituje sebe kao obrazac države koja želi pružiti socijalno blagostanje i ispuniti obaveze koje proistječu iz “razvojne saradnje” sa državama izvan Evropske unije.

Ova vrsta promjene diskursa rezultirat će unutrašnjim konfrontacijama i društvenim polemikama na kontinentu te dovesti do vala pritisaka protiv mjera štednje, uz sve veću socijalnu zabrinutost. Također, ovo usmjerenje rezultirat će produbljivanjem ionako velikog jaza između sjevera i juga, što će dodatno povećati intenzitet pojedinih konflikata i migraciju iz okolina koje su nepoželjne.

Oni koji Trumpove izjave shvataju ozbiljno drže se pretpostavki da će doći do strašnih pritisaka na Evropu i druge dijelove svijeta. Međutim, ironično je da ovakvo opasno skretanje može nositi sa sobom i nova obećanja za Evropu u svijetu, ali bi moglo dovesti i do relativnog povlačenja kad je riječ o prisustvu na međunarodnoj sceni. Po svemu sudeći, Trump tome ne posvećuje nikakvu pažnju, ili se barem tako činilo dosad.  

Evropski stavovi trebali bi preispitati tradicionalne determinante koje su određivale vezu s američkom stranom. Problem koji trenutno pred sobom imaju stratezi i kreatori politika na Starom kontinentu jest koliko će se nova administracija u Washingtonu držati tih determinanti i hoće li zaista biti ozbiljna u vezi s Trumpovim izjavama.

Partnerstvo sa SAD-om

Evropa ostaje zainteresirana za jak partnerski odnos sa Zapadom, koji počiva na plećima Amerikanaca i Evropljana zajedno, uz vodeću ulogu Washingtona. Sjevernoatlanski savez utjelovljenje je ovog partnerstva na terenu, koje obuhvata i druge aspekte, poput ekonomskog. Upravo je ekonomski faktor taj koji će vršiti pritisak na uzajamne odnose zbog politike prinudne naplate, koje se želi držati prvi čovjek Bijele kuće. 

Velike evropske firme imat će utjecaj na determiniranje evropskog političkog stava prema Trumpovoj administraciji. Naprimjer, industrija automobila boji se koraka na koje je indirektno ukazao novi američki predsjednik, kao što je slučaj s njemačkom kompanijom BMW, pred kojom su veoma teške godine, koje bi sa sobom mogle nositi velike gubitke.

Međutim, evropski stav treba nadići ova partikularna pitanja o kojima je moguć dogovor i pozabaviti se onim što ima šire i dublje efekte. Kakva je budućnost ekonomske globalizacije i sistema svjetske trgovine, koji će se možda početi dokidati s usponom američkog programa protekcionističkih mjera, te kakve će to posljedice imati na tok aktuelne globalizacije, koja traje od kraja prošlog stoljeća?

Evropa se treba prilagoditi utjecajima politike Trumpove administracije na međunarodne balanse (s Rusijom i Kinom posebno), ali i s evropskim okruženjem u cjelini i Iranom, zbog višestrukih efekata i posljedica koje bi mogle utjecati na interese i nacionalnu sigurnost kontinenta.   

Ostaje nada da Evropu neće poharati vjetrovi koji se podižu s poljuljanom etičkom slikom i moralnom ravnotežom njenog najznačajnijeg partnera u svijetu, odnosno Sjedinjenih Američkih Država. Zapad još predstavlja sebe na globalnom planu u svjetlu vrijednosti i etike, bez obzira na to koliko se toga pridržava u stvarnosti svojih politika.

Iščekivanje i obrisi alternativa

Izgleda da je strah od faktora iznenađenja prisutan u kontekstu evropskog aktuelnog iščekivanja mogućeg preokreta u američkoj politici. Evropsko iščekivanje ostat će, u najmanju ruku, tema prvih mjeseci Trumpove vladavine, dok se u cijelosti ne skloni “zavjesa” sa strategija, politika i procedura koje će uistinu poduzeti nova američka administracija, posebno kad je riječ o pojedinim temama o kojima je Trump govorio tokom svoje predizborne kampanje i nakon što je pobijedio, a što svijet i Evropa nisu shvatali ozbiljno.

Politika iščekivanja ishoda ne znači čekanje, nego se radi o opreznosti, slaganju karata i težišta kako bi se izbjeglo skretanje u krize koje se naziru na horizontu.

Evropa sada nastoji iskontrolirati novo američko usmjerenje brojnim kontaktima i konsultacijama s ključnim ljudima u Trumpovoj administraciji, a možda prije razgovara i sa samim Trumpom. Bez obzira na to koliko je evropski establišment uznemiren američkim predsjednikom, ipak neće u cijelosti odustati od odnosa s njegovom administracijom. Možda će evropski zvaničnici preferirati da se pojavljuju s pojedinim ličnostima unutar ove administracije koje budu bolje znale odabrati rječnik, što nije slučaj s Trumpom.  

Pojedine evropske države pokazat će više sposobnosti u usklađivanju s Trumpovom erom shodno svojim specifičnostima, poput Velike Britanije, koja je tradicionalno bliska sa SAD-om, ili s obzirom na vladajuće političke trendove u ovim državama, kao što je slučaj s vladama desnice ili krajnje desnice, u usporedbi s vladama lijevog centra, naprimjer.  

Evropa je svjesna da se mora nositi sa svim mogućnostima, uključujući i to da se Sjedinjene Američke Države ograniče na svoje interese tako što će izbjegavati obaveze. Ovo će dotaći i neke aspekte partnerstva, savezništva i saradnje između Evropljana i Amerikanaca. Evropske prijestonice iz predostrožnosti bi trebale djelovati zajedno u nekim pitanjima i kretanjima više nego ikad dosad i potrebno je da imaju inicijativu sa svoje strane.

Njemačka se čini kao najveći evropski gubitnik kad se govori o svemu onome što dolazi s usponom Trumpove administracije. Svjesna je da je na njoj vodstvo evropskog kontinenta i da treba ponuditi odgovore na izazove kroz evropsko jedinstvo i samopouzdanje. O tome je Merkel i govorila nakon posljednjih Trumpovih provokacija usmjerenih protiv Njemačke i Evrope. Berlin će nastojati iskoristiti lidersku poziciju Merkel na čelu 20 država kako bi se premostio jaz između njega i zapadne članice Atlantskog saveza. 

Trumpova strategija i politika

Postoje promjene koje će možda utjecati na stav Evrope i način na koji se odnosi prema izazovu Trumpa. Najznačajnije je ono što će njegova administracija poduzeti kad je riječ o strategijama, politikama, procedurama i stavovima. Američka unutrašnja interakcija možda će ostaviti tragove na duh saradnje s novom erom, posebno ako se uzme u obzir mogućnost jačanja građanskih pokreta protiv Trumpa, iako oni uglavnom imaju veoma mali utjecaj.  

Stavovi drugih međunarodnih faktora prema američkoj administraciji također se mogu odraziti na ove odnose, u smislu obavezivanja na evaluaciju usmjerenja, partnerstava, saradnji i savezništva koje Evropa ima na globalnom planu. Postoje određeni utjecaji koji bi mogli proizvesti negativna dešavanja, što će možda potaknuti reakcije solidarnosti i preispitivanja pod pritiskom ovog trenutka, poput situacije nakon napada 11. septembra 2001. godine. 

Ako Trumpova administracija uđe u realizaciju nekih svojih parola, Evropa će morati iznova restrukturirati sisteme svojih sigurnosnih i odbrambenih politika i mape svojih savezništava i partnerstava te napraviti nove odnose u svijetu. To će zahtijevati revidiranje sistema razumijevanja i formiranja strategija, uz dodatna sredstva koja će se morati trošiti na vojsku i sigurnost, gdje je neophodno popuniti praznine nastale zbog američkog povlačenja iz savezničkih odnosa formiranih nakon Drugog svjetskog rata.

Ovo će rezultirati revidiranjem prioriteta evropske javne potrošnje i izazvati pritisak na druge aspekte trošenja novca. Ako se vidi da je odnos s Trumpovom administracijom krajnje ozbiljan, a Evropljani otkriju da moraju preispitati Atlantski savez, onda će to možda zahtijevati da se preformuliraju određeni vojni elementi i sistemi mobilizacije u Evropi.

Scenarij koji sa sobom nosi američko fokusiranje na vlastite interese ima reperkusije na unutrašnjost Evrope. Možda će neke desničarske konzervativne strane preuzeti primat i smatrati da Evropa ima svoj zadatak u zaštiti Zapada i “njegovom utvrđivanju”, naprimjer. Evropa će ostati, u svakom slučaju, otvorenih očiju i spremna prilagoditi se kontinuiranoj evaluaciji stavova Washingtona i odrazima tih stavova na svijet.

Stavovi izraženi u ovom tekstu su autorovi i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.

Izvor: Al Jazeera