Podjela Sirije između realnosti i nade

Piše: Hussein Abdel-Aziz

Ideja o podjeli Sirije pretvorila se u bogat materijal za pisce i političare tokom protekle tri godine, dok se sa svakom vojnom promjenom na geografskom području Sirije javljaju i nove ideje koje govore o podjeli ove države. Takve ideje, s jedne strane, dodatno jačaju i teorije o kontinuiranoj međunarodnoj zavjeri protiv Arapa, a s druge strane i percepcija da arapskim istokom dominira sektaško i etničko neprijateljstvo.

Također su se mogle čuti i izjave američkog državnog sekretara Johna Kerryja o podjeli Sirije pred senatskim Odborom za međunarodne odnose, kao i zamjenika ruskog ministra vanjskih poslova Sergeja Rjabkova o uspostavi federalne republike, čime je želio naglasiti da se ova ideja uveliko ostvaruje.

Ovaj članak kreće od potpuno suprotne vizije koja se tiče pretpostavke o podjeli Sirije, štaviše, od poteškoća implementacije jedne takve ideje u ovoj državi zbog unutrašnjih, ali i vanjskih razloga, kako na regionalnom, tako i na međunarodnom nivou. Kerryjeve izjave nisu odraz realnosti koja se polako ostvaruje ili ide u pravcu ostvarenja.

Vojna podjela koja je nametnuta borbom ne može se pretvoriti u političku podjelu u cilju formiranja novih entiteta i države na ostacima sirijske države.    

Svojim riječima je namjeravao ukazati na to da će dalji nastavak borbi dovesti do još jasnije podjele centara moći nego što je trenutno slučaj i to na nekoliko geografskih područja. Primjer za to su kurdske teritorije na sjeverozapadu i sjeveroistoku, zatim područja pod kontrolom sirijskog režima u primorju, Damasku i njegovoj okolini, te sirijske opozicije u Idlibu i na drugim teritorijama, kao i grupe Islamska država Iraka i Levant (ISIL) u Deir al-Zouru i Raqqi. 

To se u velikoj mjeri razlikuje od geopolitičke podjele, a razlog počiva u tome da vojna područja ili, takozvani, vojni kantoni nisu zasnovani na nacionalnim, sektaškim ili konfesionalnim činjenicama i realnosti u onoj mjeri u kojoj su izraz vojnih podataka koji podliježu promjenama. Sfere utjecaja su jedna stvar, a novi politički entiteti nešto sasvim drugo. Prema tome, aktuelna vojna podjela koja je nametnuta borbom ne može se pretvoriti u političku podjelu u cilju formiranja novih entiteta i države na ostacima sirijske države.    

Također, model savezne države, o kojem je bilo riječi, u onom smislu u kojem je primjenjen na Zapadu nije kompatibilan sa sirijskom realnošću, jer federalno uređenje nastaje kao rješenje u okviru države (nacije) koja je ostvarena na Zapadu. Takva država usvaja državljanstvo kao osnovu pripadnosti istoj bez obzira na manje bitnu nacionalnu, etničku i sektašku pripadnost. Ova faza još nije realizirana u arapskom svijetu, uključujući i Siriju koja je njegov sastavni dio, gdje su društvo i država još u predmodernom političkom stadiju. Prema tome, federacija u Siriji neće biti ništa drugo doli još jedan aspekt geopolitičke podjele.    

Demografska stvarnost

U Siriji ne postoje geografski blokovi sa jednoobraznim sektaškim bojama, budući da su sekte razbacane među njima. Tako se na priobalnom području nalaze suniti, aleviti, murshidije i kršćani jedni pored drugih, pa čak i na sjeveru Sirije, uprkos rastućoj snazi Kurda na tom području. Demografska realnost ne dozvoljava čisto kurdsku ili arapsku kontrolu.

Formiranje zamišljene alevitske države neće ići u prilog alevitima jer će ih ograničiti na veoma uskom geografskom, socijalnom, političkom i ekonomskom prostoru.

Na jugu države, preciznije u Al-Suwaydai, Druzi nemaju nikakve unutrašnje ili vanjske komponente za otcjepljenje, pored toga da se sirijski nacionalni identitet smatra njihovim prvim identitetom, o čemu svjedoči i njihova nacionalna povijest. Što se tiče sunita, oni su razbacani po različitim djelovima Sirije i ne mogu formirati jedinstven politički entitet.            

Istina je da ideja o podjeli ugrožava postojanje sunitske političke i društvene grupe, naročito nakon što je izgubila svoju moć kao povijesni blok protuteže tokom četiri protekla desetljeća i još gleda na aktuelnu državu (državu nakon sticanja nezavisnosti) kao na nepotpunu domovinu sa neprikladnim teritorijem i neodgovarajućim imenom. Prema riječima Caroline Donati, sunitski identitet ne upotpunjuje se uništavanjem trenutne države, nego njenim obnavljanjem na temelju demokratske raspoređenosti svih komponenti sirijskog društva u kojem najveći i najvažniji dio čine suniti.

Ukoliko, pak, sirijski režim bude razmišljao o tome da od planinskog lanca Latakije načini svoju državu, pri realizaciji takvoga plana naići će na dvije prepreke koje to onemogućavaju. Kao prvo, ova hipotetička država ne posjeduje elemente opstanka, jer će biti opkoljena sunitima, i drugo, država poput ove potkopava ideju na koju se Baath oslanjao više od četiri desetljeća (jedinstvo domovine kao nužnost jedinstva nacije).     

Što se tiče konsolidacije ideje o formiranju ‘Korisne Sirije’, odnosno vojne zaštite obalnog područja, možemo reći da su do toga dovele računice koje diktiraju uvjeti borbe. Vladajući sistem u kojem aleviti čine osnovno jezgro ne može uzimati u obzir proces podjele jer na taj način eliminira mogućnost širenja na sirijskoj teritoriji i sužava svoje prisustvo na veoma ograničenom prostoru (planinski lanac Latakije, sirijska obala). Sirijski režim ne pruža svoju zaštitu teritorijama na kojima je rasprostranjena alevitska zajednica samo zbog toga da osigura uvjete za uspostavljanje alevitske države – kako to pojedini pretpostavljaju – nego da zaštiti alevite u unutrašnjosti sirijske države, a ne na njenim ruševinama. 

Još važnije od toga, formiranje zamišljene alevitske države neće ići u prilog alevitima jer će ih ograničiti na veoma uskom geografskom, socijalnom, političkom i ekonomskom prostoru, za razliku od velike površine sirijske države koja je za njih predstavljala jedan vid geografskog produžetka izvan planinskih granica koje su im služile kao „geto“ tokom proteklih stoljeća.

Uprkos velikim razmjerima krize koja je pogodila Siriju, još niko nije pokrenuo priču o njenoj podjeli (uz izuzetak pojedinih Kurda). Sirijsko društvo je sekularno društvo, iako konzervativno. Unutar njega ne postoji sektaški ekstremizam, kao što je to slučaj u Iraku i Libanu, i ovo društvo je ostalo koherentno unatoč svim ovim dešavanjima. To dokazuje i činjenica da se građanski rat nije pretvorio u sektaški rat širokih razmjera, kao što se dogodilo u susjedstvu. O tome danas svjedoče i velika raseljavanja sunitskog stanovništva iz Latakije, Jableha i Tartousa rame uz rame sa alevitima koji čine narodnu bazu sirijskog režima, dok se, u isto vrijeme, aleviti šire po cijelom Damasku koji je pretežno naseljen sunitima. 

Trenutna dešavanja po pitanju redistribucije stanovništva u pojedinim područjima nisu povezana sa uspostavljanjem zamišljene alevitske države, nego se tiču regionalnih računica (Iran). Demografska redistribucija stanovništva odvija se daleko od geografskog ambijenta alevitskog uporišta. Ona se provodi na području Qalmouna i pojedinim zapadnim ruralnim oblastima Homsa zbog njihove geografske povezanosti sa Libanom. To znači da se redistribucijom stanovništva nastoji ojačati šiitsko i alevitsko prisustvo u regiji kako bi mogli čuvati leđa šiitima u Libanu.    

Brzim osvrtom na četiri protekle decenije, mogu se otkriti demografske promjene velikih razmjera. Dolaskom Hafeza al-Assada na vlast, dogodile su se dvije važne stvari. Prvo, formirana je centralistička država nakon godina slabosti koje su pratile sticanje nezavisnosti, i drugo, ekonomski napredak koji se dogodio početkom sedamdesetih godina. Navedeno je doprinijelo velikoj migraciji stanovništva iz sela u grad, posebno u glavni grad.

Zatim je nastupila poljoprivredna kriza koja je nagnala stotine hiljada ljudi da se presele iz Damaska na obalno područje, da bi uslijedila i posljednja kriza koja je potakla veliki broj sunita da nastane Tartous, Latakiju i Jableh. Prema tome, demografska realnost nije bila uslovljena geografskim faktorom, što dodatno komplicira ideju o podjeli, ako je ne čini i nemogućom.   

Međunarodni stavovi

Ideja o podjeli države nije prihvatljiva ni na regionalnom nivou, jer će podjela Sirije u ovom smislu dovesti do eskalacije u regionu. Turska ne prihvata postojanje dvije nezavisne kurdske regije, jedne u Iraku i druge u Siriji. Pa ako je i prihvatila kurdski entitet u Iraku, onda neće prihvatiti sirijski kurdski entitet. Glavni razlog zbog čega je to tako počiva u tome da Irački Kurdistan nije povezan sa Turskom tako dugom granicom (samo 331 kilometar), pored toga da postoji i prirodna prepreka (planina Kandil) čime se ograničava kurdski utjecaj unutar turske granice. Po pitanju Sirije situacija je dosta drugačija, ukoliko se uzme u obzir da dužina sirijsko-turske granice iznosi oko 900 kilometara ravničarskog područja što olakšava demografska preklapanja. 

Jedan od glavnih razloga koji je naveo Washington da stane protiv bilo kakvog pokušaja svrgavanja sirijskog režima jeste strah od kolapsa države i započinjanja sektaških ratova koji bi mogli završiti stvarnom podjelom države u dalekoj budućnosti.

Ideju o podjeli Sirije odbacuju i sve države regiona, pa tako Liban ne može tolerirati prisustvo alevitske države ili entiteta na svojoj sjevernoj i sjeveroistočnoj granici jer će ona ugušiti Akkar i Tripoli gdje gravitiraju suniti. Irak ne može podnijeti postojanje kurdskog entiteta koji bi bio produžetak regije Kurdistan. U isto vrijeme, ne može prihvatiti ni osnivanje sunitskog entiteta na svojoj zapadnoj granici koji bi predstavljao strateško proširenje za Anbar, pretežno naseljen sunitskom populacijom. Jordan, također, ne može podnijeti stvaranje brojnih državica na svojoj granici. Stoga je jordanski kralj u više navrata istakao pogubnost ideje o podjeli Sirije.   

Nije slučajnost da je turski premijer Ahmet Davutoglu tokom svoje posjete Teheranu i iranskom predsjedniku Hassanu Rouhaniju odbacio svaku ideju o podjeli Sirije, budući da ona šteti interesima dviju zemalja. Uprkos tome što Iran pruža sirijskom režimu svoju podršku koja je sektaškog karaktera, Teheran veoma dobro zna da Sirija podjelom gubi svoj najvažniji geostrateški adut u regionu.    

Ista situacija je i sa Zapadom – naročito Sjedinjenim Američkim Državama – koji, također, ne dozvoljava podjelu Sirije. Jedan od glavnih razloga koji je naveo Washington da stane protiv bilo kakvog pokušaja svrgavanja sirijskog režima jeste strah od kolapsa države i započinjanja sektaških ratova koji bi mogli završiti stvarnom podjelom države u dalekoj budućnosti.

Situacija u Siriji različita je od situacije u Iraku. Kada su 2007. godine Edward P. Joseph i Michael E. O'Hanlon sa američkog Instituta Brookings iznijeli ideju o podjeli Iraka, naglasili su da je podjela ove države na tri autonomne regije (Kurdistan, Šiistan, Sunistan) uslovljena postojanjem sektaškog rata, što se ne može primjeniti na Siriju ukoliko se uzmu u obzir veće i ozbiljnije posljedice takve odluke na cjelokupnu regiju.

Stavovi izraženi u ovom tekstu su autorovi i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.

Izvor: Al Jazeera