Skrivene plemenske podjele Zapada

Piše: Khaled Diab

Procesi raspada Iraka, Sirije, Jemena i Libije – te sve veće šanse crtanja novih granica kada se prašina slegne – često se na Zapadu i u arapskom svijetu navode kao simptomi plemenskih i sektaških podjela koje imperijalne sile nisu uspjele zauzdati „vještačkim granicama“ koje su nametnule.

Iako je istina da su mnogi sukobi u regiji plemenskog, sektaškog, pa čak i vjerskog karaktera (ili kombinacija ova tri navedena) nisu na taj način započeli. Ideja da su stoljećima stari rivaliteti šiita i sunita uzrok nasilja u, na primjer, Siriji ili Jemenu, je jednostavni mit i poluistina.

Ipak, mediji i političari nastavljaju iznositi ove stavove, što je ponavljanje zloglasnog stava pokojnog egipatskog diplomate Tahseena Bashira: „Egipat je jedina nacionalna država u arapskom svijetu. Ostalo su samo plemena sa zastavama.“

Dok neke države u regiji jesu dovoljno male da se mogu okarakterizirati kao plemena sa zastavama, to nije jedinstveno za arapski svijet. I ne govorim samo za Afriku ili druga razvijena društva u tom dijelu svijeta.

Uprkos fokusu ere prosvjetljenja na individualizam i svjetlosti rezonovanja, Zapad, nakon svih ovih stoljeća, nije odbacio mnoge elemente svog tradicionalnog plemenskog uređenja, a pojavile su se nove forme ovog uređenja.

Kao mali primjer uzmite Belgiju: državu u kojoj sam naturalizirani građanin. Pošto ne pripadam nijednoj od dvije glavne jezičke zajednice, često budem zbunjen količinom uzajamne gorčine i nepovjerenja.

Tihi sukob Flamanaca i Valonaca koji traje više od stoljeća lako se može gledati u „plemenskim“ okvirima – šta je, uostalom, (etno)nacionalizam već širi oblik plemenskog uređenja? Međutim, tako ga uokviriti značilo bi previše pojednostaviti ekstremno kompleksnu situaciju.

A kada je riječ o „vještačkim granicama“, Evropa je, poput Bliskog istoka, puna njih. Dva svjetska rata, barem djelomično, bili su slučajevi graničnog ludila.

Belgija je vrhunski primjer činjenice koliko su vještačke evropske granice. Nakon poraza Napoleona kod Waterlooa 1815. godine i raspada Francuskog Carstva, ono što je današnja Belgija predato je holandskom kralju Williamu Prvom.

Poput sunita u modernom Iraku, protestantska manjina je upravljala državom, dok su građani teoretski bili jednaki pred zakonom.

Belgijska revolucija

Nekih 15 godina kasnije, kada se pojavila revolucija u susjednoj Francuskoj, katolička većina južne Holandije pobunila se u pokretu koji je kasnije postao poznat kao Belgijska Revolucija.

Koliko je to bilo na sektaškom i vjerskom nivou i koliko je to bila reakcija na neograničenu (despotsku) vladavinu Williama Prvog i njegovog buldožerskog pristupa modernizaciji (nametanje modernih stavova o jednakosti na njegove tradicionalne podanike i oduzimanje stoljetnih privilegija Rimokatoličkoj crkvi) teško je procijeniti.

Sektaštvo je bilo očit pogon tadašnjeg sukoba. Danas je to jezik.

Reagiravši na ustanak, velike evropske sile su se dogovorile da daju nezavisnost Belgiji, iscrtavši granice u blatu, slične onima koje su kasnije iscrtale u bliskoistočnom pijesku. Belgija je imala za sudbinu da služi kao tampon-zona (čitaj: stalna vreća za udaranje) između Njemačke, Francuske i Holandije.

Ovakve granične pukotine obilno su prisutne u Evropi. Tačnije rečeno, ne postoji evropska država čije granice nisu vještačke, čije granice se ne preklapaju sa susjednim ili čije stanovništvo ne čini neuredna mješavina ljudi.

Ovo sve izaziva pitanja o tome kako i zašto evropske države uspijevaju držati svoje plemenske podstruje pod kontrolom dok Bliski istok očito razaraju iste takve sile.

To je slučaj jer to nije istina. Da je tako, onda bi Egipat – zbog svoje homogene prirode i daleko najjasnijih regionalnih granica, a da se ne spominje najbolji početak razvoja koji je imao kao moderna nacionalna država – trebao biti najstabilnija država u regiji.

Na ivici propasti

Plemenski sistem je simptom, a ne uzrok, bliskoistočnih problema. Za razliku od generalno dosta starijih eksperimenata nacionalnih država u Evropi, mnoge arapske države su propale, a druge su na ivici propasti.

Tako je zbog kompleksne mješavine slabe vladavine, korupcije, autoritarizma, ekonomske i spolne nejednakosti, siromaštva, neobrazovanosti, strane dominacije, prenaseljenosti, problema sa zaštitom okoliša i tako dalje. Vakuum, koji je ostavila ogromna crna rupa u obliku države, omogućila je plemenskim i sektaškim demonima da pokažu svoje ružne glave.

Ovo ne znači da je Zapad imun. On je jednostavno ušuškan efektivnom vladavinom, relativnim prosperitetom, većim slobodama i bolnim sjećanjima na totalno destruktivne moći modernog plemenskog uređenja,  između nacija i unutar njih.

No, nema prostora za samozadovoljstvo. Dezintegracija može doći brzo, poput lančane reakcije. Red može lako prerasti u haos, a „najciviliziraniji“ mogu brzo postati „najbarbarskiji“.

Mnogi sastojci potrebni za tako nešto već postoje, no tajna kombinacija koja pokreće razaranje nije još zamiješana. Rani znaci toga uključuju rast „plemenskih sistema“ u evropskim državama i između njih, uključujući grčko-njemački okršaj i sve veći spektar ekstremno-desnog nacionalizma od Francuske do Mađarske – a da se ne spominju ogromni postoci nezaposlenosti mladih, sve teži uvjeti života i nejednakost.

Sa druge strane Atlantika, Sjedinjene Američke Države imaju najveće nejednakosti u razvijenom, industrijaliziranom svijetu, ogromne međurasne tenzije, masivne oružane zločine, masovno pritvaranje, sve veće podjele među klasama i stalne tenzije između Sjevera i Juga koje mogu rapidno buknuti uz pomoć pravog katalizatora.

Iako se zapadna društva danas čine dovoljno otpornim da se nose sa ovim izazovima, još postoje šanse da, vremenom, „nikada opet“ iz prošlih godina postane „ne opet“ sutrašnjice. Nadajmo se da se to neće desiti.

Stavovi izraženi u ovom tekstu su autorovi i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.

Izvor: Al Jazeera