ISIL-ovo ubijanje prošlosti (II): Buldožerima na istoriju

Piše: Boško Jakšić

Tokom marta 2015. godine pripadnici organizacije Islamska država Irak i Levant su buldožerima razrušili 2.000 godina star grad Hatra, odakle je Seleukidska kraljevina (Seleucidska imperija) kontrolisala velike delove starog sveta koje je osvojio Aleksandar Veliki.

“To je zaista poražavajuće, jer je većina ovih statua jedinstvena. Statue iz grada Hatre su iz perioda između 100. godine pre nove ere i 100. godine nove ere. To područje je jedinstveno. Takve statue mogu se naći samo u gradu Hatri, ni na jednoj drugoj lokaciji u regionu. Na njima su prikazani vladari, sveštenici, vernici…”, rekla je Lamija al-Gailani, iračka arheologinja sa Arheološkog institutu u Londonu.

“Karakterističan su deo umetnosti tog perioda i nezamjenjiv deo istorije Iraka. Stare su otprilike 2.000 godina. Značajna je činjenica da su stanovnici Hatre, iz koje potiču ove statue, Arapi. Reč je o nekim od prvih Arapa koji su se naselili na području današnjeg Iraka. Dakle, statue su deo naše istorije, pored velikog značaja u umetničkom i istorijskom smislu.”

Potom su se kod Mosula obrušili na arheološko nalazište Nimrud, prestonicu Asirije nekih 150 godina, lokaciju koju je 1950-ih istraživao ser Max Mallowan, suprug spisateljice Agathe Christie. Video iz aprila 2015. godine pokazuje kako pripadnici ISIL-a bombarduju ostatke antičkog grada Nimruda u Iraku, kako sistematski – pneumatskim čekićima, buldožerima i, na kraju, eksplozivom – razaraju blago neprocenjive vrednosti. “Allah nam je ukazao čast da uklonimo sve ove idole i statue”, u kameru kaže jedan pripadnik ISIL-a.

Destrukcija kao ratni zločin

Irački ministar turizma i antikviteta Adel Shirshab pozivao je saveznike da pojačaju vazdušne udare kako bi se sačuvalo jedno od najbogatijih arheoloških blaga sveta. Uzalud. Pripadnici ISIL-a su se sistematski posvetili uništavanju drevne mesopotamske kulture i civilizacije, koja je svetu podarila poljoprivredu i pismo. Kolika je šteta u Hatra i Niniveh tek će se proceniti. Generalna direktorka UNESCO-a Irina Bokova je ova razaranja nazvala “ratnim zločinom”.

Tačno godinu dana posle zauzimanja Mosula, pripadnici ISIL-a su sirijsku pravoslavnu crkvu Svetog Ephraima, jednu od najvećih u gradu, pretvorili u džamiju, javila je vatikanska agencija Fides. U tom trenutku se procenjivalo da hrišćana više i nema u Mosulu. Shodno svojim puritanističkim tumačenjima, pripadnici ISIL-a uništavaju ne samo hrišćanske i druge crkve, već i šiitske džamije, srednjevekovne spomenike.

Kako se ISIL drži striktnog učenja salafista, po kome su spomenici idolatrija, ranije tokom 2014. godine su po Siriji uništili više spomenika, džamija i crkvi, spalili dragocene manuskripte i arhive.

Ovog leta razoren je i drevni manastir u centralnoj sirijskoj provinciji Homs. ISIL je na društvenim mrežama postavio fotografije na kojima se vidi kako buldožeri ravnaju sa zemljom manastir Mar Elian u blizini grada Qaryatain, koji su pripadnici ISIL-a zauzeli početkom avgusta. Uništena je crkva iz ranog hrišćanstva koja je pripadala asirskoj katoličkoj crkvi.

Kada su pripadnici ISIL-a u maju 2015. godine izbili pred kapije drevnog sirijskog grada Palmira, svet je zaustavio dah čekajući destrukciju kakva je viđena po Iraku. Palmira, Grad palmi, poznata u Siriji i kao Tadmor, Grad urmi, jedan je od najimpresivnijih ostataka antičkog sveta.

Uzaludni apeli za Palmiru

Prema predanju, Palmiru je u oazi Sirijske pustinje osnovao biblijski car Solomon i jedan je od najbogatijih gradova kasne antike. Prvi put se pominje u 19. veku stare ere, kao mesto u kome su se zaustavljali karavani koji su putovali Putem svile i između Zaliva i Sredozemlja.

Procvat je doživela u vreme Rimljana. Tvrdi se da je Marko Antonije zauzimanje Palmire smatrao svojim velikim trijumfom, iako istoričari veruju da je u sirijsku provinciju bila uključena u vreme imperatora Nerona, u 1. veku nove ere. Očuvani ostaci spomenika iz 1. i 2. veka su jedinstvena mešavina grčko-rimske i persijske kulture i smatraju se “remek delom kreativnog genija”.

Iako su sirijske vlasti pre ulaska pripadnika ISIL-a u Palmiru stotine drevnih statua prebacili na sigurne lokacije, direktorka UNESCO odmah je u maju pozvala pripadnike ISIL-a i sirijske trupe da poštede “nezamenjivo bogatstvo sirijskog naroda i sveta”, koje se nalazi na listi svetske kulturne baštine.

“Palmira mora da bude sačuvana”, apelovala je Irina Bokova, podsećajući da je UNESCO, zbog građanskog rata u Siriji, ovu istorijsku metropolu 2013. godine stavio na listu ugroženih svetskih spomenika kulture, posle borbi u kojima je u artiljerijskoj vatri oštećen jedan od bisera Palmire, hram Baal Shamin.

Činjenica da su se pripadnici ISIL-a oglušivali o slične apele dok su sistematski uništavali arheološke artefakte Asiraca nagoveštavala je da je opasnost razaranja realna. U tom vremenu zvaničnici 11 arapskih država su u Kairu pokušavali da nađu odgovor na anticivilizacijsku kampanju ISIL-a.

‘Biser pustinje’ nije pošteđen

Direktor sirijske službe za antikvitete Maamoun Abdelkarim upozoravao je da bi uništenje Palmire predstavljalo “međunarodnu katastrofu” i pozvao svet da sačuva jedan od najdragocenijih spomenika Bliskog istoka.

U prvim danima po ulasku pripadnika ISIL-a u Palmiru činilo se da će “biser pustinje” biti pošteđen. Donekle i jeste, sve dok u junu pripadnici ISIL-a nisu uništili dva hrama koja ne pripadaju strukturama rimske ere. Potom je uništen Lav od al-Lata, 2.000 godina stara, tri metra visoka i 15 tona teška statua preislamske arapske boginje Alat, koja je stajala ispred lokalnog muzeja.

Statua od krečnjaka, koju je jedan poljski arheolog otkrio tek 1977. godine, bila je prekrivena metalnim pločama i vrećama peska kako bi bila sačuvana od borbi u sirijskom ratu. Nije pomoglo. Muzej je u međuvremenu pretvoren u zatvor i sud, a veliki rimski amfiteatar koristi se za pogubljenja ljudi optuženih da podržavaju režim u Damasku.

Iz neznanih razloga ubijen je i čuveni sirijski ekspert za antiku. Arheolog i jedan od najboljih znalaca Palmire Khaled Asaad (82), koji je pola veka posvetio proučavanju istorije grada, pogubljen je odsecanjem glave, a njegovo telo obešeno je za jedan od stubova na glavnom trgu istorijskog nalazišta.

Potvrđujući najcrnja strahovanja, na red je došao Baal Shamin, hram posvećen feničanskom bogu neba. Gradnja svetilišta počela je 17. godine, a rimski imperator Hadrian ga je povećao i ulepšao 130. godine. Kao i mnogi drugi artefakti civilizacije, Baal Shamin uništen je metodično: postavljena je velika količina eksploziva, koja je gotovo do temelja razorila građevinu i stubove oko nje.

Deformisano tumačenje vjere

Generalni sekretar Ujedinjenih nacija Ban Ki-moon je “zaprepašćen ubistvom i varvarskim napadom terorista”, direktorka UNESCO Irina Bokova, opisala je potpuno razaranje dva milenijuma starog hrama Baal Shamin “ratnim zločinom”. “Neka nas Bog spase u danima koji dolaze”, kaže direktor Antikviteta i muzeja Sirije Maamoun Abdul Karim.

Kakvo to derformisano tumačenje vere pripadnici ISIL-a iskazuju dok razaraju kulturno-istorijsko blago drugih civilizacija? Otkud takvo osvetništvo, strah od drugih vera? Kako nekoliko statua asirskih heruva i kraljeva može ponovo da zapali kult Ishtar, asirske i vavilonske boginje plodnosti, ljubavi i rata i da predstavlja pretnju islamu?

Islam zabranjuje ovu vrstu vandalizma i smatra je bogohulnom, ali iza učenja ISIL-a stoji interpretacija po kojoj je svaki spomenik – koji je kulturološki stran ili na neki način vezan za svete teme – pretnja “dobrom muslimanu”, zato što “dobrog” i “čistog” muslimana gura u neoprostivi greh politeizma. Deo uticajnih tumača salafijske škole islama želi da uništi i spomenike posvećene poslaniku Muhammedu.

Od vremena poslanika Muhammeda i Salafa – tri generacije muslimana koje su živele posle Muhammedovog vremena i smatraju se najispravnijim – arapski osvajači nikada nisu dirali asirske artefakte. Sve do pojave savremenih salafija, sledbenika Mohammeda Abdul Wahabba, islamskog reformatora koji je svoje učenje počeo u vreme političko-religioznih podela u Saudijskoj Arabiji krajem 18. i početkom 19. veka. Drže se islama koji se razlikuje od sunizma, šiizma ili sufizma.

Stavovi izraženi u ovom tekstu su autorovi i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.

Izvor: Al Jazeera

(Sutra: Uvod u kulturni varvarizam)