Smrt fašizmu, sloboda ako Bog da

Piše: Nihad Kreševljaković

Današnji dan obilježava se kao „Dan pobjede nad fašizmom“, odnosno kao „Dan Evrope“. Manje ljudi zna da zapravo 9. maj kao „Dan pobjede nad fašizmom“ i „Dan Evrope“ nisu utemeljeni u istom datumu. Ideja „Dana Evrope“ je proslava mira i jedinstva Evrope, a datum je baziran na „Shumanovoj deklaraciji“ od 9. maja 1950. godine. Tada je Robert Schumann, francuski ministar vanjskih poslova, prezentirao u Parizu ideju nove forme političke suradnje u Evropi a koja je rat između Evropskih nacija trebala učiniti nezamislivim.

To je praktično označilo početak današnje Evropske unije kao ideje oko koje su se prvo okupile: Francuska, Savezna Republika Njemačka, Italija, Holandija Belgija i Luxemburg.  Pored Roberta Schumanna, očevima ideje EU smatraju se Konrad Adenauer, Joseph Bech, Johan Beyen, Winston Churchill, Alcide d Gaspari, Walter Hallstein, Sicco Mansholt, Jean Monnet, Paul Henri Spaak i Altiero Spinelli.

U Zapadnoj Evropi danom pobjede na fašizmom zapravo se uzima  8. maj. Tog dana je u Velikoj Britaniji Winston Churchill objavio kraj rata. Tom prilikom rekao je: “Sada sebi možemo priuštiti malo slavlja, ali ne smijemo zaboraviti niti jednog trenutka šta nas sve čeka. Sada moramo upotrijebiti svu snagu i resurse za završetak našeg zadatka jer Japan još nije poražen”.

Stravičan zločin 

Otkucavale su posljednje minute rata. Bližilo se vrijeme da se realizira projekat „Manhattan“ kojim je rat trebao biti konačno okončan. Avion „Enola Gay“ je brundao iznad Japana.  Napokon, rat protiv zločinaca završit će se jednim od najstravičnijih zločina –  atomskom bombom koja bačena na Hiroshimu i Nagasaki!

Dok su zapadnjaci obilježavali 8. maj, Sovjeti i zemlje istočnog bloka su „Dan pobjede na fašizmom“ obilježavali 9. maja, na dan kada je u Berlinu ratificiran akt o bezuslovnoj predaji Njemačke. Sovjetski lider Josif Staljin odbio je naime prihvatiti predaju potpisanu u Remsu sumnjajući u motive zapadnih saveznika i Njemačke. To je bilo razlogom zbog kojeg se  razlikovao datum dana pobjede nad fašizmom.

U doba Hladnog rata na Zapadu se umanjivala uloga Sovjeta u oslobođenju Evope.  Ni danas se oslobodioci Evrope ne slažu oko velikog broja pitanja iz ove priče. Na taj dan Rusi tradicionalno organiziraju vojnu paradu i praktično zaprijete da će oružjem braniti mir. Prilikom obilježavanja godišnjice pobjede, 9. maja 2005. u Moskvi francuski povjesničar Marc Ferro izjavio je: “Krajnje je vrijeme da se rehabilitira uloga ruske vojske tokom Drugog svjetskog rata. Ona je ta koja je slomila Wermacht, mnogo više nego američka vojska. Ali hladni je rat toliko iskrivio stvarnost same pobjede nad Njemačkom da su povjesničari uveliko potcjenili ulogu Rusa.”  Sa njim se nije složila Predsjednica Letonije Vaira Vike-Freiberga koja je rekla da je Dan pobjede za “polovicu Evrope bio početak sovjetske okupacije”.

U vezi pobjede nad fašizmom u Evropi za Bosnu je vezan i jedan kuriozitet. Naime tek krajem maja, kao posljednje osovinsko uporište u Evropi oslobođen je bosanski gradić Odžak u kome su otpror pružale ustaške snage.

Uglavnom, osmi, deveti ili neki drugi maj, manje je bitno od činjenice da se pobjeda nad Hitlerom i njegovim saveznicima teško može istinski smatrati pobjedom nad fašizmom. Fašizam je i nakon ovog poraza nastavio živjeti u Evropi i to ne samo u Frankovoj Španiji. U različitim oblicima ostao je prisutan svuda. Posljednjih godina indikativno je jačanje desničarsko-populističkih stranaka u cijeloj Evropi među kojima se nalaze brojni desničarski ekstremisti.

Prošlo stoljeće započelo je sa genocidom u Namibiji 1904. godine. Naravno genocid su sprovodili Evropljani ili preciznije Nijemci. Svoj vrhunac genocidna politika je dosegla sa nacističkim logorima od kojih je Aushwitz po dimenzijama zločina bio najstrašniji. Zbog toga su, upravo sa tog mjesta, nakon prve godišnjice od oslobođenja logora visoki političari velikih svijetskih sila poručivali – “Nikad više”.  Lagali su. Kao što je i počelo, 20. stoljeće je završilo sa genocidom – u Bosni  i Ruandi.

Zbog toga kada danas govorimo o 8. ili 9. maju preciznije je govoriti o velikoj pobjedi nad Hitlerom i njegovim saveznicima. Fašistima je zadat težak poraz 1945. godine. Za pobjedu nad fašizmom morat ćemo se ipak još boriti. To je jasno iz perspektive Bosanca koji su krajem stoljeća bili žrtvom upravo navodno pobjeđenog fašizma. Možda je problem i u tome što je fašizam fluidan i prilagođava se različitim uvjetima. Fašisti sa kraja 20. stoljeća zakumaflirali su se tako što su obrijali one hitlerove brčiće ili su prestali sumanuto mahati rukama dok drže govore. Bilo je i to dovoljno da ih ne prepoznaju. Položaj pojedinih manjina u Evropi povremeno podsjeća na položaj Jevreja 30-tih godina. Sve slobodnije na njihov račun možete iznositi najužasnije optužbe, vrijeđati njihovu vjeru i ubjeđenja ili tražiti njihovo protjerivanje.

Ksenofobične izjave

Njihov položaj je posebno dramatičan nakon 11. septembra kada se Evropa uključila „u rat protiv terorizma“. Apstrakntost neprijatelja za razliku od onog iz „Hladnog rata“ otvara brojne mogućnosti ksenofobičnim izjavama, a ksenofobija postaje nerijetko obilježje pojedinih evropskih političara. Evropski lideri koji lažno brinu za Sirijce, Iračane, Afganistance, Libijce, Kurde… (i njihova prirodna bogatstva) ni prstom nisu mrdnuli kada je napadnuta Bosna. Američki teoretičar arhitekture, Lebbeus Woods bio je samo jedan od brojnih intelektualaca koji je nakon boravka u Bosni pokušavao dozvati te ljude svijesti.

Oni su samo blijedo gledali dok su ispred njihovih očiju ubijani ljudi, žene, djeca, nisu reagirali na jasne slike koje su stizale iz Bosne, na koncentracione logore, silovanja, rušenja bogomolja. Lebbeus Woods je 1993. godine u knjizi „Rat i arhitektura“ napisao: “Kosmopolitski, multietnički Evropski grad je pod opsadom od strane terorista koji tvrde da su vojska čija je misija »etničko čišćenje« tj. istrebljivanje ili protjerivanje muslimanskog stanovništva.

Okupirani i odsječeni od ostatka svijeta, ljudi u gradu – muslimani, kršćani i jevreji – žive pod snajperskom vatrom, konstantim granatiranjem i nedostatkom grijanja, vode i struje. Ljudi u gradu – muškarci, žene i djeca – su ubijani svakodnevno (…) Jasno je da je ova opsada napad na urbanu civilizaciju, koja nagovještava prijetnju terorista na gradove širom svijeta. Njihov cilj je da napadnu kompleksnost i različitost gradova da bi se vratili »fundamentalnim« vrijednostima i načinima brutalne fašističke ideologije.”

Moto Evropske Unije „Ujedinjeni u različitosti“ promoviran je 50 godina poslije „Schumanove deklaracije“. U toj evropskoj slici još nema ni Bosne ni drugih zemalja Balkana… Nema ni Turske koja je nakon godina čekanja shvatila da možda može i bez Evrope. Nema ni Rusije koja je unatoč svemu toliko pomogla u oslobođenju Evrope od fašizma… Niko ih ni ne zove. Nema doduše ni San Marina, ali iz drugih razloga u odnosu na prethodno navedene.

U Ukrajini Evropa vodi rat za svoje granice iako to danas zovemo krizom. Čini se da ni „Hladni rat“ baš nije u potpunosti okončan. Naprotiv, vrlo je vruć. Razmirice koje su bile očigledne krajem II Svjetskog rata početkom 21. stoljeća se intenziviraju.

Iz perspektive Bosanca udaljenost do Evrope mjeri se svjetlosnim godinama. Čini se da nećemo uskoro zapjevati na melodiju Devete Betovenove simfonije „Dvanaest žutih zvijezda vezenih na plavome platnu“. Dok mi doguramo do nje, čini se kao da bi Evropa mogla postati nešto sasvim drugačije od onoga kada je ulazak u njene granice značio potencijalni prosperitet i stajanje uz bok sa ljudima koji brinu za kakvu-takvu pravdu na svijetu. Bosanski put ka njoj već sada dobija obrise one poslovice o potoku do kojeg se ne da stići…

Bez obzira na sve ne treba gubiti nadu i predati se… Smrt fašizmu…a sloboda… Ako Bog da!

Izvor: Al Jazeera