Stranke ustrojene po sistemu mafije

Piše: Srđan Blagovčanin

Istorija političkih partija u BiH počinje sa dolaskom Austro-Ugarske početkom prošlom vijeka. Nakon poluvjekovnog jednopartijskog sistema moderna istorija političkih partija počinje 1990. godine. Poslije okončanja rata međunarodna zajednica otpočinje robustan proces gradnje države. Tokom tog procesa gotovo sve društvene i državne institucije prošle su, ili još prolaze, kroz manje ili više ambiciozne reformske procese, sa izuzetkom jedne društvene institucije, tj. političkih partija.

Prema zvaničnim podacima Centralne izborne komisije (CIK) s početka 2014. godine u BiH su registrovane 183 političke partije, što svakako čini neuobičajeno veliki broj. Političke partije u demokratskim društivma imaju veoma važnu uloge i to: reprezentacije, artikulacije, integracije i konkurencije. Dakle, političke partije su te koje trebaju artikulisati i zastupati interese građana.

Značajan broj političkih partija je otišao toliko daleko da je imena lidera uvrstio u zvaničan naziv stranke.

Umjesto toga, u bosanskohercegovačkoj stvarnosti političke partije igraju ulogu koja značajno odstupa od onog što je njihova funkcija u teoriji. Političke partije su osigurale suštinsku kontrolu nad svim društvenim, državnim i ekonomskim resursima u zemlji. Bez elementarne interne demokratije ustroj političkih partija ima više sličnosti sa ustrojstvom mafije nego modernih političkih partija u Evropi.

Državni resursi kao plijen

Proces izbora unutar političkih partija svodi se na fingiranje demokratije. Uska rukovodstva političkih partija biraju svoje pristalice u izborne kongrese ili skupštine kao delegate, koji onda glasaju za njih, dajući im mandate na rukovodnim pozicijama unutar stranaka. Na sličan način se sastavljaju i liste za izbore. Zauzvrat, lojalne pristalice rukovodstava političkih partija bivaju postavljene na funkcije u javnim preduzećima ili na pozicije na nižim nivoima vlasti. Sa tih pozicija, naravno, od njih se očekuje da obezbijede finasijska sredstva i resurse za kampanju političke partije.

Ovakav način funkcionisanja je potpuno institucionalizovan kroz uspostavljanje kadrovskih komisija u političkim partijama koje odlučuju koga će postaviti na mjesta koja pripadaju toj političkoj partiji u raspodjeli plijena. Naravno, nikako ne po kriteriju stručnosti, već po kriteriju lojalnosti rukovdstvu stranke. Značajan broj političkih partija je otišao toliko daleko da je imena lidera uvrstio u zvaničan naziv stranke.

Bez elementarne interne demokratije ustroj političkih partija ima više sličnosti sa ustrojstvom mafije nego modernih političkih partija u Evropi.

Iz navedenog je jasno da političke elite državu i državne resurse doživljavaju kao plijen. Raspodjelom tog plijena oni osiguravaju jačanje vlastite moći i lojalnost pristalica. Da bi tako ogoljena logika funkcionisanja političkih partija u interesu uskih političkih elita mogla funkcionisati, ona se mora prerušiti u populističku mantru o zaštiti više ili manje vitalnih nacionalnih interesa. Da su vitalni nacionalni interesi vrlo rastegljiva kategorija, potvrđuje i činjenica da su postupci zaštite nacionalnog interesa pokretani i u slučajevima smjene pojedinih ministara. Stoga i nije nikakvo iznenađenje što su u kontinuitetu političke partije percipirane kao najkorumpiranije institucije u društvu.

Zaklinjući se u zaštitu vitalnih nacionalnih interesa političke partije su uspjele u proteklih 20 godina uspostaviti takav sistem u kojem su se milijarde konvertibilnih maraka prelile iz državnih u privatne ruke. Samo letimičan pogled na bogatstvo lidera političkih partija i njima bliskih oligarhija dovoljna je potvrda ove teze.

Anesteziranje javnosti

Sistem izvlačenja državnih sredstava otpočinjao je donošenjem zakona koji pogoduju uskim političkim elitama, o čemu je, u pravilu, vrlo lako postizan konsenzus, navodno sukobljenih predstavnika nacionalnih interesa. Skorašnji primjer je sporazum SNSD – SDP. Mada je, svakako, najeklatantniji primjer predstavljao zakonsko regulisanje procesa privatizacije sa 13 različitih zakona koje je provodilo 13 različitih tijela, što je na kraju rezultiralo katastrofom epskih razmjera iz koje su kao dobitnici izašli nekolicina odabranih “biznismena” bliskih vladajućim partijama.

Sljedeći aspekt organizovanog zločinačkog poduhvata odnosio se na upravljanje javnim preduzećima. Ona su praktično otvoreno integrisana u politčke partije kao njihove filijale. Stoga, naravno, i nisu bila odgovorna podnositi izvještaje nikom drugom nego političkim partijama, čiji se istaknuti kadrovi nalaze na njihovom čelu. Veoma važan aspekt ovako uspostavljenog kriminalnog sistema predstavljaju javne nabavke, gdje sva kreativnost kadrova političkih partija može doći do izražaja – od zaključenja beskonačnog broja aneksa nakon zaključenja ugovora, do smanjenja debljine asfalta, itd. Da bi cjelokupan kriminalni sistem mogao funkcionisati bez rizika, politIčke partije su osigurale odgovarajući uticaj na agencije za provođenje zakona i pravosuđe, kako bi bile zaštićene od procesuiranja, da bi se krug konačno zatvorio stavljanjem pod kontrolu medija i kritičke javnosti, koji omogućavaju konačno anesteziranje javnosti.

Zaklinjući se u zaštitu vitalnih nacionalnih interesa političke partije su uspjele u proteklih 20 godina uspostaviti takav sistem u kojem su se milijarde konvertibilnih maraka prelile iz državnih u privatne ruke.

Političke partije u BiH danas su van svake razumne sumnje zločinačke organizacije, koje posjeduju ogromno bogatstvo, uticaj i moć. Nedavni primjer iz susjedne Hrvatske, koja je po svim indikatorima daleko sređenije društvo i država, a u kojoj je zbog izvlačenja novca osuđen lider bivše vladajuće partije i sama politčka partija, ostavlja nam da zaključimo kolike su razmjere takvih praksi u BiH. Interesi elita političkih partija i njihovih lidera su direktno suprotstavljani interesima većine građana.

Stoga, najveći dio građana BiH jesu taoci ovih i ovakvih političkih partija. Jedini izlaz iz ovakvog stanja jeste početak suštinske demokratizacije političkih partija, uvođenjem prinicipa jedan član – jedan glas. Na takav način bi se omogućila redukcija hipertrofirane moći u rukama nekoliko pojedinaca – lidera političkih partija. Političke partije bi se iznutra demokratizovale, što bi vodilo većem stepenu odgovornosti rukovodstava političkih partija prema članstvu i javnosti u cjelini. Na takav način bi, sa osnaženom unutrašnjom demokratijom, i političke partije u vršenju vlasti dosljednije i mnogo snažnije zastupale demokratske i principe odgovornosti, što bi smanjilo prostor za neprimjerene uticaje na druge državne i ekonomske institucije.

Stavovi izraženi u ovom tekstu su autorovi i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.

Izvor: Al Jazeera