Ubrzana mirovna formula Johna Kerryja

Piše: Boško Jakšić

Američki državni sekretar John Kerry posreduje u jubilarnom, desetom pokušaju u godinu dana da obezbedi mirnu koegzistenciju između Izraela i Palestinaca. On se u utorak u Jerusalimu za manje od 12 sati dva puta sastao sa izraelskim premijerom Benjaminom Netanyahuom, ali napori obojice suočavaju se sa armiranim blokom otpora izraelske krajnje desnice, koja bi radije razrušila jerusalimski muslimanski Hram stene i džamiju Al-Aqsa, nego pregovarala sa Palestincima.

Palestinci su, takođe, tvrdi. Kerry je od njihovog glavnog pregovarača Saeba Erekata mogao da čuje ponovljen stav da od mirovnih pregovora nema ništa ukoliko se nastavlja kolonizacija Zapadne obale, teritorije okupirane u junskom ratu 1967. godine, što je ključni zahtev palestinskog lidera Mahmouda Abbasa, sa kojim je bio najavljen sastanak narednih dana. Od decembra nije bilo nikakvog direktnog kontakta između dve strane najdužeg svetskog konflikta – sve ide preko Kerryija i glavnog američkog pregovarača Martina Indyuka.

Kerry od Netanyahua pokušava da izvuče važniji ustupak: da Izrael prihvati delimičnu zabranu gradnje jevrejskih naselja na Zapadnoj Obali.

Američki pritisak obezbedio je da premijer Netanyahu pristane da oslobodi 104 Palestinca uhapšena pre mirovnog sporazuma iz Osla 1993. godine, što je omogućilo obnovu dijaloga, ali pokazuje se da to nije dovoljno. Kerry od Netanyahua pokušava da izvuče važniji ustupak: da Izrael prihvati delimičnu zabranu gradnje jevrejskih naselja na Zapadnoj Obali. U zamenu za predlog o zamrzavanju gradnje, koji isključuje područje istočnog, pretežno arapskog Jerusalima, Washington bi oslobodio Jonathana Pollarda, izraelskog špijuna zatvorenog u SAD-u. Palestinci bi dobili novo oslobađanje zatvorenika iz izraelskih zatvora, ali bi morali da odustanu od 29. aprila 2015. godine kao roka koji su postavili za mirovne pregovore.

Od kako su izraelsko-palestinski posredni kontakti obnovljeni u julu, posle trogodišnje pauze, najveći problem i dalje su jevrejska naselja na Zapadnoj Obali, gde Palestinci žele svoju državu. Administracija predsednika Baracka Obame uspela je da pritiskom na izraelsku Vladu obezbedi delimičnu obustavu gradnje 2009. godine, što je naredne godine omogućilo da se Palestinci vrate pregovaračkom stolu. Ali, ubrzo je usledio novi prekid, jer je Netanyahu odbio da produži 10-mesečni moratorijum. U međuvremnu su Izraelci zahtevali da Palestinci priznaju Izrael kao “jevrejsku državu”, uprkos činjenici da u njoj živi više od milion palestinskih Arapa.

Tvrda izraelska desnica

Tokom vikenda činilo se da Kerry neće uspeti, jer su Izraelci odbili da ispune obećanje o oslobađanju četvrte grupe od nekoliko desetina uhapšenih Palestinaca, uključujući i 14 arapskih državljana Izraela. Netanyahuova Vlada bi, takođe, trebalo da oslobodi još 400 Palestinaca, uključujući i žene i mlađe muškarce, koji nisu bili osuđivani za ubistva Izraelaca i kojima su kazne pri kraju – “terorista”, kako kažu Izraelci, “heroja”, kako ih slave Palestinci.

Ispostavilo se da je to preveliki zalogaj za Vladu Izraela. Od kako je Kerry ubedio Izraelce i Palestince da ponovo otvore međusobne pregovore, odmah su se pojavili protivnici mirenja na izraelskoj desnici. Među njima je najglasniji Naftali Bennett, ministar ekonomije i lider stranke HaBait HaYehudi (Jevrejska kuća), treće po snazi u Netanyahuovoj koaliciji. On zastupa interese jevrejskih naseljenika sa Zapadne Obale i otvoreno se protivi bilo kakvim pregovorima sa Palestincima. Čak preti da će dopustiti pad koalicije “kralja Bibija”, kako u Izraelu zovu premijera. Bennett (42), kao i većina sa krajnje religiozno-nacionalističke desnice, Jevrej je ruskog porekla, a nepokolebiv stav odbijanja bilo kakvog dijaloga sa Palestincima stekao je učestvujući u kratkom ratu sa libanskim Hezbollahom 2006. godine. “Moj cilj je da očuvan judaizam, da ga ojačam i da se borim protiv njegovih neprijatelja”, opisao je nedavno svoju misiju nemačkom magazinu Der Spiegel.

Od kako je Kerry ubedio Izraelce i Palestince da ponovo otvore međusobne pregovore, odmah su se pojavili protivnici mirenja na izraelskoj desnici.

Bennett nije usamljen. Poput američkih jastrebova, koji Obamu optužuju što nije vojno interenisao protiv Irana ili što nije bombardovao Siriju, tako i on smatra da je Netanyahu “slabić”. Slično misli i o šefu izraelske diplomatije Avigdoru Libermanu, prononsiranom desničaru, koji sada pozdravlja Kerryjeve napore, a biće da je puklo i njegovo savezništvo sa ministrom finansija Jairom Lapidom. Bennett smatra da je bilo kakav sporazum sa Palestincima “samoubistvo”. U tome ima podršku lidera jevrejskih naseljenika i ministra građevinarstva Urija Ariela, koji je omogućio da se 2013. godine izgradi dvostruko više jevrejskih kuća na Zapadnoj Obali nego 2012. godine.

Izraelske vlade su godinama tvrdile da naselja nisu prepreka miru. Podaci izraelskog Centralnog biroa za statistiku pokazuju drugu sliku: 2013. je bila rekordna godina po gradnji jevrejskih naselja, dok je u 2014. godini početo podizanje 2.534 stambena objekta, što je rast od 123 procenta u odnosu na godinu ranije. Podaci pokazuju da se samo od mirovnog ugovora u Oslu 1993. do samita u Tabi 2001. godine broj jevrejskih naseljenika Zapadne Obale gotovo udvostručio: sa 116.000 na 208.000, ne uključujući javrejska naselja u anektiranom Istočnom Jerusalimu.

‘Režim aparthejda’

Jedine godine u kojima je gradnja premašila 2.000 objekata do sada su bile 2003, 2005. i 2008. Zanimljivo je kao svojevrstan paradoks da je upravo tih godina ostvarivan „progres“ mirovnih pregovora: 2005. je bila godina razdvajanja, a 2008. godine su u Annapolisu, u SAD-u, održani direktni pregovori predsednika Abbasa i tadašnjeg izraelskog premijera Ehuda Olmerta. Međutim, od kako je Izrael u januaru dozvolio planove gradnje novih 1.400 naseljeničkih kuća, pitanje jevrejskih naselja ponovo je ugrozilo mirovne pregovore. Glavni palestinski pregovarač Erekat je govorio da je to “uništavanje mirovnog napora” i nametanje “režima aparthejda”.

Pitanjem naselja u mirovnom procesu ponovo je oštro polarizovao i izraelsku političku scenu, rascepio Vladu, u kojoj gotovo polovina ministara živi na Zapadnoj Obali, te podelio čak i Netanyahuovu stranku Likud. Istovremeno, istraživanja javnog mnjenja pokazuju da tri četvrtine ispitanih Izraelaca dele Bennettovo mišljenje da Palestinci “nisu partneri za mir”, da 86 odsto odbija nova oslobađanja uhapšenih. Iako dve trećine Izraelaca i dalje veruju u rešenje dve države, gotovo isti procenat se protivi povlačenju sa Zapadne Obale.

Od kako je Izrael u januaru dozvolio planove gradnje novih 1.400 naseljeničkih kuća, pitanje jevrejskih naselja ponovo je ugrozilo mirovne pregovore.

Kakva bi Kerryjeva alhemija mogla da pomogne? Oslobađanje Pollarda (59), bivšeg analitičara američke mornarice, koji je 1987. godine priznao da je špijunirao u korist Izraela, čije je državljanstvo dobio 1995. godine? Nema sumnje da bi sloboda za čoveka čija je sudbina ređa mrlja na američko-izraelskim odnosima najbližeg savezništva pomogla Netanyahuu da pokuša da umekša otpor krajnje desnice u svom kabinetu. Da li bi ta vrsta nagodbe uoči velikog jevrejskog praznika Pashe bila dovoljna?

Utisak je da Amerikanci kao posrednici polako odustaju od prvobitne želje da se do kraja aprila naredne godine postigne sveobuhvatni sporazum, koji bi sadržao i opšte principe konačnog mirovnog rešenja po principu zemlja-za-mir i da se sada trude da Izraelce i Palestince zadrže u kontaktu i posle isteka prethodno postavljenog roka. Da li je Kerry na putu da ostvari ono što nije pošlo za rukom čitavoj kolekciji američkih administracija poslednjih 66 godina? Radi se o Bliskom istoku, pa su predviđanja itekako nezahvalna.

Stavovi zraženi u ovom tekstu su autorovi i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.

Izvor: Al Jazeera