Britanski historičar: Još uvijek smo u Drugom svjetskom ratu

U svom članku „Još uvijek smo u Drugom svjetskom ratu“ britanski vojni historičar Antony Beevor iznio je tvrdnju da je duboki utjecaj Drugog svjetskog rata i neriješenih pitanja u vezi s njim vidljiv u savremenoj globalnoj politici.

Članak je počeo riječima: „Historija je rijetko kad sređena, epohe se prepliću, a neriješena pitanja prenose se iz jedne u drugu“, naglašavajući tako svoju glavnu tezu – da posljedice rata još uvijek nisu prestale biti vidljive.

U svom opsežnom članku u američkom časopisu Foreign Affairs, Beevor je naglasio višestruku prirodu tog sukoba, opisujući ga kao „mješavinu mnogih sukoba, uključujući etničku i nacionalnu mržnju“, koja je rezultat posljedica Prvog svjetskog rata.

Spomenuo je kontroverzu oko početka rata, rekavši da je „čak i pitanje kada je rat počeo još uvijek predmet rasprave“ te da američke, ruske, kineske i španske perspektive imaju različite polazišne tačke. Ove različite interpretacije historije, kako kaže, još uvijek predstavljaju izvor globalne nestabilnosti.

Naveo je način na koji „ruski predsjednik Vladimir Putin predstavlja rusku historiju“, povezujući sovjetske narative o „Velikom otadžbinskom ratu“ s carističkim regresivnim ideologijama, uključujući vjerovanje u rusku superiornost „od Vladivostoka do Dablina“, kako ju je opisao ekstremno desničarski ruski politički filozof Aleksandar Dugin.

Također je ukazao na Putinovo prikazivanje Josifa Staljina, za kojeg je ruski fizičar Andrej Saharov rekao da je odgovoran za „milione smrtnih slučajeva, čak više i od nacističkog vođe Adolfa Hitlera“, dok Putin poriče užasne posljedice Staljinove ere, uključujući Holodomor u Ukrajini – Staljinovo namjerno uzrokovanje gladi, što je dovelo do smrti više od tri miliona ljudi.

Dinamika globalne moći

Članak se, s druge strane, bavi promjenjivom dinamikom globale moći koja je rezultat Drugog svjetskog rata, uključujući „često prisutnu neravnotežu između Evrope i Sjedinjenih Američkih Država“.

Beevor je naveo kako je Ujedinjeno Kraljevstvo bilo primorano zatražiti američku pomoć, što je dovelo do opadanja njegovog globalnog utjecaja, uprkos njegovom nastojanju da se ponaša kao da „ima moć nesrazmjernu njegovoj stvarnoj moći“ i promovira „poseban odnos“ sa Sjedinjenim Američkim Državama.

Također je ukazao na prvobitnu američku sklonost ka izolacionizmu, koja je naišla na „prijetnju iz Moskve“ tokom Hladnog rata.

Ovaj historijski kontekst Beevor je povezao sa sadašnjošću, ističući da je „prvi veliki kontinentalni rat u Evropi nakon Drugog svjetskog rata ušao u svoju četvrtu godinu, djelimično podstaknut Putinovim selektivnim tumačenjem ruske historije“, te je izrazio zabrinutost zbog mogućeg urušavanja poslijeratnog međunarodnog poretka zasnovanog na „poštivanju nacionalnog suvereniteta i granica“.

Beevor je naglasio ogromne ljudske gubitke u ratu, napominjući da je „apsolutna brutalnost Drugog svjetskog rata urezana u sjećanje mnogih generacija“ te da je to bio „prvi moderni sukob u kojem je ubijeno daleko više civila nego boraca“.

To pripisuje nacistističkoj ideologiji zasnovanoj na „ideološki motiviranoj dehumanizaciji neprijatelja“.

Naveo je zapanjujuće brojke u vezi s ljudskim gubicima: šest miliona Jevreja ubijenih u Holokaustu, skoro petinu ubijenog stanovništva Poljske, preko 20 miliona poginulih Kineza, dok se broj sovjetskih žrtava procjenjuje između 24 i 26 miliona.

Staljinove ekspanzionističke ambicije

Naglasio je da „nije dovoljno samo se sjećati mrtvih, od kojih su mnogima počinitelji namjerno pokušali izbrisati identitet“, te je spomenuo trajni utjecaj na preživjele, među kojima su ratni zarobljenici i civili u logorima.

U članku se, također, piše o društvenim i političkim posljedicama rata, primjećujući nastavak „oštrih političkih sukoba“ i prekrajanje „granica… koje su uklonjene ili prekrajane tokom i nakon rata”, što je dovelo do talasa masovnog raseljavanja.

Beevor je detaljno opisao Staljinove ekspanzionističke ambicije, koje su izašle na vidjelo na konferencijama u Jalti i Potsdamu, uključujući njegovo zanimanje za bivše italijanske kolonije i prijetnju invazijom na Zapadnu Evropu, koja je, prema autoru, zaustavljena tek nakon što je Staljin saznao za američku atomsku bombu.

Autor se osvrnuo na etičke dileme koje su nastale nakon bacanja atomskih bombi na Hirošimu i Nagasaki, priznajući da su nanijele ogromne ljudske gubitke, ali i da su možda doprinijele spašavanju još više života jer su ubrzale kraj rata.

Na kraju je Beevor naveo da je „Drugi svjetski rat preoblikovao tok svjetske politike“, dovodeći do uspona Kine, kolapsa evropskih imperija, pojave Sjedinjenih Američkih Država i Sovjetskog saveza kao supersila i osnivanja Ujedinjenih nacija.

Ovdje je ukazao na ironiju koja se ogleda u tome da Sjedinjene Američke Države sada, čini se, okreću leđa temeljnim principima na kojima je osnovan UN.

Beevor povezuje liderstvo u Drugom svjetskom ratu, kada su „veliki ljudi“ snažno oblikovali događaje, sa sadašnjošću, tvrdeći da su postupci Putina i naklonost američkog predsjednika Donalda Trumpa oživjeli taj koncept.

Dok je prvi veliki kontinentalni rat u Evropi nakon Drugog svjetskog rata ušao u četvrtu godinu, smrtonosni sukobi na Bliskom istoku i drugdje prijete da se prošire, navodi Beevor.

U međuvremenu, čini se da se Trumpova administracija odriče globalnog liderstva SAD-a u zbunjujućem naletu bijesa. Prije osamdeset godina, kraj Drugog svjetskog rata otvorio je put novom međunarodnom poretku zasnovanom na poštivanju nacionalnog suvereniteta i granica, ali sada je možda došlo vrijeme da se plati visoka cijena za američko kolebanje, evropsko samozadovoljstvo i rusku osvetu.