Krizna grupa: Kako se može iskorijeniti nasilje izraelskih naseljenika

Međunarodna krizna grupa objavila je izvještaj za 2024. godinu naslovljen kao: “Čupanje nasilja izraelskih doseljenika iz njegovog korijena”. Izvještaj obuhvata motive nasilja te razloge njegovog eskaliranja u posljednje vrijeme, veze svega toga s ciljevima Izraelske vlade te prepreke koje ono predstavlja pred naporima usmjerenim na postizanje pravednog i održivog mira između Izraela i Palestinaca.

Izvještaj – koji se sastoji od četiri glavna dijela, osim dva uvoda, zaključka i dodataka – sugerira da vanjske sile uključene u rješavanje palestinsko-izraelskog sukoba rade na uvođenju sankcija doseljenicima sa nasilnim ponašanjem, što su neke zapadne zemlje već uvele u praksu.

Izvještaj br. 246 Krizna grupa počinje govorom o Bliskom Istoku i prvim aktivnostima na formiranju jevrejskih naselja kada je Izrael okupirao Zapadnu obalu, Gazu, Istočni Jerusalem i Golansku visoravan 1967. godine. Vladajuća Laburistička stranka u to vrijeme opravdavala je izgradnju ovih naselja na spomenutim teritorijama kao sigurnosnu mjeru koja je Izraelu trebala pružati stratešku dubinu, a njegovim pregovaračima da inicijativu u pogledu raspolaganja teritorijama.

Iako je Izrael tvrdio da samo konfiskuje zemlju u skladu s vojnim naredbama i u čisto sigurnosne svrhe, mnoga uspostavljena naselja na temelju vojnih naredbi na kraju su postala jevrejska naselja, ne privremenog karaktera. Nakon toga su doseljenici, ideološki motivirani, počinjali sa izgradnjom naselja bez dozvole vlade, što je u mnogim slučajevima završavalo prihvatanjem toga kao svršenog čina, zatim pružanjem zaštite i opravdanjem prakse poznate kao “podvrgavanje novim okolnostima na terenu” i nametanje činjeničnog stanja.

Faze naseljavanja

Vodeća doktrina naseljavanja iznesena je u Alonovom planu iz jula 1967, koji je dobio ime po Yigalu Allonu, generalu koji je bio zamjenik premijera nakon rata 1967. godine. Taj plan je dao preporuku da Izrael zadrži i dolinu Jordana i “Jerusalemski koridor” ili visoravni oko palestinskog Istočnog Jerusalema.

Zbog međunarodnog odbacivanja takve politike, prikrivanje tih aktivnosti postalo je njen slogan. Tako je premijerka Golda Meir izdala instrukciju ministrima u svojoj vladi da “za dobrobit svoje zemlje “prestanu pričati za dobrobiti svoje zemlje, i da manje pričaju, a mnogo više rade, koliko god je to moguće”. Aktivnost naseljavanja je dobila državni legitimitet kada je stranka Likud preuzela vlast u Izraelu 1977. godine.

Vlada Laburističke stranke na čelu s Yitzhakom Rabinom 1992. bila je prva i jedina koja je poduzela konkretne početne korake na ograničenju širenja naselja, ali desničarska opozicija se osjetila izdanom te je snažno počela promovirati agendu “Velikog Izraela” koji će se protezati od rijeke Jordan do Sredozemnog mora preko okupirane Zapadne obale.

Nedavno su organizacije kao što je “Amana” – nevladina organizacija koja predstavlja najefikasniju među njima u promociji formiranja novih naselja – počele da uspostavljaju “pastirska naselja” u oblasti C, koja čini 60 posto Zapadne obale i koja u skladu sa Sporazumom iz Osla potpada u potpunosti pod izraelsku kontrolu.

Nasilje naseljenika i njegovi motivi

Izvještaj definiše nasilje među doseljenicima kao metodu koju koriste Izraelci, a koji žive na okupiranoj Zapadnoj obali, terorisanja i nanošenja štete Palestincima te kaže da ona uključuje zaposjedanje zemlje i izvora vode, paljenje automobila, kuća i druge imovine, krađu ili nanošenje štete stoci, paljenje i sječu maslina, vandalsko uništavanje crkava i džamija te pucanje na civile, uz maltretiranje, zastrašivanje i zlostavljanje.

U izvještaju su istaknuta dva glavna motiva za počinjenje nasilja:

Prvi je osveta i pljačka nakon svakog nasilja koje počine Palestinci, a drugi je, krucijalniji za doseljenike, a on je protjerivanje Palestinaca sa Zapadne obale i zauzimanje njihove zemlje, posebno u području C.

Brojni doseljenici na Zapadnoj obali svoj izbor da žive na okupiranim teritorijama opravdavaju nizom teorija, uključujući i onu koja odbacuje koncept Zapadne obale, smatrajući istu Judejom i biblijskom Samarijom, ili dijelom drevnog naslijeđa jevrejskog naroda, ili jednostavno na nju gledajući kao na dio moderne izraelske države.

“Nasilje doseljenika je dostiglo svoj najveći vrhunac, gdje izraelski doseljenici maltretiraju, teroriziraju i ubijaju Palestince širom Zapadne obale u sve većem broju slučajeva, sve češće i sa sve većim entuzijazmom”, kaže izraelska analitičarka Mairav Zonszein, glavni saradnik u sačinjavanju ovog izvještaja.

Zonszein je dodala: “Ohrabruje ih vlada posvećena povećanju obima uspostavljene kontrole nad Zapadnom obalom i osujećivanju uspostavljanja palestinske države. Da bi zaustavile nasilje među doseljenicima, Sjedinjene Američke Države i druge zapadne zemlje moraju ciljati ne samo na doseljenike pojedinačno, već i na samu vladu i njenu politiku koje podržavaju projekat naseljavanja”.

Doseljenici i država

Izraelske vlade nisu uspjele obuzdati ovo nasilje i često su ga tolerirale, ali je ono dramatično eskalirao od kraja 2022. godine, kada je vlada premijera Benjamina Netanyahua preuzela vlast. Dodatno je poraslo nakon napada koji je izveo Hamas 7. oktobra 2023. godine.

Razorni rat koji Izrael vodi u Pojasu Gaze – prema izvještaju – skrenuo je pažnju sa sve većeg sistematskog nasilja koje prakticiraju doseljenici nad Palestincima na okupiranoj Zapadnoj obali, gdje su sve više počeli djelovati u koordinaciji s vojskom, te i sami nositi vojne uniforme, uživajući aktivnu podršku desničarskih vladinih ministara.

U izvještaju se upozorava da nametanje sankcija pojedincima – što su neke zemlje počele da rade – zamagljuje suštinu problema i pojačava narativ da mali broj prekršitelja zakona djeluje izvan djelokruga državne vlasti, a time i zapadnih prijestolnica koje se uglavnom slažu u tome da je izgradnja naselja protivna međunarodnom pravu, čak i više od toga.

Krizna grupa je zaključila da projekat naseljavanja, kao i oduzimanje imovine Palestincima polako ubija svaku nadu u postizanje trajnog rješenja sukoba, te naglašava da je nekažnjivost koju uživaju doseljenici i činjenica da tvrdolinijaški izraelski lideri i sama vlada ne plaćaju cijenu za njihov neuspjeh, ne samo da prijeti pogoršanjem sukoba već, vremenom, osnažuje elemente koji uvode bezakonje u izraelsko društvo.