NI: Srednjoevropski prijedlog za preporod Evrope

Tokom protekle tri desetljeća svijet je prošao kroz duboke transformacije. Političko i ekonomsko restrukturiranje dovelo je do urušavanja preovladavajuće hegemonije Zapada. Međutim, netačno je tvrditi da Zapad zamjenjuje nezapadna hegemonistička sila. Umjesto toga, ono što primjećujemo je izjednačavanje u tekućem nadmetanju između Zapada i Istoka, piše Balasz Orban u tekstu za The National Interest (NI).

Mađarska i druge srednjoevropske države su sve zabrinutije zbog sve manjeg kapaciteta Evrope da se uključi u ovo takmičenje. Sve je veća percepcija da se pretjerana energija usmjerava na ideološke sporove, što zauzvrat skreće pažnju sa ključnih područja saradnje koja bi mogla dodatno povećati snagu Evrope.

Snažna i pouzdana Evropa, koja služi kao utjecajni saveznik, od najvećeg je strateškog interesa za Sjedinjene Američke Države. Zapadni savez, koji se može uporediti sa snažnim motorom sa dva dijela, pokretao je napredak tokom prošlog stoljeća. Ključno je osigurati da oba dijela imaju dovoljno snage da održe zamah. S obzirom na to, srednja Evropa, koja se nalazi u središtu Starog kontinenta i služi kao njegova ekonomska moć, igra značajnu ulogu, što je čini prirodnim i nezamjenjivim partnerom SAD-a.

Završava se era hegemonije Zapada

Dominacija Zapada u oblasti međunarodnih odnosa, koja počiva na tri ključna stuba, vidljivo se smanjuje.

Prvi stub je bila dugogodišnja dominantna pozicija Zapada kao globalne ekonomske sile tokom dva stoljeća. Drugi stub je uključivao uspostavljanje institucionalnih tijela u međunarodnim odnosima i trgovini od Zapada, što im je dalo mogućnost da oblikuju pravila globalizacije. Treći stub se oslanjao na ideju da će SAD, kao hegemonistička supersila nakon raspada SSSR-a, sarađivati ​​s Evropom na promoviranju neoliberalnog političkog i ekonomskog modela, s ciljem mirnijeg svijeta. Kao što je preovladavajuće vjerovanje tog doba objavilo, stigli smo do “kraja historije“. Međutim, sva tri stuba sada pokazuju znakove opadanja utjecaja.

Odaje trećeg stuba posebno su propale. Nametanje neoliberalnog političkog i ekonomskog modela ne samo da je rezultiralo otuđenjem od ostatka svijeta, već je, paradoksalno, okupilo njegove protivnike u sve bližoj saradnji. Događaji u protekloj godini to su neosporno pokazali, navodeći čak i neke od najžešćih zagovornika “kraja historije“ da napuste svoje vjerovanje u njega.

Intrigantno je primijetiti sličan narativ koji je usvojila Amerika, prikazujući rat u Ukrajini kao sukob između demokratija i autokratija – ironičan stav kada se uzme u obzir uloga SAD-a u opskrbi oružjem 57 posto svjetskih autoritarnih režima u 2022. godini.

U tom kontekstu, čak je i drugi stub na klimavim nogama. Oni koji osporavaju postojeći poredak aktivno konstruiraju alternativne sisteme za sporazume, formiraju saveze i uspostavljaju platforme za rješavanje sukoba. Čini se neizbježnim da će doći do prelomne tačke u kojoj će oni efektivno zaobići institucionalni okvir uspostavljen tokom posljednjih nekoliko desetljeća globalizacije i napredovati unutar paralelnih sistema.

Pobliža analiza prvog stuba otkriva jednako zabrinjavajuće izglede. U nevjerovatnom obratu događaja, ekonomsko rivalstvo između zapadnih i nezapadnih svjetova približava se stanju ravnoteže nakon dva stoljeća, označavajući značajan pomak u civilizacijama. Razvoj ovih transformacija može se posmatrati kroz najmanje pet značajnih oblasti: ekonomska moć, pristup ključnim resursima, kao što su sirovine i energija, demografski trendovi, tehnološki napreci i vojne sposobnosti.

Uzaludno koristiti prednost vojne moći

Istok je svjedočio značajnom porastu svog udjela u globalnoj ekonomskoj proizvodnji na račun Zapada. Davne 1990. godine dominacija zapadnog svijeta nad svjetskom ekonomskom proizvodnjom prelazila je granicu od 50 posto. Danas se ta brojka drastično smanjila na samo 30 posto. Ovi trendovi će se nastaviti kako se centar ekonomske gravitacije nastavlja dalje pomjerati prema istoku.

Geografska realnost da se većina svjetskih sirovina i energetskih resursa nalazi izvan Zapada dodatno je pogoršala našu konkurentnost. Iako SAD uživa blagu prednost u tom pogledu, uglavnom zbog svojih ogromnih rezervi nafte i plina iz škriljaca, Zapad nije bio u mogućnosti da u potpunosti nadoknadi ovaj nedostatak. Značajno je da su određene evropske vlade, na čelu s Njemačkom, brzo krenule u zelenu tranziciju kako bi zadovoljile potrebe Evrope za energijom. Međutim, brze promjene politike nadmašile su tehnološki napredak, što je dovelo do toga da je zelena energija ostala znatno skuplja u odnosu na druge izvore, a to je ometalo našu ekonomsku konkurentnost.

Demografski trendovi djeluju i protiv Zapada. Bez obzira na metriku koja se koristi, svjetska populacija premašuje granicu od osam milijardi, sa zapanjujućih sedam milijardi pojedinaca koji žive u nezapadnim zemljama. Uprkos naporima Mađarske i nekolicine vlada istomišljenika da provedu porodičnu politiku koja ima za cilj povećanje stope nataliteta, trendovi i dalje ukazuju na duboku demografsku krizu na Zapadu, posebno u Evropi.

Oblast tehnologije je, također, poprište žestokih nadmetanja. Novi igrači ulažu velika sredstva u istraživanje i razvoj, gotovo jednaka izdacima etabliranih giganata. Ova međusobna utrka uključuje različite nacije, sa značajnim napretkom koji se vidi u istočnjačkim električnim automobilima i tehnologijama baterija – oblastima od značajnog značaja za srednju Evropu

Naposljetku, u pogledu vojne moći, Zapad neporecivo održava značajnu prednost nad Istokom. Iako se to inicijalno može činiti kao prednost, preovladava konsenzus da je uzaludno koristiti ovu prednost, s obzirom da bi to imalo ozbiljne globalne posljedice, tragičan ishod koji nije vrijedan cijene.

Potrebno prevazići bespotrebne ideološke sporove

Srednja Evropa je sada suočena s duboko preobraženim geopolitičkim i geoekonomskim krajolikom. Budućnost se odvija kao multipolarni svijet, a Zapad je samo jedan od nekoliko centara moći. Uprkos tome, stanovnici srednje Evrope žele vidjeti kako se Zapad efikasno takmiči s nezapadnim svetom. Naša težnja je za prosperitetnom Evropom, u kojoj igramo značajnu ulogu u njenim dostignućima.

Za kretanje kroz ovu novu stvarnost, ključno je razumjeti kako je Evropa uspjela u prošlosti tokom velikih globalnih promjena. Moramo ispitati pristupe koji se koriste za ujedinjenje različitih evropskih nacija s različitim vrijednostima, identitetima i interesima u uspješnoj saradnji. U tom smislu, možemo pogledati razmišljanje osnivača Evropske unije.

Jednu takvu ličnost, Konrada Adenauera, Henry Kissinger je prikladno nazvao “strategom poniznosti“. Adenauer, kršćansko-demokratski državnik, vješto je spojio poniznost sa snagom, pronicljivošću i strateškim razmišljanjem. Njegov čuveni citat “svi živimo pod istim nebom, ali nemamo svi isti horizont“ obuhvata suštinu njegovog dubokog razumijevanja poniznosti.

Adenauer je prepoznao da uspjeh Evrope ne zahtijeva apsolutnu saglasnost u svakom aspektu života. Evropske integracije nisu cilj same po sebi, već sredstvo za postizanje cilja. Naglasio je važnost fokusiranja na zajedničke interese umjesto fiksiranja na razlike. Ukoliko ne uspijemo usvojiti ovaj pristup, rizikujemo da izgubimo priliku za saradnju.

U eri u kojoj je međusobno razumijevanje ključno za kretanje kroz izazovna vremena, Evropa se nalazi upletena u pitanja koja izazivaju podjele. Jedan takav razlog za zabrinutost vrti se oko identiteta i vrijednosti. Zapadnoevropske nacije i njihove srednjoevropske kolege često se razlikuju po pristupu imigraciji, porodičnoj jedinici, nacionalnim ulogama, suštini liberalne demokratije i zaštiti djece. Ove teme se često isprepliću, što dovodi do miješanja problema i zanemarivanja različitosti koju je Adenauer zamislio.

Još jedan značajan izazov javlja se u oblasti geopolitike. Neki se zalažu za to da se Evropa pridruži isključivo velikoj sili, efektivno se odvajajući od ostatka svijeta. Međutim, mi čvrsto vjerujemo da je takav pristup u osnovi pogrešan. Umjesto toga, potrebno je da se fokusiramo na povezanost, aktivno izbjegavajući periferizaciju i njegujući veze sa širokim spektrom zemalja i tržišnih igrača. Kroz historiju, Evropa je napredovala tako što je bila otvorena, djelujući kao posrednik između Istoka i Zapada, promovirajući mir i fer trgovinu. Ponovnim prihvatanjem ovih principa, Evropa može prevazići izazove s kojima se suočava i izgraditi prosperitetnu budućnost.

Pet tačaka za uspješnu Evropu

Kada se suočavamo s ovim spornim pitanjima, pružaju nam se tri temeljna izbora. Možemo odabrati da jednom zauvijek riješimo spor tako što ćemo jednu stranu proglasiti pobjednikom, a drugu pobijeđenom. U suprotnom, možemo se naći uključeni u dugi ideološki rat iscrpljivanja.  Međutim, postoji i treći put koji vrijedi istražiti, a to je potpuno uklanjanje ovih spornih pitanja sa dnevnog reda i fokusiranje na oblasti u kojima je moguća istinska saradnja.

Unutar Evropske unije ekonomska snaga je najznačajniji politički kapital. Srednjoevropske države, koje čine osam posto bruto domaćeg proizvoda (BDP) Unije, postale su peta najveća ekonomska sila u bloku. Primjetno je da je ovaj ekonomski uspon bio praćen vanrednom stopom rasta, koja je nadmašila stopu rasta u zapadnoj Evropi u posljednjih 12-13 godina. Uzimajući u obzir ove faktore, srednjoevropska perspektiva ne samo da zaslužuje pažnju, već i pažljivo razmatranje od naših zapadnih partnera.

Prije svega, predlažemo da se zadrži prvobitna ideja da se uspješna Evropska unija oslanja na saradnju nezavisnih i suverenih država članica. Očuvanje našeg nacionalnog suvereniteta, za koji su se stanovnici srednje Evrope borili stoljećima, kao i različitih političkih i kulturnih identiteta evropskih zemalja, od ključnog je značaja. Evropa, prihvatajući moto “ujedinjeni u različitosti“, prepoznaje snagu koja dolazi iz njenih različitih perspektiva i gledišta. Ova raznolikost glasova jača kontinent, čineći ga otpornijim i konkurentnijim i, što je još važnije, omogućava državama članicama da precizno predstavljaju stavove svojih građana.

Osim toga, Evropa treba težiti proširenju Evropske unije. Sukob u Ukrajini jasno je istakao ograničenu kontrolu Evropske unije nad njenim neposrednim susjedstvom, a proširenje bi moglo ponuditi djelimično rješenje. Međutim, to može uspjeti samo ako smanjimo precentraliziranu birokratsku moć u Briselu. Naprimjer, odluke o vanjskoj politici i dalje zahtijevaju jednoglasnost, ali Brisel ima za cilj da se kreće prema glasanju kvalificirane većine, uz podršku nekih većih država članica. Vanjska politika je suštinski aspekt suvereniteta, a manje države u našoj regiji posebno ga žele očuvati. Stoga je integracija u kojoj veće države članice mogu efikasno nametnuti svoju volju manjim državama članicama daleko od poželjne za one koje teže pridruživanju.

Zatim, za Evropu je važno da uspostavi vlastitu stalnu vojsku, kao način da se odbrani, smanjujući tako ovisnost o SAD-u. Razvijanjem svojih vojnih sposobnosti, Evropa može preuzeti veću odgovornost za vlastitu odbranu i podijeliti to breme sa SAD-om. To bi podstaklo uravnoteženije partnerstvo između Evrope i SAD-a, čineći Evropu snažnijom i samostalnijom, dok bi istovremeno promoviralo ravnopravniju podjelu sigurnosnih odgovornosti unutar transatlantskog saveza.

Očekivanja čuda su neopravdana

Isto tako, imperativ je ojačati konkurentnost Evrope, a ključni faktor u postizanju ovog cilja leži u osiguravanju pristupačne energije. Bez pristupačne energije pad evropske industrije i nesigurna situacija s kojom se suočava evropska srednja klasa postali bi neizbježni. Zelenu tranziciju treba slijediti postepeno, izbjegavajući direktne zabrane određenih izvora energije i dobavljača.

Konačno, Evropa mora sačuvati kršćanske vrijednosti u svom političkom okviru. Stanovnici srednje Evrope to ne ističu kao moderan program preobraćenja, već zato što vjeruju da se kršćanske vrijednosti i učenja mogu pretočiti u političke i ekonomske principe koji doprinose izgradnji bolje, pravednije i sigurnije Evrope. Ove vrijednosti uspostavljaju zajedničku kulturnu osnovu na kojoj evropske države mogu sarađivati.

Srednjoevropske države nisu čudotvorci, a očekivanja čuda su neopravdana. Međutim, realizacijom ovih prijedloga Evropa može sačuvati konkurentsku poziciju u promjenjivom globalnom pejzažu, u konačnici doprinoseći jačanju Zapada.