Vodič kroz evropsku ekonomsku krizu

Dok su mnoge zemlje u svijetu ušle u 2010. godinu u teškom ekonomskom stanju, velike evropske sile bojale su se širenja dužničke krize.

Najviše pogođene zemlje bile su članice Evropske unije (EU) Portugal, Irska, Italija, Grčka i Španija, dok je kriza u manjem obliku zahvatila i Veliku Britaniju i Belgiju.

Povjerenje u ove tradicionalne jake privredne sile je nestalo, a bogatije zemlje poput Njemačke bile su pod sve većim pritiskom da spase svoje EU partnere.

Evropska dužnička kriza na početku je bila usmjerena na Grčku, kojoj su eurozona i Međunarodni monetarni fond (MMF) u maju 2010. godine pozajmili 146 milijardi dolara, pod uvjetom da uvede oštre mjere štednje.

Evropski ministri finansija tog mjeseca su osnovali Fond za evropsku finansijsku stabilnost (EFSF), čiji je fond za pozajmice 600 milijardi dolara.

Kasnije su EU i MMF otkupili irski dug u vrijednosti od 89 milijardi dolara.

Evropske vođe, suočene s finansijskim i demografskim preprekama, primorane su povećati poreze, smanjuju potrošnju i nađu načina da osiguraju budući ekonomski prosperitet.

Povod grčke krize

Grčka privreda postepeno je rasla od 2000. do 2007. godine. Devalvacija grčke drahme izazvala je veliko zaduživanje, a Grčka je mogla nastaviti posuđivati novac zbog relativno niskih kamata na državne obveznice.

Ali, usljed svjetske finansijske krize 2008. godine, grčki turizam i brodogradnja bili su pred kolapsom.

Grčka je skrivala svoje stvarno ekonomsko stanje, da bi zatajila koliko je njena vlada zapravo zadužena te ispunila monetarne odredbe EU.

Međutim, 2009. godine grčka vlada je povećala deficit državnog budžeta sa 6 na  12,7 posto  – mnogo više od EU ograničenja od 3 posto. Do maja te godine budžetski deficit bio je 13,6 posto – jedan od najvećih deficita u svijetu u odnosu na bruto društveni proizvod (BDP).

Grčka je do januara 2010. godine bila u dugu od 287 milijardi dolara, što je oko 120 posto BDP-a.

Grčki parlament je zatim uveo mjere štednje, uključujući smanjenje plata državnih službenika, povećanje poreza na dodanu vrijednost (PDV) i smanjenje penzija.

Tokom općeg štrajka troje ljudi je poginulo, a više od 100 je uhapšeno.

Bez paketa otkupa, Grčka je mogla bankrotirati i izaći iz eurozone.

Zaraza se širi

Iako grčka privreda doprinosi samo 2,5 posto eurozoni, da nije bilo otkupa grčkog duga mogući bankrot negativno bi se odrazio na povjerenje investitora u druge privrede eurozone koje su upale u dužničku krizu, kao što su Irska i Portugal. 

Nakon otkupa grčkog duga, EU i MMF otkupili su i irski dug.

Irska vlada usvojila je četverogodišnji plan štednje vrijedan 15 milijardi eura, ključni preduslov za dobivanje pomoći EU i MMF-a.

Hiljade državnih službenika izgubilo je posao, a planirano je i povećanje PDV-a i smanjenje troškova za socijalno osiguranje.

Nakon što je EU osnovala EFSF, Španija je uvela nove mjere štednje da bi smanjila deficit.

Italijanski parlament također je odobrio paket štednje vrijedan više od 32 milijarde dolara.

Portugalski parlament usvojio je državni budžet u novembru 2010. godine, s ciljem da smanji deficit od 7,3 posto BDP-a za 2010. godinu na 4., posto, za što bi trebalo provesti štednju od 6,85 milijardi dolara kroz kombinaciju smanjene potrošnje i povećanog poreza.

Znatno su smanjene plate državnih službenika, što je prouzrokovalo najveći sindikalni štrajk u Portugalu u dvije decenije.

Bez obzira na strah investitora da će i portugalska privreda potpuno kolabirati, vlada te zemlje više puta je izjavila da ne želi veliku međunarodnu finansijsku pomoć.

U Francuskoj, koja je u relativno dobrom finansijskom stanju, javnost se protivi mjerama štednje, kao što su podizanje starosne dobi penzionera i veliko smanjenje penzija.

Problemi u sjevernoj Evropi

U oktobru 2010. godine Velika Britanija je najavila da će tokom četiri godine ukinuti 490.000 radnih mjesta u državnoj službi.

Paket štednje od 130 milijardi dolara do 2015. godine predstavlja najveću uštedu u 60 godina te ima za cilj da smanji britanski deficit od 11 posto BDP-a na oko 2 posto BDP-a u roku od pet godina.

Belgija se također suočava s velikim finansijskim problemima. Državni dug 2010. godine iznosio je 465 milijardi dolara, što je 100 posto BDP-a za tu godinu.

Činjenica da u Belgiji nije formirana vlada nakon prošlogodišnjih izbora značila je da nije usvojen državni budžet za 2011. godinu.

Neki finansijski analitičari tvrde da će Belgija slijedeća posrnuti zbog finansijske krize.

Ali, belgijski državni deficit je relativno skroman, a prihodi belgijskih državnih obveznica su ispod drugih zaduženih nacija eurozone.

U Islandu, koji nije član EU ni eurozone, propao je bankovni sistem 2008. godine. U odnosu na veličinu islandske privrede, ovaj kolaps bio je najveći u ekonomskoj historiji.

U posljednje dvije godine islandska kruna znatno je kolabirala, a BDP se smanjio 5,5 posto u prvoj polovini 2009. godine.

Islandske kompanije su restruktuirane zbog smanjene potražnje roba i usluga. Uvoznici se suočavaju s poteškoćama, a novac je iscurio iz penzionih fondova.

Bivši premijer Islanda zatražio je članstvo EU da bi se u toj državi stabilizirala privreda i smanjila nezaposlenost.

Kritike programa štednje

Pritisak na evropske zakonodavce da nađu bolja rješenja za krizu se pojačava, dok ekonomisti upozoravaju na neželjene posljedice neodrživog dužničkog tereta.

U mnogim evropskim državama sve su učestalije demonstracije protiv mjera štednje.

Oko 23 miliona radnika ostalo je bez posla u EU u posljednje tri godine.

EU polako preduzima bitne nove mjere koje imaju za cilj da izbjegnu buduće krize.

Neki finansijski čelnici tražili su da EU poveća visinu svog fonda za otkup duga i izda sveevropske obveznice da bi poraslo povjerenje u euro.

Drugi su zagovarali djelomičnu restrukturu javnog duga u Grčkoj, Irskoj i Portugalu kao i čvršće garancije za obveznice stabilnih država.

Kritičari odgovora eurozone na finansijsku krizu preispituju efikasnost i društveni trošak mjera štednje. Neki eksperti smatraju da je povećavanje izdataka, a ne njihovo smanjivanje, podobnije za privredne sisteme pojedinih država.

Međunarodne kritike

U mnogim zemljama, kažu skeptici, radna snaga ne treba snositi teret krize stvorene greškama bankara i investitora.

Međunarodne kritike također pristižu na adresu agencija za kreditni rejting. Osnivanjem nove evropske agencije mogao bi se smanjiti utjecaj privatnih američkih agencija kao što su Moody's, S&P i Fitch.

Neke vođe eurozone, pogotovo u Grčkoj i Španiji, čak su izjavile da je sama dužnička kriza politički i finansijski motivirana.

Predstavnici Španije zavjetovali su se da će istražiti ulogu “anglosaksonskih medija” u poticanju krize, navodno da bi se smanjile investicije u euro da bi SAD i Velika Britanija dominirale.

Zemlje članice eurozone imaju ograničen kapacitet da održavaju likvidnost svojih privrednih sistema, za razliku od SAD-a, gdje centralna banka od 2008. godine potiče ekonomiju štampanjem novčanica i kupovinom državnih vrijednosnih papira.

Izvor: Al Jazeera i agencije