Koji ekonomski problemi čekaju novog palestinskog premijera?

Novi palestinski premijer Mohammad Mustafa stupanjem na dužnost suočava se s teškim ekonomskim problemima koje je naslijedio od svog prethodnika, ekonomiste Mohammada Shtayyeha, od kojih je najistaknutiji obnova Pojasa Gaze nakon izraelskog rata koji još nije završen.

Prošle sedmice objavljena je predsjednička odluka kojom se imenuje Mustafa, direktor Palestinskog investicijskog fonda, da formira novu vladu koju će on predvoditi.

U Ramallahu svi pričaju o dosijeima koji čekaju novog premijera, od kojih su najistaknutiji ekonomski, počevši od obnove Gaze, a koji ne završavaju provođenjem ekonomskih i finansijskih reformi u javnom sektoru.

Obnova Pojasa Gaze

Dok izraelska ratna mašina nastavlja agresiju na Pojas Gaze šesti mjesec zaredom, gotovo 60 posto stambenih objekata u Pojasu više se ne može koristiti.

Ekonomija Pojasa Gaze, čiji bruto domaći proizvod iznosi oko pet milijardi dolara, naglo se pogoršala zbog rata koji je u toku, a koji je prouzrokovao smrt više od 31.000 ljudi, 80.000 ranjenih i više od dva miliona raseljenih.

Novoizabrani premijer Mohammad Mustafa procijenio je troškove obnove stambenih objekata u Pojasu Gaze na najmanje 15 milijardi dolara.

Prošle sedmice je egipatski predsjednik Abdel Fattah al-Sisi rekao, na osnovu studije koju su izradile egipatske institucije, da će troškovi rekonstrukcije (stambene, poslovne, infrastrukturne) premašiti 90 milijardi dolara. Danas Palestinska vlada nema ni milijardu dolara za obnovu zbog naglog povećanja finansijske krize, koju palestinske vlasti trpe od 2017. godine.

Osim obnove Gaze, vlada će trebati povratiti zamah ekonomije Zapadne obale, čiji bruto domaći proizvod iznosi 16 milijardi dolara.

Palestinska ekonomija je naglo pala u posljednjem kvartalu 2023. godine, i to za više od 20 posto, zbog pada finansijskih prihoda na lokalnom nivou.

Kriza s platama

Od novembra 2021. godine državni službenici u Palestini (147.000 civilnih i vojnih službenika) primaju male plate zbog nemogućnosti vlade da ostvari finansijske prihode dovoljne za cijele plate.

Plate javnih službenika iznose oko 160 miliona dolara mjesečno, čemu se dodaje 120 miliona dolara mjesečno za penzije i sredstva za zatvorenike, porodice poginulih boraca, ranjene i drugo.

To znači da vlada plaća 280 miliona dolara mjesečno bez obračuna operativnih troškova, plaćanja rata kredita, kamata te dažbina privatnom sektoru, sa čime ukupna mjesečna potrošnja iznosi 400 miliona dolara.

Ukupan prihod Palestinaca, uključujući sredstva za kliring, iznosi oko 380 miliona dolara, što je navelo vladu da od novembra 2021. isplaćuje 80 posto mjesečnih plata.

Kako bi riješila krizu s platama, vlada će donijeti oštra rješenja, uključujući dopuštanje obaveznog ili dobrovoljnog prijevremenog penzionisanja ili tražiti nekonvencionalne prihode.

Kriza sa sredstvima za kliring

Šesti mjesec zaredom Palestinska vlada pati od krize u kliringu s Izraelom, koja je počela od izbijanja rata u Pojasu Gaze i odluke izraelskog ministra finansija Bezalela Smotricha da smanji udio Gaze u klirinškom fondu. Udio Gaze u ovom fondu iznosi oko 75 miliona dolara od ukupno 220 miliona dolara mjesečno.

Izrael prikuplja poreze u ime palestinskih vlasti na uvezenu robu na teritoriju palestinske samouprave, nazivajući to „klirinškim fondom“, koji iznosi u prosjeku 220 miliona dolara mjesečno.

Palestinske vlasti se oslanjaju na sredstva kliringa za isplatu plata svojim zaposlenicima, bez kojeg neće moći ispuniti svoje obaveze prema platama i troškovima državnih institucija.

Osim odbijanja iznosa dodijeljenog Gazi, Izrael odbija ono što naziva mjesečnim dugovima Palestinaca prema vodovodnim i elektrodistribucijskim preduzećima i bolnicama, zatim novčane kazne i rate kredita koje je Palestinska vlada dobila od Izraela u zamjenu za izdvajanja Palestinske vlade za ranjene i zarobljene, u ukupnom iznosu od 60 miliona dolara.

Dakle, ukupan odbitak od sredstava kliringa iznosi najmanje 135 miliona dolara mjesečno.

Povjerenje donatora

Od 2017. godine strane donacije palestinskoj strani s godišnjim prosjekom od 1,1 milijardu dolara počele su naglo opadati, počevši od Sjedinjenih Američkih Država i arapskih zemalja.

Sadašnja prosječna podrška Palestini iz inozemstva iznosi oko 350 miliona dolara godišnje, pri čemu 80 posto ove podrške dolazi od Evropske unije, a preostali iznos od Svjetske banke i pojedinačnih donatora.

Donatori su optuživali Palestinske vlasti da nisu transparentne, što je navelo neke od njih da smanje donacije, a druge da ih zaustave.

Sjedinjene Američke Države zaustavile su donacije na osnovu odluke Kongresa 2017. godine, kada je Donald Trump bio predsjednik SAD-a.

Arapski donatori nisu eksplicitno objasnili razlog obustave donacija i pomoći Palestinskoj vladi, što ju je gurnulo u eskalirajuću finansijsku krizu.