Koliko smo odgovorni prema kulturnom naslijeđu

U vreme postojanja Republike Đenove, tadašnja vlast donela je 1576. godine dekret kojim su građani koji su živeli u takozvanim antičkim palatama Rolli (Palazzi dei Rolli), bili u obavezi da tokom poseta državnika, ostave na raspolaganju svoje domove. U odnosu na veličinu i važnost gosta, birali bi se  najprestižniji prostori za smeštaj takozvanih duždeva koji su nosili titulu izbarnih šefova određenih gradova italijanskih republika tokom srednjeg veka i renesanse. Vremenom, te građevine postale su simbol italijanske buržoazije, a zbog svoje lepote, specifične arhitekture i istorijskog značaja, 2006. godine od ukupno 115 zgrada, 42 su uvrštene u kulturnu baštinu UNESCO-a.

U nekim od ovih građevina danas se nalaze kancelarije, luksuzne radnje ili banke. Druge su pretvorene u stanove u kojima se živi, dok je većina onih koji se nalaze na listi UNESCO-a u funkciji muzeja. A kako bi se istakla važnost ovog izuzetnog istorijskog i kulturnog nasleđa, svake godine grad organizuje Rolls Days, događaj koji otvara vrata za besplatne posete ovim predivnim zdanjima.

Italijani, majstori u brendiranju svega

Osim nobles zgrada, Đenova je poznata još po mnogo čemu. Po svojoj luci, koja je jedna od najstarijih i najvažnijih u Italiji, po čuvenoj katedrali San Lorenzo, po stihovima poznatog kantautora Fabrizia De Andre, ali i po svom receptu za pesto sos ili takozvani “pesto genovese”. Za izradu ovog sosa, svi sastojci moraju biti originalni, kao što je beli luk koji se proizvodi u mestu Vessalico, bosiljak koji raste samo u regiji Ligurija, seritifikovano maslinovo ulje DOP i ovčiji sir Pecorino sa Sardinije.

Uzimajući za primer jedan običan recept, mogli bi da razumemo koliko je Italijanima važan svaki pojedinačni sastojak koji garantuje verodostojnost finalnog proizvoda. Iz tog razloga, možda ni ne treba da nas čudi, što je upravo Italija prva zemlja na spisku UNESCO-ovih dobara koje je zaštitila, od istorijskih, kulturnih, arheoloških, prirodnih do nematerijalnih dobara.

Od 2003. godine komitet Organizacije Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu (UNESCO) odobrio je listu nematerijalnog nasleđa, koja štiti tradiciju i folklor jednog naroda. Na ovoj listi od 2017. godine nalazi se napuljski Pizzaiolo ili umetnost pravljenja pice po napuljskom receptu. Zatim na toj listi našli su se mediteranska dijeta, sicilijansko lutkarsko pozorište, pastirsko narodno pevanje sa Sardinije poznatije kao „Canto a tenore“, kao i izrada violina u Cremoni i još mnogo toga. Ove godine, italijanska vlada predložila je i novu kandidaturu – italijansku kuhinju kao svetsku kulturnu baštinu.

Materijalno i nematerijalno naslijeđe Balkana

Do aprila 2023. godine, ukupno je evidentirano 1.157 mesta svetske baštine, od kojih 900 kulturnih, 218 prirodnih i 39 mešovitih dobara koja se nalaze u 167 zemalja. Prva na listi se nalazi Italija sa 58 lokacija od kulturnog i istorijskog značaja, dok je slede Kina sa 56 i Nemačka sa ukupno 51 lokacijom. Među prvih 10 na toj listi zatim su se našle zemlje poput Francuske, Španije, Indije, Meksiko, Ujedinjenog Kraljevstva i Rusije, dok se zemlje Zapadnog Balkana mogu pohvaliti tek pokojom lokacijom.

Kada je u pitanju Bosna i Hercegovina, na UNESCO-ovoj listi svetske baštine su most Mehmed-paše Sokolovića u Višegradu, područje Starog mosta i starog grada Mostara, te stećci ili srednjovekovni nadgrobni spomenici.

Isto tako Srbija se ne može pohvaliti velikim nasleđem koje je zaštitila – tek pet lokacija. Godine 2002. Republika Srbija upisala je na tentativnu listu pet prirodnih dobara. Međutim, kako nikada nije izrađen nominacioni dosije o tim dobrima, komitet za svetsku baštinu se takođe nikada nije izjasnio po ovim predlozima.

Hrvatska pak ima najviše zaštićenih spomenika i drugih istorijskih građevina, te arheoloških nalazišta i prirodnih dobara, ukupno 10 lokacija koje se nalaze na UNESCO-ovoj listi. Kada je u pitanju nematerijalna kulturna baština, Hrvatska takođe daleko prednjači po broju zaštićenih dobara. Od Sinjske alke, umeća suhozidne gradnje, uzgoja lipicanaca, hrvatska država zaštitila je isto tako mediteransku prehranu na Jadranskom moru i njegovoj obali, otocima i delom zaleđa, ali i procesiju za križem na otoku Hvaru, klapsko pevanje, međimursku popevku, te tripundanske svečanosti i kolo Svetog Tripuna i još mnogo toga.

Kako se dolazi na listu UNESCO-a?

Kako bi izuzetne prirodne i kulturne karakteristike svoje zemlje upisala na listu svetske baštine, svaka država članica formira tentativnu listu na kojoj navodi prirodna, kulturna i nematerijalna dobra koja predlaže međunarodnoj zajednici za upisivanje na UNESCO-vu listu.

Alessandra Carlini, direktorka za svetsku baštinu pri italijanskoj nacionalnoj komisiji za UNESCO, kaže da nakon što određena država upiše svoj predlog na tentativnu listu, predaje nominacioni dosije centru za svetsku baštinu na odlučivanje, u kojem su detaljno obrađene sve pojedinosti vezane za određeno dobro.

Kako bi omogućio pravičan odabir dobara koja će biti upisana, definisano je 10 kriterijuma, od kojih barem jedno mora ispuniti dobro kako bi bilo proglašeno svetskom baštinom.

„Najvažniji kriterijumi su integritet, autentičnost i adekvatno stanje očuvanosti dobra koje se kandiduje. Takođe mora da postoji garancija o adekvatnim sredstvima zaštite bez kojih se kandidatura ne može uzeti u obzir“, kaže Carlini.

Upisivanjem dobra na listu svetske baštine, svaka država preuzima obavezu da se brine o njemu na odgovarajući način, odnosno da formira upravljačko telo koje će direktno voditi brigu o njemu, pratiti njegovo stanje i primenjivati odgovarajuće mere zaštite.

Promjena baštine i uticaj klimatskih promjena

Svake godine 18. aprila, temom koju preporuči Izvršni komitet Međunarodnog veća za spomenike i spomeničke celine – ICOMOS, obeležava se Svetski dan baštine. Ovogodišnja tema je bila „Promena nasleđa“, s fokusom na uticaj klimatskih promena na kulturnu baštinu.

Povodom tog dana u Italiji su organizovani različiti događaji i pokrenute inicijative, sa ciljem razvijanja senzibiliteta javnog mnjenja. U gradu Padovi, upravni odbor ciklusa fresaka iz 14. veka, zapravo četiri lokaliteta u kojima se nalazi osam ciklusa fresaka koje su naslikane od 1302. do 1397. godine i koji su 2021. godine upisani na UNESCO-ov popis, pokrenuli su inicijativu #heritagechanges.

Najmlađi učesnici koji u narednom periodu posete ove lokacije, dobiće besplatne publikacije padovanskog muzeja Musei Civici, koje su nastale tokom godina pandemije i ostale neiskorišćene, u cilju održivosti i borbe protiv otpada.

Za starije će biti dostupan QR kod za popunjavanje kratke ankete o njihovim navikama koje se tiču posećivanja mesta od kulturnog značaja. Na osnovu analize prikupljenih podataka biće sastavljen funkcionalni izveštaj za ažuriranje plana upravljanja svetskom baštinom u vezi sa ciljevima Agende 2030 za održivi razvoj.

Federica Millozzi, koordinatorka upravnog odbora ciklusa fresaka iz 14. veka, kaže da svesnost ne nastaje velikim delima, već od malih konkretnih koraka i putem jednostavnih radnji koje nam pomažu da razmišljamo. Ona dodaje i da mesta svetske baštine mogu biti izuzetan most između prošlosti i budućnosti koja je moguća samo uz posvećenost pojedinca.