Neprevaziđeni kosmopolitski duh u djelima Hamze Hume

U povodu obilježavanja godišnjice rođenja Hamze Hume, Javna ustanova Muzej Hercegovine Mostar, Odjeljenje književnosti, priredio je izložbu pod nazivom “Mostar je bio i ostao moja prva i skoro jedina inspiracija – 125 godina Hamze Hume“.

Pjesnik, pripovjedač, romansijer, dramatičar, esejista, kritičar, publicista, prevodilac, urednik, Hamza Humo se ubraja u sami vrh bosanskohercegovačke književnosti. Sarađujući u mnogim časopisima, listovima i revijama, ili ih i sam uređujući, objavio je veliki broj pjesama, pripovijedaka, reportaža, članaka, odlomaka, a dio tih radova, rasijanih u raznim jugoslavenskim publikacijama, štampao je u posebnim knjigama.

Izložba autora Ibrahima Dizdara, muzejskog savjetnika, kroz šaroliku lepezu muzejskih eksponata prikazuje osebujan književno-kulturni rad Hamze Hume.

Stihovi vezani za ime i mjesto življenja

“Na dvadesetak izložbenih panoa prikazana je heterogena muzejska građa zbirke Ostavština Hamze Hume. Izborom muzejske građe predstavljeno je književno stvaralaštvo Hamze Hume te se tako mogu vidjeti fotografije, portreti, oni pojedinačni i u društvu s prijateljima i književnicima, razglednice, pismena korespodencija, primarna dokumentarna građa poput ličnih iskaznica, članskih karata, svjedodžbe, uvjerenja, potvrde, dopisi, službovna rješenja, pozivnice, pisama, kao i naslovnice štampanih djela, članci u štampanim medijima, originalni pisani književnikovi materijali, korespodencija s izdavačkim agencijama i stranim štamparskim kućama“, pojašnjava Dizdar.

Smatra da djela poput onih Hamze Hume sa svakim novim čitanjem samo pomažu da sagledavamo okolnosti u društvenoj zajednici, unutar nje same, ali i onome što je okružuje.

“Kada govorimo o tome koliko je danas književno djelo Hamze Hume aktuelno u Bosni i Hercegovini i zemljama u okruženju i regiji, nezahvalno se upuštati na poligon trenutačne bosanskohercegovačke političke scene i dešavanja na njoj, jer namjera muzejskih ustanova i onih koji rade s muzejskim zbirkama sigurno nije analiza politike i njenih kretanja, što je danas veoma popularno, u periodu kada svako o svemu i svačemu piše i daje svoje komentare i sugestije, s više ili manje kompetentnosti, bez suštinskog uvida u date okolnosti. Teme kao što su doživljaji, ekspresije, socijalna problematika i brojne druge problematike u našem društvu zastupljene su u književnom djelu Hamze Hume i one se mogu i trebaju čitati, iščitavati. Djela poput onih Hamze Hume sa svakim novim čitanjem samo pomažu da sagledavamo okolnosti u društvenoj zajednici, unutar nje same, ali i onome što je okružuje. Ona nam pomažu da uviđamo pred kakvim izazovima se nalazimo i prepoznajemo kako na te datosti mi kao pojedinci i kompletno društvo jedne države trebamo odgovoriti.”

Vjerovatno najčešće citirani Humini stihovi su vezani za njegovo ime i mjesto življenja u Evropi, što je u današnjim okolnostima izuzetno aktuelno.

U njemačkoj štampi 40 bilješki i prikaza

“U izlaganju posvećenom obilježavanju godišnjice rođenja Hamze Hume na neki način smo se dotakli ovog nekako pred sebe postavljenog pitanja, kojem se i sam Hamza Humo čudi, ali i poučava:

O čudno je to, čudno

Da ovdje

U našoj zemlji kraj Evrope

Hamzom zovu mene!

Upravo bi se ovi autorski stihovi mogli dovesti u kontekst Humine recepcije van bosanskohercegovačkih granica, kada je, već 60-ih godina prošlog milenija, za drugo izdanje Huminog djela Grozdanin kikot, publicirvanog u Frankfurtu, u njemačkoj štampi objavljeno 40 bilješki i prikaza s osvrtom na novo izdanje navedenog djela, a izdvajamo navode iz lista Rur Nahrihten:

“Ovaj svezak Surkamp biblioteke ujedno je i otkriće, i iznenađenje. U njemu priča Hamza Humo jednostavnu i po izrazu snažnu priču o ferijama. Paleta njegovih riječi bogata je i šarena, užarenih boja, a njegove slike, date u surovom drvoreznom maniru, odnose čitaoca u njihov djelokrug. Jedno ime i jedna knjiga, oboje se tako brzo ne zaboravljaju.“

Također izdvajamo pisanje u Rheiniche Posta sa sljedećim pasusom: “Humina proza podsjeća na hod lava. Njegove rečenice su tijesne, ispustljive, otkočene i kraljevski snažne. Taj Humo je punokrvni pripovjedač. Grozdanin kikot, ilustriran sa sugestivnim crtežima, malo je majstorsko djelo. Priča koja se ovdje pripovijeda stara je i jednostavna kao što i pristoji čovjeku Humina kova.“

Društveno-politička analiza kroz roman ‘Adem Čabrić’

Prema motivima iz romana Adem Čabrić snimljena je domaća serija Kože. Ovo djelo je jedno od najboljih društveno-političkih analiza u našoj književnosti, smatra Dizdar.

“Nije samo Humin Grozdanin kikot djelo koje je plijenilo veliku pažnju, iako je najviše isticano. Dosta je drugih književnikov djela koja treba ponovo isčitavati, poput velikog romana Adem Čabrić, jer nesumnjivo je blizak kontekst s aktuelnim previranjima u našem društvu.“

U životu Hamze Hume granice nisu bile prepreke za stjecanje znanja, rad i djelovanje. Studirao je i živio, radio u više gradova regije, od Beča, Zagreba, Beograda do Sarajeva.

“Kozmopolitski duh, kojim odiše Humino književno stvaralaštvo, nešto je što je nastajalo kroz različite okolnosti, poput ratnih vihora, zarobljeništva, socio-ekonomskim turbulencijama, želje za preživljavanjem i opstankom, boravkom u većini zemalja u okruženju i u njihovim metropolama, usljed raznih okolnosti, samo je oplemenilo jedan ljudski napor, koji zaslužuje da se o njemu piše, naučno i stručno analizira njegova proza i angažman na kulturnom planu i raznim uredništvima, dopisništvima. Sve to samo dodatno potvrđuje o kakvom pripovjedaču sa naših prostora je riječ.”

‘Grozdani kikot’ – prvi moderni bošnjački roman

“Ne treba zaboraviti da su i danas prisutna značajna imena bosanskohercegovačke književne scene koji svojim književnim stvaralaštvom na bosanskom jezika, ali i mnogim stranim jezicima, predstavljaju najbolje ambasadore Bosne i Hercegovine, njene tradicije, kulture življenja, o čemu svjedoče brojna prestižna odlikovanja  naših savremenih književnika, poput Dževada Karahasana i mnogih drugih. Svi su oni, zapravo, naslijeđe ovog podneblja, ali i izvan njenih okvira, jer su odrastali i stasavali na književnim vrelima poput onog od Hamze Hume. Vidljivo je i to, da se naši književni velikani ne zaboravljaju, njihova djela se filmski ili teatarski upriličavaju, što dodatno potvrđuje kontekst aktuelnosti djela bosanskohercegovačkih književnika, pa i samog Hamze Hume, samo je pitanje o kojem omjeru kvaliteta i kvantiteta govorimo“, zaključuje Dizdar.

Iako su se mijenjale države, uređenja, ekonomski sistemi, književno djelo Hamze Hume je i danas vrlo aktuelno u Bosni i Hercegovini i šire, jer su teme o kojima je pisao životne.

“Hamza Humo je u književni svijet ušao poetskim zbirkama Nutarnji život i Grad rima i ritmova 1919. i 1924. godine, pokazujući već tada modernističko opredjeljenje i vještinu ekspresivne upotrebe jezika. Nakon toga Humo objavljuje svoje najznačajnije djelo, roman Grozdanin kikot, koji je i danas čitan, cijenjen i veoma važan za razumijevanje nekih aspekata bosanskohercegovačke književnosti XX vijeka. U periodu do Drugog svjetskog rata Hamza Humo je napisao niz pripovjedaka te roman Zgrada na ruševinama, a koji su u dobroj mjeri u skladu s poetikom novog / socijalnog realizma, aktuelnog tridesetih godina, kako na našim prostorima, tako i u evropskoj književnosti“, pojašnjava profesorica Dijana Hadžizukić sa Univerzitete “Džemal Bijedić” u Mostaru.

Humo je autor prvog modernog bošnjačkog romana koji slijedi sve tokove evropske avangarde i lirske revolucije, smatra ona.

“Nakon rata Humo objavljuje pripovijetke i roman Adem Čabrić, također u duhu tadašnjeg socrealizma. Dakle, Humino djelo je bogato i heterogeno. S jedne strane, on primjećuje socijalnu nepravdu, piše o siromašenju nekada bogatih porodica, ispisuje životnu priču kapitaliste u usponu i njegov odnos prema Narodnooslobodilačkoj borbi, pokazujući senzibilitet za realistički zasnovanu priču i svevremene teme.”

Porijeklom iz ugledne mostarske porodice

“S druge strane stoji Humin lirski senzibilitet, koji je neprevaziđen u našoj književnosti, a njegova poezija i poetski roman Grozdanin kikot nepovratno su utjecali na cijelu generaciju romanopisaca. U pitanju je prvi moderni bošnjački roman, koji slijedi sve tokove evropske avangarde i lirske revolucije, koji istovremeno baštini i cijeli jedan složeni kompleks kulturno-civilizacijskog duhovnog naslijeđa unutar kojeg je autor rođen i odrastao, kao i geografski i duhovni prostor Mediterana kojem njegova Hercegovina pripada.”, kaže Hadžizukić.

Djelo Hamze Hume danas predstavlja mjerilo, odnosno skalu za vrednovanje rada mlađih autora.

“Koliko nama danas znači Humino djelo vidljivo je iz rečenica napisanih o nekim mlađim autorima – pa kažemo naprimjer: “njegovo sunce blisko je Huminom mitskom hercegovačkom suncu“, ili “pjesnik je odrastao ispod Huminog, mostarskog neba“ i slično.  Drugim riječima, književnoumjetnička vrijednost i kvalitet poetskog jezika Hamze Hume funkcionira kao počelo prema kojem mjerimo naše kasnije pjesnike. Tek je povratnim uvidom (a ne u vrijeme kada je ispisan Grozdanin kikot) bilo moguće uočiti koliko njegovom romanu duguju i Skender Kulenović, i Meša Selimović, i Ćamil Sijarić, i Jasmina Musabegović, i brojni drugi autori našeg poetskog romana“, zaključuje Dijana Hadžizukić.

Humo je porijeklom iz ugledne mostarske porodice, iz koje je bio i alhamijado pisac Omer ef. Humo, a Hamza je amidža Avdi Humi, koji je bio istaknuti bosanskohercegovački antifašista i političar.