Mandelbaumova kapija, simbol podjele Jerusalema

Historijska kapija koja je podignuta u martu 1948, a uklonjena u junu 1967. godine, bila je granična tačka između Jordana i Izraela, otvorena za diplomate, zaposlenike Ujedinjenih nacija i kršćanske hodočasnike koji su posjećivali sveta mjesta u Jerusalemu i Bethlehemu tokom kršćanskih praznika, posebno Božića i Nove godine.

Kroz nju je prošao i papa Pavle VI tokom svoje posjete okupiranim teritorijama i Zapadnoj obali 1965. godine, a ista je simbolizirala podjelu Jerusalema i raseljavanje Palestinaca.

Historija podjele

Mandelbaumova kapija je bivši kontrolni punkt između izraelskog i jordanskog dijela Jerusalema sjeverno od zapadnog dijela Starog grada duž Zelene linije.

Prvi kontrolni punkt Zajedničke komisije za primirje između Hašemitske kraljevine Jordana i Izraela premješten je na Mandelbaumovu kapiju, a kapija je postala simbol podijeljenosti grada.

Grad je bio podijeljen na dva dijela: zapadni dio koji je zauzela izraelska okupacija tokom rata 1948. godine koji uključuje većinu četvrti i sela u zapadnom Jerusalemu i istočni dio koji je potpao pod jordansku vlast pod kojom je ostao Stari grad Jerusalem i ostala palestinska sela i naselja.

Ta podjela potvrđena je u Sporazumu s Rodosa 1949. godine. Ovaj “privremeni” sporazum vremenom je postao referenca za mnoge rezolucije UN-a i političke rasprave koje su uspostavile podjelu Jerusalema.

Mandelbaumova kapija podrazumijevala je široki trg prašnjavog asfalta u oblasti Musrare. Imala je dvoja vrata, jedna sa zapadne strane, a jedna sa istočne. Kroz svaka je mogao proći jedan automobil, i oboja su bila obložena limom sa uzidanim kamenjem u njega i obojena bijelim krečom.

Mandelbaumova kapija bila je izvor zabrinutosti za preostale Palestince, jer ih je podsjećala na mogućnost njihovog protjerivanja iz zapadnog dijela grada, u kojem su ostali, u istočni dio, te su iz kuća izlazili samo u krajnjoj nuždi u potrazi za hranom, vodom i neophodnom komunikacijom s advokatima, a u vezi s njihovim statusom i imovinom koja je opljačkana.

Godine 1967. izraelske snage su preuzele kontrolu nad kapijom i uklonile zid koji je dijelio grad. Obilježja Mandelbaumove kapije su nestala, a ostao je trg na kojem se nalazila statua sunčanog sata, dok je u blizini kapije Izrael osnovao muzej u području zvanom Kontaktna linija.

Jedan dan u sedmici za prolazak

U oblasti Maslinske gore postojalo je posebno područje za cionističke bande koje je bilo unutar jordanske granice, ali prema sporazumu o primirju, to područje – koje je trenutno područje Hebrejskog univerziteta i bolnice Hadassah – ostalo je pod upravom okupacije.

Dogovorom je bio određen jedan dan u sedmici da kroz kapiju prolazi konvoj za isporuku hrane i pomoći grupi u tom području. Glavni uslov je bio da kroz kapiju mogu proći samo policajci s lakim oružjem, ali je okupacija kroz kapiju prošvercala vojnike prerušene u policajce u pripremi za okupaciju grada 1967. godine.

Područje Mandelbaumove kapije obuhvatalo je nekoliko zgrada i objekata, policijski punkt, carinski punkt i nadstrešnicu s kapijom za pregled vozila.

Tokom godina veliki dio zgrada i objekata Mandelbaumove kapije je uništen, a ostalo je nekoliko originalnih građevina, od kojih je jedna, možda središnja, bila dvospratna kamena konstrukcija s impresivno lijepim krovom od kamena škriljevca, građena u tipičnom stilu i s orijentalnim motivima.

Ova zgrada je bila policijska stanica i prijelaz između Jordana i Izraela. Pored nje se nalazila nadstrešnica montirana na stubove s punktom i gvozdenom kapijom za transport i pregled vozila. Uz tranzitnu zgradu Mandelbaum je bila koliba koja je korištena kao carinarnica.

Mandelbaum je njemački jevrejski trgovac čije je puno ime Simicha Mandelbaum. Sagradio je dvospratnu kuću na zemljištu koje je kupio u istočnom Jerusalemu, a zatim joj je dogradio treći sprat. Imao je za cilj da podstakne Jevreje da prošire sjeverne granice Jerusalema, ali je Islamska uprava za zadužbine u Jerusalemu spriječila Palestince da im prodaju zemlju.

Banda Haganah je preuzela zgradu, primorala njene stanovnike da je napuste, zabarikadirala se u njoj i na njen krov postavila ofarbane komade drveta koji su, onima koji su ih gledali odozgo, izgledali kao protuavionski topovi, ali jordanske snage su napale kuću i pretvorile je u ruševinu.

Kraj Mandelbaumove kapije

Dana 5. juna 1967. izbio je rat na nekoliko frontova: na izraelskom, sirijskom, jordanskom i egipatskom frontu. Tokom šest dana rata, koristeći različito oružje – posebno zračne snage – Izrael je preuzeo kontrolu nad nekoliko područja, odnosno nad Zapadnom obalom i Pojasom Gaze (ovladao je cijelim područjem kolonizirane Palestine), pored sirijske Golanske visoravni i egipatskog Sinajskog poluostrva.

Jerusalemski front se od prvog dana razbuktao na nekoliko lokacija koje su bile poprište sukoba izraelske i jordanske vojske, od kojih su najznačajnije bile jordanska uporišta na brdu Al-Dhakhira u blizini naselja Sheikh Jarrah.

Ove bitke su rezultirale uspostavljanjem potpune izraelske kontrole nad Jerusalemom, što je obesmislilo simboliku podjele koju je predstavljala Mandelbaumova kapija tokom 18 godina svoga postojanja.