Može li Evropa garantovati sigurnost Ukrajine bez američke pomoći

Okupljajući se u Londonu, evropski lideri su poručili da će raditi na izradi plana za okončanje rata u Ukrajini, ali uz sigurnosne garancije za zemlju koja je žrtva sveobuhvatne ruske invazije od februara 2022.

Sastanak u Ujedinjenom Kraljevstvu uslijedio je neposredno nakon katastrofalne posjete Bijeloj kući ukrajinskog predsjednika Volodimira Zelenskog, tokom koje su ga predsjednik Sjedinjenih Američkih Država Donald Trump i potpredsjednik JD Vance javno okrivili zbog otpora njihovim planovima za bezuvjetni mirovni plan s Rusijom.

Trump je jasno stavio do znanja da SAD neće pružiti sigurnosne garancije Ukrajini, pozivajući evropske vojne snage da umjesto toga preuzmu kontrolu.

Na sastancima s Trumpom u Washingtonu, francuski predsjednik Emmanuel Macron i britanski premijer Keir Starmer naznačili su spremnost da pošalju trupe u Ukrajinu kao mirovne snage ako se postigne dogovor o okončanju rata u Rusiji.

Ipak, može li Evropa pružiti sigurnosno pokriće Ukrajini, bez podrške SAD-a? Koje su prave sigurnosne mogućnosti Evrope? Koliko regija zavisi od podrške SAD-a? I kakvu opasnost predstavlja Rusija?

Kakvu ulogu igra SAD u evropskoj sigurnosti?

SAD ima centralnu ulogu u evropskoj sigurnosti od kraja Drugog svjetskog rata, kada je pomogao u stvaranju Sjevernoatlantskog saveza (NATO) i poslao stotine hiljada vojnika u Evropu kako bi se suprotstavio sovjetskom utjecaju. Od tada je zadržao ovo sigurnosno vodstvo, dok je također proširio svoj status globalne supersile.

U julu 2024. godine SAD je imao gotovo 65.000 aktivnih vojnika stalno stacioniranih širom Evrope, uz obimno naoružanje, obrambene sisteme i druga sredstva ključna za NATO, prema podacima američke vlade.

To uključuje šest skladišta oružja u Evropi, opremljenih tenkovima i oklopnim vozilima, osam zračnih eskadrila, četiri mornarička razarača i 100-ak nuklearnih bombi. Uz to, SAD ima gotovo 10.000 vojnika na rotaciji u Poljskoj – ključnom dijelu istočnog krila NATO-a.

Kako bi finansirao svoju vojnu snagu, SAD se oslanja na ogromni budžet za obranu, koji je 2024. godine iznosio 860 milijardi dolara. To je više nego dvostruko u odnosu na sve ostale članica NATO-a zajedno, koje su dužne braniti jedna drugu u slučaju napada.

Istovremeno, SAD je pružio većinu direktne vojne pomoći Ukrajini otkako ju je Rusija napala 2022. godine, poslavši gotovo 65 milijardi dolara, prema američkom State Departmentu. Kada se uzmu u obzir i druge vrste pomoći, SAD je do 30. septembra 2024. dodijelio gotovo 183 milijarde dolara Ukrajini, prema Ukraine Oversightu, web stranici koju je kreirala američka vlada za bilježenje pomoći poslane Ukrajini. Evropska unija je poslala ukupno 141 milijardu dolara pomoći Ukrajini, uključujući 51 milijardu dolara vojne pomoći, prema Evropskoj komisiji.

Međutim, Trump je rekao da je sada vrijeme da se SAD vojno povuče iz Evrope i želi da njihovi saveznici na kontinentu poduzmu više teških zadataka.

“Oštre strateške realnosti sprječavaju Sjedinjene Američke Države da budu primarno usredotočene na sigurnost Evrope”, izjavio je Trumpov ministar obrane Pete Hegseth na sastanku NATO saveznika 12. februara. “Evropski saveznici moraju biti na čelu.”

Koliko su jake evropske članice NATO-a?

Evropske članice NATO-a imaju ukupno dva miliona aktivnih vojnika, od kojih je mali dio direktno raspoređen da služi pod komandom alijanse. Turska i Poljska imaju najviše vojnika – 481.000, odnosno 216.000, prema najnovijim procjenama NATO-a.

Slijede Francuska i Njemačka sa 205.000 i 186.000 vojnika. Velika Britanija, koja je ponudila slanje mirovnih snaga u Ukrajinu u okviru potencijalnog mirovnog sporazuma, ima 138.000 vojnika. Sam NATO ima snage od oko 40.000 na svom istočnom krilu – obuhvatajući Estoniju, Latviju, Poljsku, Slovačku, Mađarsku, Rumuniju i Bugarsku.

Zajedno, evropski saveznici u NATO-u, imaju gotovo 7.000 aviona, 6.800 tenkova, 2.170 vojnih brodova i šest nosača aviona, prema indeksu odbrane Global Firepower.

Kako bi prošao NATO ako bi se SAD povukao?

Uprkos svojim značajnim vojnim sredstvima, NATO i dalje u velikoj mjeri ovisi o SAD-u u odvraćanju prijetnji u Evropi. U slučaju velikog napada na jednu od članica, naprimjer napada Rusije, NATO bi vjerovatno očekivao da SAD pošalju stotine hiljada dodatnih vojnika u Evropu, prema ekonomskom think tanku Bruegel.

Ako se Evropa više ne može oslanjati na ovu podršku, pojačanu naprednom vojnom tehnologijom i infrastrukturom Washingtona, Bruegel procjenjuje da bi kontinent trebao stvoriti 50 novih brigada, od kojih bi se svaka sastojala od hiljada vojnika, kako bi se popunila praznina.

Zabrinute, evropske države osjećaju pritisak da povećaju svoje izdatke za odbranu.

Prošle sedmice je Ujedinjeno Kraljevstvo objavilo da će povećati izdvajanja za obranu na 2,5 posto bruto domaćeg proizvoda (BDP) do 2027. Britanski premijer Keir Starmer rekao je da će to dodati gotovo 16 milijardi dolara svake godine budžetu za odbranu, koji trenutno iznosi 68 milijardi dolara. “Ova će vlada početi s najvećim održivim povećanjem potrošnje za obranu od kraja Hladnog rata”, rekao je Starmer parlamentu.

Njemačka je najavila poseban fond od više od 100 milijardi dolara za nadogradnju i jačanje svoje vojske nakon ruske invazije na Ukrajinu 2022. godine, dodajući svom godišnjem budžetu za obranu od gotovo 52 milijarde dolara. Prošle je godine odbrambeni budžet zemlje dosegao dva posto BDP-a, prvi put od kraja Hladnog rata, kao dio cilja NATO-a postavljenog 2014. nakon ruske aneksije ukrajinskog Krima. Vjerovatni sljedeći njemački kancelar, Friedrich Merz, u govoru u decembru, naglasio je da će vojsci trebati “najmanje 84 milijarde dolara godišnje” u budućnosti.

Nakon ruske invazije na Ukrajinu 2022. godine, NATO saveznici širom Evrope i u Kanadi povećali su svoju potrošnju za 18 posto. Trenutno 22 od 30 evropskih članica NATO-a troše najmanje dva posto svog BDP-a na odbranu, prema obećanju iz 2023.

Međutim, Trump tvrdi da to nije ni približno dovoljno, pozivajući države da povećaju potrošnju za obranu na najmanje pet posto BDP-a.

Generalni sekretar NATO-a Mark Rutte priznao je potrebu Evrope da više ulaže. “Nismo izdvajali dovoljno tokom posljednjih 40 godina, posebno otkako je Berlinski zid pao”, rekao je Rutte za Politico na marginama Minhenske sigurnosne konferencije 15. februara. “SAD s pravom traži rebalans toga. Sasvim je logično.”

Kako Rusija gleda na NATO?

Rusija je navela širenje NATO-a kao jedno od opravdanja za invaziju na Ukrajinu. Od svog osnivanja 1949. godine, NATO je narastao s 12 na 32 članice, neprestano se pomjerajući na istok prema ruskim granicama. Trenutno šest članica NATO-a – od kojih su se četiri pridružile u novom mileniju – graniči s Rusijom, uključujući Finsku, Latviju, Estoniju i Litvaniju.

Kako bi zadržala zapadni vojni savez na odstojanju, Moskva je zahtijevala da se Ukrajina, koja je dugo tražila članstvo u NATO-u, drži izvan te grupe.

“U protivnom će ovaj problem nastaviti trovati atmosferu na evropskom kontinentu”, izjavila je 18. februara glasnogovornica ruskog Ministarstva vanjskih poslova Marija Zaharova. Trumpova administracija, zalažući se za brzi kraj rata, rekla je da članstvo u NATO-u “nije realno” za Ukrajinu.

No, zapadnoevropske države vide agresiju Rusije kao razlog za jačanje bloka. Od kraja Hladnog rata, Rusija, najveća svjetska nuklearna sila, izvršila je invaziju ili okupirala dijelove nekoliko obližnjih zemalja – Moldavije, Gruzije i nedavno Ukrajine.

Ruska direktna vojna intervencija u Moldaviji početkom 1990-ih pomogla je ruskim separatistima da steknu de facto kontrolu nad otcijepljenom regijom Pridnjestrovljem. Ruska žestoka invazija na Gruziju 2008. zadala je težak udarac Tbilisiju i zakomplicirala njegove veze sa Zapadom.

Od invazije na Ukrajinu 2022. godine, NATO je porastao. Prethodno neutralne Finska i Švedska pridružile su se savezu u posljednje dvije godine.

Koliko je jaka ruska vojska?

Trenutno Rusija ima najmanje 1,32 miliona aktivnih vojnika, od kojih se stotine hiljada bori u Ukrajini. Moskva je prethodno stacionirala gotovo 12.000 vojnika u Kalinjingradu, svojoj najzapadnijoj eksklavi, stiješnjenoj između članica NATO-a Poljske i Litvanije. Međutim, većina tih snaga navodno je preraspoređena u Ukrajinu ranije tokom sukoba.

Rusija također upravlja desecima vojnih objekata van svoje teritorije, većinom smještenih u bivšim sovjetskim državama. Od 2024. to uključuje najmanje dvije velike baze u Bjelorusiji, dvije u Kazahstanu, dvije u Armeniji, dvije na spornim gruzijskim teritorijima Južne Osetije i Abhazije i po jednu bazu u Kirgistanu, Tadžikistanu, Kazahstanu i moldavskoj otcijepljenoj regiji Pridnjestrovlju, prema Gruzijskoj fondaciji za strateške i međunarodne studije. Najveći od tih objekata je 201. vojna baza u Dušanbeu u Tadžikistanu, koja je od 2022. godine imala približno 7.000 ruskih vojnika.

Što se tiče vojne imovine, Rusija ima 4.292 aviona, 5.750 tenkova, 449 brodova i jedan nosač aviona, navodi Global Firepower.

Iako ovaj kapacitet ne odgovara kombiniranoj snazi ​​NATO-a, predstavljao bi teži test ako bi se SAD povukao, na što je pozivao Trump.

“Evropljani se moraju probuditi”, rekla je Kaja Kallas, visoka predstavnica EU-a za vanjsku politiku, na konferenciji Evropske obrambene agencije. “Neuspjeh kontinenta da ulaže u vojne sposobnosti šalje opasan signal agresoru. Slabost ih poziva unutra.”