Infografika: Captagon, droga koja se masovno proizvodila u Assadovoj Siriji

Četiri dana nakon pada režima Bashara al-Assada u Siriji, borci opozicije koji su preuzeli kontrolu nad Damaskom otkrili su velike zalihe Captagona, narkotičke supstance koja se dugo masovno proizvodila u zemlji – toliko da je postala gotovo sinonim uklonjenog vodstvo nacije.

Ahmed al-Sharaa (poznat i kao al-Julani), glavni komandant Hayat Tahrir al-Shama (HTS), najmoćnije grupe među pobunjenicima koji su svrgnuli al-Assada, optužio je bivši režim za pretvaranje Sirije u “vodeći svjetski izvor Captagona”. Obećao je da će razbiti proizvodnju i trgovinu Captagona.

Ali šta je ova droga i zašto je toliko ključna za to kakav je odnos Sirija imala sa svojim susjedima posljednjih godina?

Što je Captagon i gdje je napravljen?

Stimulans amfetaminskog tipa koji izaziva ovisnost, Captagon se posljednjih godina prvenstveno proizvodio u Siriji i krijumčario u zemlje Zaljeva. To je narkotičku tvar pretvorilo u pregovarački adut za Assada u pregovorima koji su doveli do ponovnog članstva Sirije u Arapskoj ligi prošle godine, dok su nacije pokušavale obuzdati ilegalnu trgovinu drogom.

Na sastanku arapskih ministara vanjskih poslova 1. maja 2023. u Ammanu, Damask je pristao sarađivati ​​s Jordanom i Irakom kako bi se identifikovali izvori proizvodnje i krijumčarenja droge, navodi se u saopštenju jordanskog Ministarstva vanjskih poslova. Sedmicu dana kasnije, sirijski krijumčar droge visokog profila i njegova porodica ubijeni su u zračnom napadu u južnoj Siriji. Napad se pripisuje Jordanu.

Ali Captagon nije započeo u Siriji.

Captagon je bio zaštićeno ime psihoaktivnog lijeka koji je 1960-ih proizvodila njemačka kompanija Degussa Pharma Gruppe. Uglavnom se propisivao za liječenje poremećaja pažnje, narkolepsije i kao stimulans centralnog nervnog sistema.

Captagon tablete sadržavale su fenetilin, sintetičku drogu iz porodice fenetilamina kojoj pripada i amfetamin.

Godine 1986, fenetilin je uvršten u Prilog II Konvencije Ujedinjenih nacija o psihotropnim tvarima iz 1971, a većina zemalja prekinula je upotrebu Captagona. Međunarodni odbor za kontrolu narkotika rekao je 2011. da njedna zemlja nije proizvodila fenetilin od 2009. godine.

Ali proizvodnja zapravo nije stala, zar ne?

Kako je službena proizvodnja prestala, neke od preostalih zaliha prokrijumčarene su iz istočne Evrope, posebno Bugarske, na Bliski istok.

Na kraju, nove krivotvorene tablete s oznakom Captagon proizvedene su 1990-ih do ranih 2000-ih u Bugarskoj, prema izvještaju Evropskog centra za praćenje droga i ovisnosti o drogama iz 2018. Drogu su potom iz zemlje prokrijumčarile balkanske i turske kriminalne mreže na Arapski poluotok.

Stroge mjere protiv proizvodnje od strane turskih i bugarskih vlasti, koje su uključivale zatvaranje 18 uglavnom velikih laboratorija uključenih u sintezu amfetamina, rezultirale su drastičnim smanjenjem trgovine s Balkana.

Zašto je Sirija proizvodila toliko Captagona?

U 2011, nakon brutalnog vladinog slamanja protesta protiv Assada, Sirija je utonula u građanski rat. Međunarodno izolovana i uništena borbama, zemlja je upala u ekonomsku krizu.

Iako je Damask negirao bilo kakvu umiješanost u trgovinu, posmatrači kažu da su proizvodnja i krijumčarenje droge donijeli milijarde dolara Assadu, njegovim saradnicima i saveznicima dok su tražili ekonomski spas.

Prema izvještaju Instituta New Lines, sada zbačena sirijska vlada koristila je “strukture lokalnog savezništva s drugim oružanim grupama kao što je Hezbollah za tehničku i logističku podršku u proizvodnji i trgovini Captagona”.

Stručnjaci kažu da se većina globalne proizvodnje Captagona sada nalazi u Siriji, a primarna odredišta droge su bogate zaljevske države.

Šta su Jordan i zaljevske države učinile po tom pitanju?

Od 2022. godine zemlje čije su granice prelazile velike količine Captagona pojačale su napore da zaustave protok iz Sirije.

U februaru 2022. jordanska vojska rekla je da je ubila 30 krijumčara od početka godine i spriječila pokušaje krijumčarenja 16 miliona tableta Captagona iz Sirije – što premašuje cjelokupnu količinu zaplijenjenu tokom 2021.

Krajem augusta 2022. saudijske vlasti izvele su svoju najveću zapljenu, otkrivši 46 miliona tableta amfetamina koje su se krijumčarile skrivene u pošiljci brašna.

Glasnogovornik saudijske Glavne uprave za kontrolu narkotika rekao je da je to to bila “najveća operacija te vrste krijumčarenja ove količine narkotika u Kraljevinu Saudijsku Arabiju u jednoj operaciji”.

U februaru 2023. muškarac je uhapšen na aerodromu Abu Dhabi u Ujedinjenim Arapskim Emiratima nakon što je pokušao prokrijumčariti 4,5 miliona tableta Captagona u limenkama mahuna.

Šta radi ostatak svijeta?

Iako je droga relativno nepoznata van Bliskog istoka, zemlje poput Velike Britanije i Sjedinjenih Američkih Država izrazile su zabrinutost zbog njene proizvodnje u Siriji.

Obje su zemlje uvele nove sankcije Sirijcima povezanima s trgovinom 2023. U saopštenju britanske vlade kaže se da se 80 posto svjetskog Captagona proizvodi u Siriji i da je to “finansijska slamka spasa” za Assadov režim, “vrijedan otprilike tri puta više od ukupne trgovine meksičkih kartela”.

Također je navedeno da Hezbollah i druge grupe koje podržava Iran olakšavaju proizvodnju “i na taj način potiču regionalnu nestabilnost i [stvaraju] rastuću krizu ovisnosti u cijeloj regiji”.

U decembru 2022, SAD je također uveo Zakon o Captagonu, koji nalaže američkim agencijama da se bore protiv nezakonite trgovine zbog straha da bi se droga mogla pojaviti na američkim obalama.

Kako je Captagon vratio Siriju u Arapsku ligu?

Čini se da je želja članica Arapske lige da zaustave proizvodnju Captagona i trgovinu iz Sirije bila ključni adut za pregovaranje Siriji.

Jordanski zvaničnik na sastanku arapskih ministara vanjskih poslova 1. maja 2023. rekao je da će Sirija morati pokazati da je ozbiljna u pogledu postizanja političkog rješenja jer bi to bio uslov za lobiranje za ukidanje zapadnih sankcija, što je ključni korak za finansiranje rekonstrukcija u Siriji.

Saudijska Arabija, koja je od 2023. bila najveće tržište za ovu drogu, također je tražila garancije dok je razgovarala o normalizaciji veza s Damaskom.

Kraljevina je podržavala pobunjeničke grupe koje su se borile protiv vladinih snaga u prvim godinama rata. Ali, nedavno je pokazala želju za omekšavanjem odnosa kao dio šireg zaokreta u regionalnoj diplomatiji, uključujući približavanje Iranu.

Nakon sastanka u Ammanu, ministri vanjskih poslova Egipta, Iraka, Jordana, Saudijske Arabije i Sirije rekli su da je Damask pristao “poduzeti potrebne korake za zaustavljanje krijumčarenja na granicama s Jordanom i Irakom”.

Ko je narko-bos ubijen u Siriji 2023. godine?

Ministri vanjskih poslova 22-člane Arapske lige glasali su umaju 2023. za povratak Sirije na sastanku u Kairu.

Samo dan kasnije, Marai al-Ramthan, osumnjičeni sirijski krijumčar droge, i njegova porodica ubijeni su u zračnom napadu u južnoj Siriji. Napad se pripisuje Jordanu, izvijestili su ratni posmatrači.

Al-Ramthan se smatrao “najistaknutijim trgovcem drogom u regiji i najvećim krijumčarem droge, uključujući Captagon, u Jordan”, objavila je Sirijska opservatorija za ljudska prava (SOHR) sa sjedištem u Velikoj Britaniji.