Lovćen film, 75 godina kasnije: Sjećanje na jednu ozbiljniju državu

Već zvuči kao kliše, ali Jugoslavija je bila ozbiljna država. A ozbiljna država, zna se, morala je imati ozbiljnu kulturu. Bila je to potpuno planska kulturna politika, kao i u ostalim segmentima društva. Tako je donijeta i odluka da se osnuje preduzeće za film i filmsku produkciju u svakoj od republika socijalističke Jugoslavije, pa je i u Crnoj Gori, 1949. godine, osnovano preduzeće “Lovćen film”.

Sama kompanija nastala je u više nego skromnim uslovima na Cetinju. Stanje je u Crnoj Gori bilo loše, po završetku Drugog svjetskog rata bioskopi su postojali samo na jugu države i u Podgorici, Nikšiću i Cetinju, dok sjever nije imao nijednog bioskopa, pa je prvi posao da bi se uopšte nešto moglo raditi u ovoj oblasti bilo otvaranje bioskopa širom zemlje.

“Lovćen film” je postojao do 1965. godine i tokom njegovog postojanja snimljeno je ukupno 119 dokumentarnih i kratkih igranih filmova, kao i 15 dugometražnih filmova u svim žanrovima. Bili su to prvi filmovi, dokumentarni i igrani, proizvedeni u Crnoj Gori. Ono po čemu je značajna produkcija “Lovćen filma” jeste i to što je baš u ovoj produkciji 1953. godine nastao prvi jugoslovenski eksperimentalni film Za život, u režiji Velimira Velja Stojanovića.

“Lovćen film” je doprinio popularizaciji filmske umjetnosti u Crnoj Gori, ali i popularizaciji filma i odlaska u bioskop. Očigledno da je postojala i jaka ideološka potka i za filmsku industriju u Crnoj Gori. S obzirom da je film kao i sve ostalo bilo finansirano državnim novcem, kontrola nad produkcijom je, na ovaj ili onaj način, bila zagarantovana. Zato se ne treba čuditi što je prvi igrani film koji je nastao u produkciji “Lovćen film” bio upravo Lažni car Šćepan Mali, film oslonjen na istinitu epizodu iz istorije Crne Gore s kraja 18. vijeka. Film je snimljen 1955. godine, šest godina nakon osnivanja “Lovćen filma”.

Problemi finansijske i ideološke prirode

Ubrzo je snimljeno još nekoliko filmova sa dobrom recepcijom u cijeloj Jugoslaviji, ali su se ubrzo pojavili problemi i finansijske, ali i ideološke prirode. Finansijski problemi su eskalirali jer je preduzeće gomilalo velike finansijske gubitke. Proizvodnja filma je bila ubjedljivo najskuplja u Crnoj Gori od svih republika u Jugoslaviji. Takođe, problemi su se javili i na ideološkom polju. Čelnicima vlasti u Crnoj Gori nikako se nije dopadala kritika društvene klime u zemlji koja se mogla u naznakama naći u pojedinim filmovima. Suočena sa finansijskim gubicima, ali i sumnjama da se u okviru filmske industrije širi kritika vlasti, Crna Gora se odlučila na uvođenje stečaja u “Lovćen film”, tako da je preduzeće prestalo postojati 1965. godine.

“Lovćen film” je značio izlazak Crne Gore i na međunarodnu filmsku scenu. Snimljena su dva filma u međunarodnoj koprodukciji od čega je posebnu pažnju privukao film Ne ubij, u režiji Claudea Autant-Lare. Film je bio u najužem krugu za BAFTA nagradu, a dobio je i nagradu za najubjedljiviju žensku ulogu na festivalu u Veneciji.

Međutim, film je bio antiranti, a Francuska je upravo bila u najžešćoj etapi rata u Alžiru. Rezultat toga je bio da je film 1961. godine u Francuskoj zabranjen za prikazivanje. 

I pored takvih uspjeha, filmskom preduzeću je presudio novac. A ja bih dodao i politika. Ipak su političari, a ne ekonomisti bili ti koji su stavili tačku na sudbinu “Lovćen filma”.

Podvig i hrabrost

Sa distance od 75 godina mislim da još uvijek nijesmo dovoljno svjesni koliki je podvig, a rekao bih i hrabrost, bilo u maloj i siromašnoj Crnoj Gori osnovati preduzeće za filmsku produkciju. Takođe, mislim da nijesmo, naravno, svjesni i koliki je to bio skok u kulturi u Crnoj Gori i činjenica da smo crnogorskoj publici u bioskopima mogli ponuditi vlastiti kvalitetan filmski proizvod.

Porediti vrijeme danas i ono prije 75 godina je bespredmetno. Ali to ne umanjuje našu obavezu da je mala Crna Gora u okviru Jugoslavije u jednom periodu imala šta ponuditi svijetu i iz filmske umjetnosti. Samo postojanje “Lovćen filma” je i svjedočanstvo o postojanju društveno i kulturno osviješćene vladajuće elite koja je, uz sve nedostatke, bila svjesna značaja posebnosti Crne Gore i potrebe da se ide u korak sa svijetom u svim oblastima. Zato je podsjećanje na postojanje “Lovćen filma” i pored njegovog neslavnog kraja, ipak prije svega podsjećanje na bolje nas, na onu Crnu Goru koja ne priznaje malu teritoriju i ljudstvo kao hendikep i inferiornost. Čini mi se da nam toga danas ponajviše nedostaje i kod elite i kod običnih građana.

A bez toga smo nigdje, jer nas upravo ovakav stav unaprijed osuđuje na inferiorni status kulturne provincije na koji, a postojanje “Lovćen filma” je tome dokaz, neki u Crnoj Gori nisu pristajali u puno težim okolnostima od ovih danas.

Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.