Šta djeca u regiji uče o Principu
Piše: Vedrana Maglajlija, Sarajevo
Sto godina nakon što je Gavrilo Princip pucao na austrougarskog prestolonasljednika Franza Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju u Sarajevu djeca u školama u Bosni i Hercegovini različito uče o tom historijskom činu koji se dogodio uoči Prvog svjetskog rata.
U udžbenicima historije koji se koriste u osnovnim i srednjim školama u BiH karakterizacija Principa i organizacije Mlada Bosna je različita, u zavisnosti od mjesta, odnosno entiteta u kojem učenici pohađaju školu.
„Pogledi na ono što je učinio Gavrilo Princip u BiH, kao i regiji, su dvojaki. Za Srbiju i Srbe u BiH on je heroj zato što je ubio nekog ko je predstavljao okupacijske vlasti. U programu organizacije Mlada Bosna stajalo je da po svaku cijenu treba okončati tu vladavinu i oni su se opredijelili da se to uradi na način da se smakne prestolonasljednik. Također, u statutu Mlade Bosne navodi se da se nakon toga BiH pripoji Srbiji na bilo koji način“, objašnjava Enver Imamović, arheolog i historičar iz BiH te predavač na Filozofskom fakultetu u Sarajevu.
Navodi da se zbog toga Princip smatra herojem i tako se izučava u udžbenicima koji se koriste u Srbiji i bh. entitetu Republika Srpska.
„S druge strane, u BiH, prije svega, Bošnjaci i Hrvati većinom imaju stav da je izvršen zločin nad dva nedužna bića. U ovom slučaju, Principov čin je teroristički čin, jer je nasilnim putem oduzeo dva života, a da ne spominjem da je to učinjeno iz nacionalističkog programa velikosrpske politike da se BiH pripoji Srbiji“, dodaje.
Različita viđenja izdavača
U udžbenicima za osnovne i srednje škole izdavača u Sarajevu, Princip se opisuje kao „jugoslavenski nacionalist koji želi ujedinjenje svih Jugoslovena”. Također se navodi da su atentatori bili podržani od „nekih tajnih organizacija iz Srbije“.
Da je Princip „izvršio atentat ponesen južnoslovenskom idejom“, stoji u udžbenicima koji se koriste u entitetu Republika Srpska.
S druge strane, u školskim knjigama mostarskih i zagrebačkih izdavača navodi se da su svi atentatori srpske nacionalnosti te da je Mlada Bosna „organizacija koja se terorističkim metodama borila protiv austrougarske vlasti u BiH“.
Također, u udžbenicima ovih izdavača za osnovne škole Princip je „još od 1912. godine živio u Srbiji gdje se povezao s tajnom organizacijom koja je zastupala slične stavove kao i Mlada Bosna“.
Dodaje se i da je motiv atentata bio „sukob interesa između Austro-Ugarske koju je Franz Ferdinand htio preustrojiti i Kraljevine Srbije, koja je imala za cilj proširenje na teritorij Bosne i Hercegovine“ te da je iza organizacije stajala „srpska revolucionarna tajna organizacija Ujedinjenje ili smrt, poznatija pod imenom Crna ruka“.
Imamović: Teško zadovoljiti sve strane
Komentarišući činjenicu da školski udžbenici u BiH različito tumače Sarajevski atentat, historičar Enver Imamović kaže kako će se lekcije za učenike teško svesti na mjeru da su obje strane zadovoljne.
Smatra da u BiH ima mnogo pitanja kao što je ovo, o kojima se još ne može doći do konsenzusa.
„Teško je naći jedno rješenje kojim će biti zadovoljna i jedna i druga strana i teško je da će se za Principov čin naći neka univerzalna definicija“, smatra Imamović te dodaje da među samim historičarima postoji neslaganje u interpretaciji tog historijskog čina – od 1914. do danas.
Piše: Velimir Ilić, Beograd
Jedan atentat, a previše principa kojima se nastoji objasniti uloga Gavrila Principa u početku Prvog svetskog rata – igra je reči proizašla iz okolnosti da atentator na austrougarskog prestolonaslednika danas ne može biti deo fraze „istoriju pišu pobednici”. Tim pre jer se tumačenja istorijskih činjenica često svode i na dnevno-političke potrebe, pa i generacije koje dolaze mogu biti zbunjenje ili uskraćene interpretacijom fakata koje im serviraju autori udžbenika istorije.
Sarajevski atentat, Gavrilo Princip i Mlada Bosna se, prema nastavnim planovima i programima u Srbiji, uče i u osnovnoj i u srednjoj školi – bilo kao deo nacionalne istorije ili kroz lekcije o Prvom svetskom ratu i globalnim okolnostima u Evropi i svetu početkom prošlog veka.
Antićeve sugestijeHistoričar Čedomir Antić preporučuje da i u udžbenicima treba stajati kako je „Mlada Bosna težila ujedinjenju Srba i Jugoslovena oko Kraljevine Srbije” te da je „okupljala, pre svega, Srbe, ali i pripadnike drugih nacionalnosti – Hrvate, muslimane / Muslimane / Bošnjake”.
„Sarajevski atentat bio je povod, a ne uzrok svetskom ratu. Prvi svetski rat počela je Nemačka objavivši rat Rusiji, Francuskoj, Belgiji, a time je u rat uvela i Veliku Britaniju. Austrougarska je želela da Srbiju pretvori u koloniju od proglašenja njene nezavisnosti 1878. do 1907. godine. Posle toga je želela da je osvoji, raskomada i ukine kao državu. Austrougarska je objavila rat Srbiji, iako je njena diplomatija zaključila da nema dokaza da Srbija stoji iza Sarajevskog atentata”, sugeriše Antić.
Za razliku od nekadašnjeg manje-više ujednačenog i standardizovanog školskog programa u doba socijalističke Jugoslavije, u Srbiji je danas u upotrebi nekoliko udžbenika istorije različitih izdavača i autora, a predmetni nastavnici i nastavnička veća prave izbor i odlučuju koji će udžbenik đaci koristiti. Preduslov je da udžbenici prethodno dobiju saglasnost Ministarstva prosvete.
Vladan Miljković, profesor istorije u beogradskoj Osnovnoj školi „Stevan Sinđelić“ kaže da, generalno, učenici zbog školskog programa često ostaju uskraćeni za detaljnija saznanja.
„Nedovoljno je zastupljena pozadina atentata, međunarodne okolnosti i prilike na Balkanu u kojima je Gavrilo Princip postao istorijska ličnost. Školski plan i program ograničavaju mnoge istorijske teme i značajne događaje“, kaže Miljković, pokazujući udžbenik istorije „Mozaik prošlosti” za osmi razred koji on koristi.
Znati sve činjenice
Smatra da je neophodno malo više znati i o Gavrilu Principu i o istorijskim okolnostima u kojima su delovali on i Mlada Bosna, o njegovom obrazovanju, ideologiji, ciljevima.
„Ne treba o Principu diskutovati s pozicija velikosrpstva, jer je on pripadao organizaciji koja je želela oslobađanje Bosne od austrougarske vlasti i formiranje države južnih Slovena”, kaže Miljković, ukazujući da su Pricip i Mlada Bosna bili i „deo spleta međunarodnih okolnosti tadašnjeg položaja Austrougarske u odnosu na saveznike i protivnike”.
Istoričar Čedomir Antić, docent Filozofskog fakulteta u Beogradu, veruje da bi učenicima na Balkanu bilo dovoljno da znaju nekoliko činjenica.
„Gavrilo Princip je bio nacionalni revolucionar. Njegovi savremenici u Rusiji, ostalim krajevima Austrougarske, Osmanskom carstvu i generacije ranije u Italiji, Nemačkoj i Velikoj Britaniji borili su se na taj način za svoje ciljeve – političkim atentatima. Princip se borio za nacionalno ujedinjenje Srba i Jugoslovena i slobodnu i demokratsku državu”, kaže Antić i ukazuje da „Austrougarska nije bila ni slobodna, ni demokratska”.
Piše: Mladen Obrenović, Zagreb
Model prema kojem se u poučavanju povijesti na prostorima koji pokrivaju nekadašnju Jugoslaviju pojedini događaji tumače onako kako to određuje aktualni trenutak važi i u Hrvatskoj.
Verzije događanja od 28. lipnja 1914. godine, kao i sve ono što je prethodilo, a potom i uslijedilo nakon Sarajevskog atentata drugačije su u Zagrebu nego u Beogradu, baš kao što su različiti u Sarajevu i Banjoj Luci.
Doduše, djeca u osnovnim školama u Hrvatskoj uče Sarajevski atentat na kraju sedmog razreda i to u okviru jednog nastavnog sata, a u sklopu višesatne cjeline poučavanja o Prvom svjetskom ratu, ono što mu je prethodilo, povodu i uzrocima rata te najvažnijim bitkama.
Valorizacija Principovog činaHrvatski povjesničar Martin Previšić navodi i kako je pretpostavka bilo kakve valorizacije Principova čina sagledavanje značaja i perspektive Austro-Ugarske za Hrvatsku.
“Dok je Austro-Ugarska promatrana kao okvir koji je onemogućavao Hrvatsku u punoj afirmaciji svojih nacionalnih težnji, a novi okvir (prva Jugoslavija) je to trebao biti, Princip je bio borac za slobodu. Danas kada se na iskustva prve Jugoslavije gleda sa kritičnijim pogledom, slično se ocjenjuje i Principov čin”, dodaje.
U obrazloženju svojih stavova daje i analogiju po kojoj je “sličan ‘princip’ odnosa u današnjoj Hrvatskoj prema samo donekle istovjetnim pojavama iz razdoblja između 1945. i 1991. godine”.
“Na razne teroriste koji su ostavili iza sebe mrtve policajce ili ambasadore (npr. Zvonko Bušić ili Miro Barešić) u jednom dijelu javnosti gleda se kao na heroje koji su udarili po onome što je onemogućavalo Hrvatsku u svojoj nacionalnoj afirmaciji, a to je bila Titova Jugoslavija. Sadašnjost kreira pogled na prošlost i to nije ništa novo pod suncem. No, sigurno je samo jedno – da su svi oni, počevši s Principom, tehnički bili teroristi”, zaključuje Previšić.
Vlado Valentić, nastavnik povijesti i geografije u Komiži, na otoku Visu, smatra kako su ti sadržaji „korektno obrađeni“.
„Sa stajališta Hrvatske spomenem kako su Hrvate u sklopu Austro-Ugarske najviše slali na talijansko bojište, jer su Londonskim ugovorom sile Antante Italiji dali jadransku obalu i zato su bili motivirani tamo ratovati“, ukazuje Valentić.
U poučavanju o događanjima u Sarajevu krajem lipnja učenicima se konstatira tko je Sarajevski atentat izvršio, spomene se organizacija Mlada Bosna, utjecaj Austro-Ugarske i Srbije na prostor tadašnje BiH. „Tek za izbornu nastavu nudi se mogućnost obrađivanja pojedinih cjelina zasebno kroz neobveznu literaturu koja je ponuđena ove godine u čitanci za Prvi svjetski rat, pri čemu je sve razrađeno“, zaključuje Valentić.
Je li Ferdinand bio tiranin?
Martin Previšić s Odsjeka za povijest Filozofskog fakulteta u Zagrebu smatra da „u udžbenicima nema mjesta za velika nijansiranja, što je i logično“.
„Bitno je sljedeće: Princip je bio mladi zanesenjak koji može biti heroj samo za one koji odobravaju atentate na nositelje vlasti kao način političke borbe“, objašnjava Previšić, ali i ostavlja otvorenim pitanja: „je li svaka žrtva atentata stvarni tiranin, je li Lincoln bio tiranin kako je Booth sigurno vjerovao, je li i Franz Ferdinand bio tiranin“.
Prema njegovom mišljenju „Princip je nesumnjivo bio projekt dijelova Crne ruke koja je organizirala prijevoz atentatora i opskrbljivala ih oružjem“.
Činjenicu da se na ubojstvo Franza Ferdinanda kroz različita vremenska razdoblja i različite države koje su postojale na teritoriju Hrvatske u javnosti i među povjesničarima različito i gledalo, pojašnjava time da su „jedni pretpostavljali da su rezultati rata bili dobri, a drugi da su loši“. Smatra da su veći problem bile posljedice rata te je to, prema njegovom mišljenju, i uvid u diskurs o Principu.
„Čak i oni koji tvrde da on i njegovi nisu izravno izazvali rat, nisu nezadovoljni rezultatima rata, pa su zato zahvalni Principu. Ako se, npr., u obje Jugoslavije na Austro-Ugarsku gledalo kao na ‘tamnicu naroda’, onda je logično da je Princip promatran kao avangardna povijesna ličnost koja je dala obol razbijanju ‘tamnice naroda’ te konsekventnom uključivanju naroda poput Hrvata u neku od zajednica Južnih Slavena“, zaključno kaže Previšić.
Izvor: Al Jazeera