Selefisti rivali Muslimanskoj braći (III)
Piše: Osman Softić
Selefizam je, kao islamski pravac u okviru sunitskog islama, tokom proteklih nekoliko stoljeća bio marginalna pojava u okviru globalne muslimanske zajednice (umma), koju je sve vrijeme njenog postojanja karakterizirao heterogeni pristup islamskom razumijevanju i praksi, od tradicionalnog, racionalno-filozofskog, mističnog (sufijskog), naučnog te, dakako, modernističkog i političkog.
Selefizam je jedinstven po tome što je dugo predstavljao marginalnu pojavu u okviru sunitskog islama, budući da je bio suprotstavljen svim drugim njegovim aspektima.
Islamski pravac koji je posebno tokom druge polovine dvadesetog stoljeća privukao pažnju svjetske javnosti je tzv. politički islam ili, kako se obično danas označava, islamizam.
Sukob ideologija
Pod pojmom islamizam podrazumijeva se politička ideologija čiji su politički principi i platforma inspirirani i zasnovani na islamskim načelima. Najveći, najznačajniji i najutjecajniji islamski politički pokret su Muslimanska braća (Ikhwan al-Muslimun).
Ovaj pokret koji je 1928. godine u Egiptu osnovao Hassan al-Banna uspio je pridobiti veliki broj pristalica u arapskom svijetu i smatra se dominantnom islamističkom snagom u Egiptu, Sudanu, Jordanu, Siriji, Tunisu, Jemenu i Palestini, ali je, također, utjecajan i u zaljevskim monarhijama. Proislamska Partija pravde i razvoja (AKP) u Turskoj, također, baštini tradiciju ovog pokreta.
Za razliku od Muslimanske braće, selefizam je do danas predstavljao minornu snagu u okviru islama. Međutim, nakon izbijanja Arapskog proljeća došlo je i do naglog jačanja selefizma izvan granica arapskog poluotoka i to ne samo kao vjerskog trenda već i političkog fenomena.
Selefizam se kao takav u političkom domenu novih odnosa na Bliskom istoku javlja kao najznačajniji protivnik političkoj ideologiji Muslimanske braće.
Ovaj aspekt je posebno važno imati u vidu, u cilju lakšeg razumijevanja neprijateljskog odnosa službene politike Saudijske Arabije i njenih najbližih zaljevskih susjeda (i saveznika) prema ideologiji, političkom programu i ličnostima koje personificiraju Muslimansku braću.
Zanimljivo je da su selefisti prije 2011. političku participaciju smatrali nedozvoljenom i anatemom.
Sukob ideologija Muslimanske braće i selefijskog učenja, a odnedavno i najnovijih selefijskih stranaka, s jedne, i militantnih (džihadističkih) pokreta, s druge strane, doveo je do ozbiljne političke polarizacije arapskog svijeta nakon izbijanja Arapskog proljeća, sa svim onim što ovaj pojam podrazumijeva, a to su politička i medijska liberalizacija arapskih totalitarnih društava, demokratizacija i participacija islamski orijentiranih stranaka u političkom životu.
Neki analitičari vjeruju da je ulazak selefijskih pokreta u politički domen jedna od najznačajnijih reperkusija Arapskog proljeća.
Zanimljivo je da su selefisti prije 2011. političku participaciju smatrali nedozvoljenom i anatemom. Vjerovali su da je formiranje političkih stranaka sa islamskim predznakom u direktnom sukobu sa islamskim učenjem i kao takvo je neprihtatljivo.
Ovakav odnos spram uloge islama u modernoj politici i danas je osnovno obilježje političkog sistema u Saudijskoj Arabiji, kolijevci selefizma i glavnom finansijeru većine selefijskih pokreta u arapsko-islamskom svijetu i iseljeničkim zajednicama muslimana na zapadu.
Rapidna politizacija
U protekle tri godine širom arapskog svijeta, uključujući i zemlje Sjeverne Afrike, došlo je do rapidne politizacije selefijskih pokreta i formiranja političkih stranaka, sa ciljem političke participacije u novonastalom parlamentarnom životu arapskih društava.
Time je došlo do stanovitog preuređenja islamske političke pozornice kojom je gotovo cijelo proteklo stoljeće dominirala islamska ideologija Muslimanske braće i to uglavnom u opozicijskoj formi, a odnedavno i u vlasti u Maroku, Libiji, Tunisu i, naravno, u Egiptu prije vojnog udara koji se dogodio pod vodstvom generala Al-Sisija.
Selefisti su u Egiptu formirali nekoliko političkih stranaka među kojima su: Al-Nour (svjetlo), Al-Asalah (autentičnost), Al-Watan (domovina), Al-Bina wa ttanmiyya (izgradnja i razvoj), Al-Fadilah (vrlina), Reformska partija u Tunisu, Partija renesanse i vrline u Maroku, Ujedinjena partija pravog puta u Jemenu i druge.
Zbog čega su pripadnici selefijskih pokreta naglo osnivali veliki broj političkih stranaka, koji su do tada djelovali isključivo u domenu civilnog društva i čiji je fokus bio izrazito apolitičan i usredotočen isključivo na širenje selefijskog modela razumijevanja islama, edukacije i dobrotvornih aktivnosti?
Štaviše, selefijski lideri nemaju vjerskog uporišta i opravdanja za ovakav preokret i transformaciju selefizma iz pacifističkog i apolitičkog u politički i aktivistički.
Zanimljivo je da je većina selefijskih učenjaka donedavno redovno citirala poglavlja iz Kur'ana, potkrepljujući njima zabranu bavljenja politikom, posebno pristupanje političkim strankama ili njihovom osnivanju, zbog čega su, sve vrijeme, prezirali Muslimansku braću koja se aktivno bavila politikom.
Ovakvoj transformaciji doprinijelo je više faktora, među kojima su i nagla promjena političke klime i liberalizacija političkih sistema nakon arapskog buđenja. Selefisti su, očito je, osjetili da bi svoje ciljeve mogli lakše postići putem političke participacije negoli putem korištenja tradicionalnih metoda prozelitizacije (da’wah), koji su bili primjereniji zatvorenom, restriktivnom i autoritarnom sistemu.
Selefisti su se uplašili da će Muslimanska braća, ako dođu na vlast, pokušati eliminirati selefiste, i to ne samo iz političke arene već i iz domena civilnog društva, čime bi oni bili skroz relegirani na margine djelovanja.
Selefisti su time, također, željeli poslati poruku da su kadri sudjelovati u političkom procesu, budući da im se obično spočitava političko neiskustvo te da ne posjeduju dovoljno znanja za bavljenje politikom.
Pored navedenih razloga koji su svakako, barem djelimično tačni, čini se da je glavna motivacija selefista za političko djelovanje bio zapravo njihov strah od dominacije Muslimanske braće, daleko iskusnije političke snage u okviru islamističkog političkog modela.
Selefisti su se uplašili da će Muslimanska braća, ako dođu na vlast, pokušati eliminirati selefiste, i to ne samo iz političke arene već i iz domena civilnog društva, čime bi oni bili skroz relegirani na margine djelovanja.
Ovakav razvoj događaja u okviru selefijskih pokreta doveo je i do produbljivanja razlika u okviru samog selefizma, budući da se znatan broj selefista i dalje protivi formiranju političkih stranaka.
Politički sukob unutar selefizma doveo je do rata koji se vodi putem donošenja kontradiktornih fetvi (šerijatskih presuda) za i protiv političke participacije. To je posebno produbilo jaz između pacifističkih selefista i njihovih militantnih (džihadističkih) rivala.
‘Kumovi’ iz Egipta
Prije nego što su različita udruženja selefijske zajednice počela formiranje političkih stranaka militantni selefisti ili džihadisti pokušavali su, i često uspijevali dobiti, ne samo logističku podršku za svoje vojne operacije u raznim dijelovima arapskog i islamskog svijeta već su iz njihovih redova, također, uspijevali regrutirati znatan broj svojih ratnika i operativaca, uključujući i one iz reda selefijskih zajednica muslimana na zapadu, gdje žive kao manjina.
Početak političke participacije selefista, logično je, doveo je dosadašnji odnos među njima u pitanje. Prihvatajući legitimitet političke participacije selefisti automatski priznaju da se njihovi ciljevi od sada mogu, i trebaju ostvarivati u okviru političkog procesa, a ne na način upotrebe oružanog otpora režimima, posebno ne na način terorističkog djelovanja.
Ipak, dosadašnja praksa političke participacije selefista pokazala je da su oni ipak relativno nekompetentni politički operatori, obzirom da nisu uspjeli ostvariti značajnije rezultate na političkoj sceni.
Izuzetak je jedino egipatska selefijska stranka Al-Nour koja je ostvarila dobar politički rezultat kao druga vodeća politička snaga poslije Muslimanske braće, organizacije koja je odnedavno zabranjena u Egiptu.
Khalil al-Anani, istraživač Bliskoistočnog instituta u Washingtonu, navodi kako su, nakon višedecenijskog otklona od politike i proglašavanja demokratije sistemom koji je stran islamu, selefisti u Egiptu postali ‘kumovi’ islamističke politike.
Zbog čega baš kumovi? Zbog toga što su se pozicionirali između dominantne Muslimanske braće koja su na sceni osam decenija i radikalnih islamističkih pokreta koji, za razliku od Muslimanske braće, nisu prezali od upotrebe nasilja i terorizma protiv vladinih ciljeva, ali i civila, posebno stranih turista.
Neuspjeh selefijskih stranaka u političkom domenu ohrabrio je njihove protivnike unutar selefizma da traže zabranu rada vjerskih stranaka, budući da su se pokazale neefikasnim. Stoga je velika vjerovatnoća da bi nakon ovog, moglo bi se kazati avanturističkog ulaska selefista u politiku, moglo doći do preispitivanja ovakve njihove političke uloge i povratka na sigurno tlo, u domen religijskog prozelitizma te obrazovnog i humanitarnog djelovanja, gdje su se pokazali mnogo uspješnijim.
Egipatski selefisti su po svojoj orijentaciji bliski saudijskim selefistima, a ne baštinicima ranog selefijskog egipatskog reformskog pokreta iz 19. stoljeća koji je bio inspiriran reformističkim idejama Muhameda Abduha.
Zanimljivo je kako je čak i bivši egipatski diktator Hosni Mubarak svojevremeno podržavao i podstrekavao selefiste na širenje domena svog društvenog utjecaja, iako ne na direktno političko djelovanje, kako bi na taj način oslabio utjecaj svojih pravih i mnogo ozbiljnijih protivnika, Muslimanske braće.
Egipatski selefisti su po svojoj orijentaciji bliski saudijskim selefistima, a ne baštinicima ranog selefijskog egipatskog reformskog pokreta iz 19. stoljeća koji je bio inspiriran reformističkim idejama Muhameda Abduha.
Ovaj poznati muslimanski reformator je, kako navodi Albert Hourani (nekada vodeći poznavalac arapske misli na zapadu), pozivao na povratak autentičnom islamu za koji je vjerovao da je u potpunoj harmoniji sa naučnim i racionalističkim ostvarenjima koja su pokrenula tehnološki napredak zapadnog svijeta.
Suvremeni selefisti, pak, pozivaju ka ortodoksnom i literalističkom razumijevanju islama, bez oslanjanja na intelektualno rezoniranje na bazi zdravog razuma i logike (idžtihad).
Pored političkog selefizma, naravno, svakodnevnu pažnju svjetske javnosti ponajviše plijene i razni militantni pokreti sa islamskim predznakom koji se pozivaju na selefijsko tumačenje islama, a koji ne samo da odbacuju mogućnost političke participacije već se otvoreno protive bilo kakvom političkom djelovanju. Oni demokratiju, pluralizam i liberalizaciju islamskih društava smatraju stranim učenju islama.
Radi se, naravno, o džihadističkim formacijama koje se danas bore u različitim dijelovima arapskog svijeta, i to od Alžira na zapadu do Sirije, Iraka i Jemena na istoku, a koji tvrde da se bore za uspostavljanje islamskog poretka koji nadilazi geografske, nacionalne, etničke, plemenske i druge razlike među muslimanima. Njihov cilj je uspostava islamskog kalifata (khilafet) prema uzoru na rani period islama.
Ove militantne grupacije koje tvrde da su autentični zagovornici selefijskog pravca u islamu moderni svijet posmatraju kroz binarnu prizmu mekanskog perioda islama u kojem je preovladavalo vjerovanje i nevjerstvo. Oni pojam džihada, koji ima više značenja, isključivo reduciraju na pojam rata u ime islama. Njihovi ratnici regrutiraju se uglavnom iz redova siromašnih i marginaliziranih slojeva arapskih društava čija je starosna dob obično između 16 i 30 godina.
Nivo obrazovanja im je, također, posve nizak, a vjersko obrazovanje gotovo da je na razini nule. Veliki broj njihovih članova nerijetko se bavio sitnim kriminalnim aktivnostima. Kao takvi, pogodni su za sistematsku indoktrinaciju i programiranje za ostvarivanje ciljeva njihovih političkih i vojnih mentora.
Najbolji primjer takvih militantnih selefista je svakako Ansar al-Shariah (pomagači šerijata) u Tunisu, koji predstavljaju ozbiljan problem vladajućem umjerenom islamističkom pokretu Ennahda, koji je utemeljen na idejama Muslimanske braće.
Primjer Tunisa najbolje govori o tome koliko su militantni džihadistički selefisti opasni za model suživota i stabilnosti koju zagovaraju umjereni islamisti.
Čak ih je umjerena islamistička vlada Tunisa u augustu 2013. godine proglasila terorističkom organizacijom zbog ubistva opozicijskih političara.
Primjer Tunisa najbolje govori o tome koliko su militantni džihadistički selefisti opasni za model suživota i stabilnosti koju zagovaraju umjereni islamisti.
Njihova vizija budućeg tzv. islamskog poretka ne samo da je u koliziji sa sekularistima, kršćanima, Jevrejima i drugim vjerskim manjinama u arapskom svijetu, štaviše, oni, također, predstavljaju ozbiljan problem umjerenim islamistima.
Džihadisti danas operiraju posebno u Siriji gdje se bore protiv režima Bashara al-Assada i Iraku gdje pokušavaju destabilizirati šiitski režim Nouria al-Malikija u Bagdadu.
Doktrina tekfira
Postoje brojne organizacije i podorganizacije ove skupine militantnih selefista džihadista. Među najpoznatijim su Islamska država Iraka i Sirije ISIS, koja je, prema nekim analitičarima, povezana sa Al-Qaidom, pretečom svih kasnijih džihadističkih organizacija, a koju su uspostavili Osama bin Laden i Ayman Al-Zawahiri.
Ono što je karakteristično za ovaj selefijski pravac je da su oni, prema mišljenju respektabilnih islamskih učenjaka, izašli iz okvira islama i predstavljaju posebnu sektu koja podsjeća na sektu haridžija (khawarij) koja se pojavila u vrijeme neposredno nakon smrti poslanika Muhammeda, a koja je bila poznata po političkim ubistvima protivnika koje su haridžije olahko proglašavale nevjernicima, a time i legitimnim ciljevima.
Ove radikalne džihadiste, također, nazivaju takfiristima, budući da prakticiraju doktrinu tekfira (takfir), koja, kako tvrde, dozvoljava ubijanje čak i nominalnih muslimana, nakon što ih proglase nevjernicima, što nema nikakvog ozbiljnog uporišta u islamskom učenju.
Izvor: Al Jazeera