Rat spomenika u Skoplju

Piše: Sefer Tahiri

Skoplje se početkom septembra probudilo s novim spomenicima i skulpturama. Svakodnevno niču u strogom centru glavnog grada Makedonije, koji već postaje pretijesan za toliko veliki broj spomenika. Preko njih vlast pokušava odslikati nacionalnu historiju makedonskog naroda.

Takav je slučaj i sa pet novih spomenika postavljenih dan prije praznika nezavisnosti Republike Makedonije. Figure na spomenicima su na konjima i nose oružje, a, namjerno ili ne, postavljeni su nasuprot spomenika Skender-begu, koji je finansirala Opština Čair i spomenika Hasanu Prištini, koji je, pak, privatna donacija. Riječ je o dva spomenika važnih ličnosti albanske povijesti.

Nije prošlo mnogo vremena kako bi se objavilo da su postavljene i nove skulpture devet grčkih muza umjetnosti kao i novi bronzani lav. Iz dana u dan, projekat “Skoplje 2014” zaokružuje se u svojoj formi kao i u sadržaju, a reakcije o njima se ne stišavaju. Veliki broj intelektualaca, Makedonaca i Albanaca izjavljuje da projekat još više dijeli grad Skoplje na etničkoj i religioznoj osnovi.

Afrim Gaši je jedan od predvodnika protesta protiv postavljenjih spomenika srpskom caru Dušanu i protiv cijelog projekta „Skoplje 2014“. Gaši kaže da se projekat, čija je realizacija počela 2006. godine, u posljednje vrijeme nastavlja širiti u blizini dijelova grada gdje žive Albanci.

Niti znamo ko ih je postavio, niti kada. Isti je bio slučaj i sa spomenicima na Mostu Oko, koji su izazvali tenzije, nešto što osuđujemo i ne smiju se ovakvim stvarima pogoršavati međuetnički odnosi“ izjavio je Andrej Žernovski.

Prema njegovom mišljenju, ovo je tendencija ka kulturnoj dominaciji, koja ima cilj dealbanizovati Skoplje, jer je očigledno da cilj nije samo građenje novog identiteta antičkih Makedonaca. „Ovaj projekat, iz centralnog dijela Trga Skoplje metastazira ka granicima podijeljenog Skoplja. On čak povećava tendencije da se ova ‘granica’ približi albanskom dijelu, tako da ima realne šanse da se Stara čaršija ‘okupira’ spomenicima Gruevskog i transformira u antičko-vizantijsku čaršiju, sa elementima slovenskog hristijanstva“, kaže Gaši.

Nevladina organizacija „Probudi se“ oštro reaguje na postavljanje novih spomenika u Skoplju. „Postavljaju nove spomenike dok putevi i ulice u Skoplju svakog dana bivaju poplavljeni od najmanje kiše, a poboljšana kanalizacija nedostaje u svim naseljima glavnoga grada. Putevi, osvjetljenje, parkovi, bolnice i škole su u žalosnom stanju”, kažu iz nevladine organizacije „Probudi se“.

Načelnik Opštine Centar Andrej Žernovski kaže da je za spomenike, koji su postavljeni tokom praznika, doznao putem medija, dok su oni postavljani tokom noći, što je postala uobičajena praksa.

„Niti znamo ko ih je postavio, niti kada. Isti je bio slučaj i sa spomenicima na Mostu Oko, koji su izazvali tenzije, nešto što osuđujemo i ne smiju se ovakvim stvarima  pogoršavati međuetnički odnosi“ izjavio je Žernovski.

Vlast pere ruke

Kao i za spomenik caru Dušanu, odgovornost za to ko je naručio nove spomenike ne preuzimaju ni Vlada, ni Grad Skoplje, a ni Opština Centar. Kao naručilac javlja se fantomska organizacija iz Lerina.

Valentina Karanfilovska-Stevanovska je vajarka koja je realizovala većinu najznačajnijih spomenika u okviru projekta „Skoplje 2014“.

„Danas, zahvaljući projektu ‘Skoplje 2014’, glavni grad Makedonije može se ubrajati u najljepše svjetske metropole. Žalosno je to što određeni mediji omalovažavaju umjetnike, bez ikakvog poštovanja. Mi smo umjetnici, nas ne treba miješati sa politikom, zato što mi malo znamo o njoj“, kaže Stevanovska.

Iako se spomenici historije makedonskog naroda postavljaju prema predviđenom planu, niko nema tačnu informaciju kada će biti postavljena tri spomenika albanske historije: Josifu Bageriju, Nedžatu Agoliju i Pjeteru Bogdaniju. Odluka Vlade VMRO-DPMNE-a i DUI-ja o njihovom uključenju u “Skoplje 2014” donesena je 2011.

Valentina Stevanovska kaže da je njen kolega, profesor Ismet Ramičević, radio na skulpturama iz historije Albanaca i one su već postavljene na Mostu umjetnosti. Ramičević je autor i spomenika Agoliju, a tri vajara rade na spomenicima Bageriju i Bogdaniju.

„Njihova rješenja je izabrala Opština Centar i kao što znam, ovi spomenici su u livnici u Italiji i rade se. Ali bolje to trebaju pojasniti iz Opštine Centar – dokle se stiglo sa njihovom izradom i kada će biti njihovo postavljanje“ kaže Stevanovska.

Žernovski objašnjava da je jedan postament u završnoj fazi izrade, a preostala dva se trebaju izraditi. Kada budu kompletirani, bit će preneseni iz Italije i postavljeni.

„Među svim spomenicima koji su postavljeni nisu bili spomenici tri albanske ličnosti. Znamo da su oni bili ostavljeni namjerno, kao kukavičija jaja aktuelne vlasti da bi izazvali međuetničke tenzije. Ali rukovodstvo Opštine Centar neće nasjesti na ovo. Ono šta je dio projekta „Skoplje 2014”, a preuzeto je od prethodnog rukovodstva Opštine bit će realizovano”, decidan je Žernovski.

Stranke Albanaca nemoćne su učiniti da spomenici Albanaca budu postavljeni zajedno sa svim drugima, a sa druge strane bile su nemoćne i stopirati realizaciju cijelog projekta „Skoplje 2014“. Dok je on bio u završnoj fazi prebacivali su krivicu jedni na druge. Demokratska unija za integraciju, koja je na vlasti, krivicu prebacuje na Demokratsku partiju Albanaca, koja je od 2006. do 2008. bila na vlasti sa VMRO-DPMNE.

„U 2007. godini kontroverzni monoetnički i monoreligiozni projekt ‘Skoplje 2014’ usvojio je ministar DPA koja je vladala zemljom, bez glasova Albanaca i putem uzurpacije državnih institucija“, smatra DUI. Stranka Alija Ahmetija, iako je dio vlasti, smatra da ovaj projekat ne predstavlja realnost u Makedoniji.

Odgovorni i albanski političari

Ali, DPA smatra da je DUI na vlasti od 2008. godine i da to znači da je ova stranka koautor ovog projekta. Međusobne optužbe između DUI-ja i DPA, prema stavu političkog aktiviste Afrima Gašija, nalikuju na optužbe tipa ”ko je ukrao više, a ko manje”.

„Zato što je ovaj projekat realizovan budžetskim sredstvima i vodi se iz same vlade, najveći krivci su oni koji su bili najduže u vladi, a to je DUI. Ali, ne može se minimizirati odgovornost ni DPA. Realizovanje ovog projekta je samo jedan dodatni argument da su albanske stranke pod kapom klana Gruevskog“, komentariše Gaši.

On smatra da su upravo zbog toga albanske stranke nelegitmne u predstavljanju Albanaca u institucijama Makedonije.

Na socijalnim mrežama kruži poruka koja glasi: “U Skoplju ako stojiš u mjestu duže od minute, turisti pomisle da si spomenik i slikaju se s tobom”.

U okviru projekta spomenika i skulptura, preko kojih se pokušava pokazati da današnja Makedonija ima historijske veze sa antičkom prošlošću, izgrađeni su i administrativne zgrade, muzeji, teatri, ali i objekti za rekreiranje pored keja na Vardaru. Bilo je kritika da neki objekti predstavljaju kič i da su zapravo neumjetnička i neestetska djela. Ali takve tvrdnje odbacuju vajari i umjetnici.

Projekat „Skoplje 2014“ realizuje se dinamično, uprkos ekonomskoj krizi i rebalansu budžeta, u kojem su uskraćena sredstva za razne projekte, posebno u oblasti kapitalnih investicija. Akademik Abdulmenaf Bedžeti smatra da se, nažalost, i dalje, u 2014 godini, nastavlja avantura neracionalnog trošenja.

„U 2014. godini nastavlja se sa velikim neproduktivnim troškovima, čak se i preferiraju alternativna finansiranja iz nekih nevladinih asocijacija. Nije moguće da civilni sektor ima kapacitet da daje grantove za bronzane spomenike, a da Vlada ne zna o tome“, komentariše Bedžeti.

Potrošene stotine miliona eura

Ipak, bez obzira na činjenicu da projekat ima političke, etničke i vjerske reperkusije, jedno od najvažnijih neodgovorenih pitanja je novac koji je potrošen za projekat.

Vlast priznaje da je do sada potrošeno gotovo 210 miliona eura, a opozicija sa sigurnošću tvrdi da je potrošeno više od 500 miliona eura. Vlast i premijer osobno brane projekat koji smatraju potrebnim, zato što se preko njega razvija gradnja i ekonomija, a država će u budućnosti uštedjeti jer će imati svoje zgrade, umjesto plaćanja kirije za koje su izdvajane ogromne sume.

Makedonska opozicija smatra da je tokom ekonomske krize “Skoplje 2014” projekat koji je neproduktivan i nije kapitalan. Prema Socijaldemokratskom savezu Makedonije i njihovim koalicijskim partnerima, novi lik Skoplja dijeli društvo, a ima politički cilj da održi na vlasti VMRO-DPMNE. Etničko i političko-stranačko raspoloženje o projektu potvrđuju i rezultati anketa.

U gotovo svim anketama polovina Makedonaca se izjašnjava protiv projekta “Skoplje 2014”, a veliki procenat Albanaca je protiv. Mali je broj Albanaca koji podržavaju projekat. Sve dok je tako, “Skoplje 2014” tretira se kao projekat koji fragmentuje glavni grad, a i cijelo makedonsko društvo.

Ipak, “Skoplje 2014” može i nasmijati. Na socijalnim mrežama kruži poruka koja glasi: “U Skoplju ako stojiš u mjestu duže od minute, turisti pomisle da si spomenik i slikaju se s tobom”.

Stavovi izraženi u ovom tekstu su autorovi i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.

Izvor: Al Jazeera