Protesti u Crnoj Gori i pet miliona Vučića

Ponovo se sve uskomešalo u odnosima nekadašnja dva oka u glavi, Beograda i Podgorice, koji su se politički zvanično razišli 2006. godine nakon što su u rastakanju Jugoslavije zajedno izgubili četiri rata, a od proglašenja crnogorske nezavisnosti počeli simulirati dobre prijateljske i komšijske odnose. Što ne znači da najnovija prepucavanja ni ovaj put nisu dio smišljene simulacije koja u osnovi ima isti cilj: da pred nove izbore osnaži pozicije obojici autokrata koji vuku sve konce u Srbiji i Crnoj Gori, Aleksandra Vučića i Mila Đukanovića.

To ne znači da se latentna podozrenja povremeno nisu znala pretvoriti u velike krize kao što je to bio pokušaj državnog udara 2016. godine, za šta je Podgorica uz dosta argumenata okrivila Beograd i Moskvu, a što se završilo prijemom Crne Gore u punopravno članstvo NATO-a.

Amfilohije predvodi noćne litije

Ovaj put je teško sasvim razlučiti da li se radi o još jednoj simulaciji “pobune naroda zbog odbrane nacionalnih svetinja” u režiji Vučića i Đukanovića, uglavnom zbog nejasne uloge nesuđenog srpskog patrijarha, vladike Amfilohija, mitropolita Crnogorsko-primorske mitropolije, kojemu ni Vučić ni Đukanović nisu po volji “no trpi”, a ponekad, baš kao i sada, izgleda da nastupa isuviše zilotski nastrojen i kao da se trudi da želi ostaviti utisak da je nezavisan i od Sinoda Srpske pravoslavne crkve i samog patrijarha Irineja.

Onog istog koji je povodom 800 godina autokefalnosti SPC dodijelio najviši crkveni orden Svetog Save upravo Vučiću protiv čega je, naravno, između ostalih bio i vladika Amfilohije koji kao da i danas misli da tron SPC pripada njemu i nikom drugom, pa zaogrnut gorljivom zabrinotošću za sudbinu pravoslavne crkve predvodi duge kolone vjernika na neuobičajenim noćnim litijama sa sve crkvenim insignijama i moštima Vasilija Ostroškog.

Naravno tu su i vođe preglasanih prosrpskih stranaka u Crnoj Gori, a za najglasnijeg od njih Andriju Mandića poništvanje usvojenog zakona nije njihov krajnji cilj. Cilj je pripajanje Crne Gore Srbiji. Mandić zapravo naglas govori ono što bi mnogi srpski nacionalisti žarko željeli, ali ne smiju da kažu javno. Kao ni to da ne priznaju ni crnogorsku državu, ni jezik, ni crnogorsku naciju. Sve nabrojano, naravno, zvanična Srbija priznaje uključujući i suverenitet Crne Gore.

U najnovijim komešanjima nije bilo teško prepoznati da službeni Beograd, a bogami i najveći dio opozicije, uključujući i protivnike Vučićevog režima, čak i Pokret “Jedan od pet miliona” i, sasvim neočekivano, neki građanski lideri, nisu odustali od otvorenih pretenzija na teritoriju Crne Gore. Stekao se utisak da je Vučić kao nikad do sad homogenizovao “sve Srbe gdje god žive” pod svoju (nacionalističku) zastavu što mu je po svemu i bio cilj.

Da li je ugrožen mir na Balkanu

Može li, dakle, fingirani ili stvarni sukob nastao zbog pokušaja uređivanja odnosa Srpske pravoslavne crkve i crnogorske države izmaći kontroli i ugroziti krhki mir na Balkanu?

Optužbe i teške riječi razmjenjuju se na najvišem nivou iz sata u sat, a dio građana i Srbije i Crne Gore, predominantno iste, pravoslavne, vjere svrstava se uz svoje nacionalne vođe, što je svojevrsni déjà vu iz devedesetih godina dok tiha većina šuti i sa zebnjom iščekuje nove događaje koji bi mogli kulminirati na Cetinju na Badnji dan po starom kalenadaru, gdje se od 1993. godine uoči Božića odvojeno nalažu badnjaci u organizaciji Srpske pravoslavne crkve i kanonski nepriznate Crnogorske pravoslavne crkve. Bio bi to i prvi bliski susret građana koji očigledno različite bliske i one iz daleke prošlosti istorijske događaje tumače svako na svoj način, na osnovu kojih i formiraju političke stavove.

Dobra stvar za sada je da sljedbenici Đukanovićevog režima ne pokušavaju organizovati nešto poput kontramitinga i sa svojim barjacima i ko zna čime sve ne izađu na ulice.

Povod za najnovije kopanje rovova među Crnogorcima (i Srbima) je zapravo nedavno usvojeni Zakon o slobodi vjeroispovjesti, odnosno onaj njegov dio koji predviđa da sva crkvena imovina stečena prije 1918. godine prelazi u ruke države “ukoliko vjerske zajednice ne mogu dokazati njeno vlasništvo”.

Sveštenici SPC, lideri i simatizeri prosrpskih stranaka po svoj prilici dočekaće Božić na ulicama Berana, Andrijevice, Nikšića, Žabljaka, Budve… Traže da se povuče usvojeni zakon na koji je predsjednik Crne Gore Milo Đukanović stavio potpis već prvog dana po usvajanju u Skupštini i koji stupa na snagu 8. januara. Nije nevažna i činjenica da je prosrpska opozicija u crnogorskoj Skupštini podigla temperaturu pokušavajući spriječiti usvajanje spornog zakona i to čupanjem mikrofona i koškanjem sa skupštinskim obezbjeđenjem.

Zbog pogoršanja sigurnosnih prilika, beogradski košarkaški klub Crvena zvezda nije putovao u Podgoricu, gdje je trebalo da odigra utakmicu ABA Jadranske lige protiv domaće Budućnosti ali su navijači tog kluba u velikom broju pirotehnikom gađali i zapalili crnogorsku zastavu na prostorijama Ambasade Crne Gore u centru Beograda. Za razliku od Crvene zvezde, predsjednik Srbije Aleksandar Vučić najprije je najavio da sigurno na Badnje veče stiže na sjever Crne Gore radi nalaganja badnjaka, ali i podrške pobunjenim Srbima koji donošenje pomenutog zakona doživljavaju kao pokušaj nezakonitog otimanja imovine Srpske pravoslavne crkve. Vučić je odustao od puta nakon što mu je vladika Amfilohije poručio da nije poželjan i da je predsjedniku Srbije bolje” da Božić provode sa Srbima sa Kosova i Metohije”. Sličnu poruku poslao je i patrijarhu Irineju.

Ujedinjenje i autokefalnost

Iako je povod novih suobljavanja formalno pravne prirode i kao je sasvim normalno da nova država Crna Gora želi na zakonit način urediti odnose sa svim vjerskim zajednicama, pa i Srpskom pravoslavnom crkvom i njenom imovinom, iz svega rečenog vidljivo je da nerazumijevanje uglavnom proizlazi iz različitih političkih gledanja i interesa.

U sprotnom bi se u javnom prostoru više govorilo i objašnjavalo da autokefalnost nije ništa drugo do jedan od principa koji poštuje čitav pravoslavni svijet i da put do autokefalnosti neke vjerske zajednice,usput, koju prakticira i islamska religija, zapravo počinje stvaranjem države. Samo proglašenje autokefalnosti, međutim, ne znači i automatsko priznavanje od strane drugih posestrinskih crkava niti od Vaseljenske patrijaršije. Uostalom, vaseljenski carigradski patrijarh Vartolomej je, naprimjer, uručio tomos Ukrajinskoj pravoslavnoj crkvi dok je Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi poručio da je nikad neće priznati. Ti procesi ponekad znaju trajati i stoljećima.

Istorijski gledano, na šta bi trebalo skrenuti posebnu pažnju, jeste ukidanje autokefalnosti pravoslavnih crkava u Kraljevstvu SHS i njihovo objedinjavanje u jedinstvenu SPC na području cjelokupne bivše prve Jugoslavije, jesu događaji koje ne žele da vide ni političari ni njima bliski istoričari.
Na poziv kralja Aleksandra episkopi svih crkava sastali su se u Beogradu i 26. maja 1919. proglasili “duhovno, moralno i administrativno ujedinjenje svih pokrajinskih crkava u jednu pravoslavnu crkvu Kraljevstva SHS”. Dakle ne srpsku, nego srpsko-hrvatsko-slovensku (tj. jugoslavensku, kako se tada govorilo).
Iako je donesena odluka o formiranju pravoslavne crkve nove države, dakle faktički o osnivanju Jugoslavenske pravoslavne crkve, ona je ubrzo dobila ime Srpske pravoslavne crkve.
Da bi jedinstvena SPC dobila i kanonsko priznanje, kraljevska vlast je 1919. počela pregovore sa Carigradskom patrijaršijom. Pošto joj je knez namjesnik isplatio iz državne blagajne traženih 1.500.000 zlatnih franaka, Patrijaršija na carigradskom Fanaru odobrila obnavljanje Arhiepiskopije pećke i Patrijaršije srpske i širenje njene jurisdikcije na cijelu KSHS i potonju Jugoslaviju.

Posljednji čin tog ujedinjenja i zbio se u Beogradu 1922, kada je carigradski patrijarh Meletije IV priznao proglas o uspostavljanju patrijaršije.

Puna autokefalnost zapravo znači da kanonski priznata crkva sama može rukopoložiti (hirotonisati) svoje vrhovne vjerske poglavare uključujući i patrijarha.

Apelom na apel

I nema tu ničeg spornog, osim te “sitnice” da zajedničke države (Jugoslavije) više nema i da brojne eparhije i mitropolije SPC izvan Srbije, prosto moraju pravno regulisati svoje postojanje i rad u novonastalim državama. Pa i u Crnoj Gori. Bez obzira što možda Đukanović griješi u namjeri da neke pravoslavne crkve preko noći vrati u vlasništvo Crne Gore. Najčemernije od svega u ovoj neveseloj “prazničnoj” novogodišnjoj i božićnoj priči je činjenica da sad i nekakva navodno slobodoumnija srpska javnost traži da se odredbe usvojenog zakona usklade u dijalogu sa Evropskom unijom i Venecijanskom komisijom iako je ta procedura davno obvljena i stavovi usaglašeni.

Potpisnike ovog apela koje predvodi predsjednik SANU Vladimir Kostić, i mnogi drugi režimski klijentelisti navedene činjenice ne zanimaju. Oni su svoja imena samoinicijativno ili na onaj drugi manje popularan način ponudili više da pariraju onom prvom apelu i spisku od 88 uglednika i intelektualaca iz čitavog regiona koji su osudili Beograd za ugrožavanje Crne Gore. Ima tu sjajnih imena koja i zaslužuju da se nađu baš na tom mjestu jer i nakon decenija borbe protiv raznih balkanskih diktatora nisu poklekli u osudi onih kojima je puki nacionalizam jedina duhovna hrana.

A onih pet miliona Vučića iz naslova? Pokazalo se da ni oni nisu ništa drugačiji od Vučića. I da boljeg od Vučića, u ovom trenutku, i ne zaslužuju. Liče na “navijače” Crvene zvezde preko kojih se šalju političke poruke tipa “Crna Gora i Srbija, to je jedna familija” kao i prije 30 godina. Familija jeste jedna, ali ne živi više u istoj kući. Što prije to shvate, biće bolje za sve.

Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.

Izvor: Al Jazeera