Postoji li život u Zemljinom susjedstvu?

Jupiterov mjesec Evropa postala je glavni kandidat u potrazi za vanzemaljskim životom u našem sistemu, nakon što su naučnici detaljno proučili dvije decenije stare podatke svemirske letjelice Galileo. Zahvaljujući filmovima, serijama i raznoj literaturi, vanzemaljski život za mnoge znači i “male, zelene”, napredne civilizacije sposobne za međugalaktička putovanja, ponekad dobronamjerne, uglavnom (jer se to bolje prodaje) zloćudne i sa željom da eksperimentiraju na ljudima.

Stoga je vijest o mogućem životu na Evropi zagolicala maštu šire javnosti i skrenula pažnju sa Marsa, “dežurnim” rodnim mjestom vanzemaljaca, na Evropu, koja se nalazi u sjeni džinovskog Jupitera.

Pitanje života u svemiru jedno je od fundamentalnih pitanja na koje mnogi žele odgovor, kaže Stefan Cikota, astrofizičar sa zagrebačkog Fakulteta elektrotehnike i računarstva (FER), gdje se prvenstveno ističe interes za razumijevanjem fizikalnih uvjeta pod kojima može nastati život, te pitanje statističke vjerovatnoće nastanka života u svemiru.

Značaj otkrića

Ako postoji život u okeanu pod Evropinim ledom, on je mogao nastati isključivo individualnim procesom, potpuno nezavisno od života na Zemlji, kaže Cikota.

“Ako bismo saznali da u Sunčevom sustavu, uz naš život na Zemlji, imamo još jedan individualan izvor života, to bi bila naznaka da život u svemiru nije rijetkost niti statistička anomalija, te da procesi kojima nastaje život moraju biti vrlo jednostavni”, pojašnjava astrofizičar FER-a.

Kada govorimo o životu u svemiru, najprije moramo razlikovati inteligentne životne oblike poput naprednih civilizacija od jednostavnih oblika života, gdje inteligentnim životnim oblicima smatramo one koji su dovoljno razvijeni da komuniciraju na velikim udaljenostima, primjera radi slanjem radiosignala u svemir, dodaje.

Iako Drakeova jednačina, koju je razvio Franke Drake 50-tih godina prošlog stoljeća, upućuje na to da bi našu galaksiju moglo nastanjivati više od milion naprednih civilizacija, zbog velikih međusobnih udaljenosti i vijeka trajanja civilizacija od samo nekoliko hiljada godina, do sada nismo stupili u kontakt s nijednom od njih, pojašnjava astrofizičar zagrebačkog FER-a.

Jednostavniji oblici života

Za razliku od inteligentnih civilizacija, naučna zajednica vjeruje u mogućnost postojanja najjednostavnijih životnih oblika čak u našem direktnom susjedstvu, primjera radi na planeti Marsu, na Saturnovom prirodnom satelitu Enceladus, te Jupiterovim prirodnim satelitima Io i Evropa.

Doktor Dragan Gajić, redovni profesor na Departmanu za fiziku Prirodno-matematičkog fakulteta u Nišu i predsjednik Astronomskog društva Alfa, napominje da unatoč željama i pretpostavkama naučnika za sada nema konkretnih podataka da izvan Zemlje postoje bilo kakvi oblici života, pa ni na Evropi.

Sama Evropa je interesantna jer se pokazuje da na njoj ispod debelih naslaga leda postoji tečni okean, koji ima više dvostruko više vode nego svi okeani na Zemlji zajedno i da u gejzirima koji izbijaju na površinu ima rastvorenih organskih jedinjenja.

“To budi nadu da su se u takvim ekstremnim uslovima, u kojima nema Sunčevog zračenja i topote, možda, ipak, mogli da formiraju primitivne forme života tipa bakterija ili algi. Ali to su ipak samo nade”, navodi stručnjak za astrofiziku, astrobiologiju i astronomiju.

U Sunčevom sistemu, kako stvari stoje, nema uvjeta za formiranje složenijih formi života, što ne znači da nisu moguće primitivne forme, prije svega na Marsu, koji pripada takozvanoj nastanjivoj (habitacionoj) zoni Sunca. Radi se o oblasti oko Sunca na kojoj su uvjeti takvi da omogućavaju postojanje tečne sredine, što je jedan od preduvjeta za formiranje života.

Primitivne forme

Na Marsu nije uočena voda u tečnom stanju na površini, ali istraživanja pokazuju da je ima u podpovršinskom sloju, a nekada je na toj planeti postojao i okean.

“Ukoliko primitivne forme života postoje na nekom od pomenutih tela, ne verujem da se one mogu razviti u složene forme, jer, kako bi se reklo, nema dovoljno vremena za to. Već kroz milijardu godina (ako se prije toga ne ‘istrijebimo’) život na Zemlji neće biti moguć, jer će se Sunce početi da širi, što će dovesti do nestanka okeana, drastičnih promena na planeti, i tako dalje. To će uslove na udaljenijim i ledenim svetovim u Sunčevom sistemu učiniti povoljnijim, ali će oni brzo (sa stanovišta evolucije) postati surovi, zbog daljeg širenja i ‘umiranja’ Sunca”, kaže profesor Gajić te podsjeća da je životu na Zemlji za razvoj od jednoćelijskih do složenih formi bilo potrebno gotovo 3,3 milijardi godina.

Istraživanje Evrope

Ideja o istraživanju Evropinog okeana u potrazi za životom postoji već 20-tak godina. Nedavno otkriće aktivnih gejzira na Evropi uvelike olakšava analizu okeana i potragu za primitivnim oblicima života, jer za uzimanje uzorka vode više nije potrebna komplicirana misija koja bi bušila kroz Evropinu debelu koru od leda, nego je dovoljno kreirati misiju koja bi prikupljala uzorke prolijetanjem kroz oblake vodene pare izbačene iz Evropinih gejzira, kaže Cikota.

Do svojih uzoraka vodene pare NASA planira doći kroz misiju “Europa Clipper”. Radi se o letjelici mase približno tri tone, čije se lansiranje planira između 2022. i 2025. godine. S ciljem prikupljanja podataka o Evropi, letjelica će tokom svoje misije, u razdoblju od 3,5 godina, 45 puta preletjeti Evropu na visinama između 25 i 2.700 kilometara, dodaje.

I dok nema potvrda da u “susjedstvu” ima drugih životnih oblika, naučnici ne prestaju ulagati napore u potragu, čak i slučaju kada se traže najprimitivnije forme.

“Za životom u svemiru se traga jer bi se time dobio odgovor na ‘kanonska’ pitanja ko smo, odakle smo i kuda idemo? Radi se o pitanjima koja čovek odvajkada sebi postavlja. Ali ova traganja imaju za posledicu i praktične koristi, poput usavršavanja automatskih sondi, novih raketnih goriva, nove detekcione metode i oprema, razvoj drugih tehnologija i tako dalje. Sve to može doprineti budućoj kolonizaciji svemira”, navodi stručnjak iz Niša.

Što se tiče našeg osvajanja i naseljavanja dalekih svjetova, za sada to spada u domenu fantastike, dodaje.

Niz teškoća

Teškoće su ogromne i povezane su sa dužinom putovanja, malim brzinama kretanja, svemirskom bolešću, koja se vezuje za dugotrajan boravak u bestežinskom stanju i najzad sa surovim uvjetima na tim svemirskim tijelima na koje Zemljani nisu “prilagođeni”.

A ti uvjeti na drugim svemirskim tijelima znaju biti doista surovi.

Astrofizičar Cikota navodi da konkretno Evropa zbog vrlo nepovoljnih uvjeta nije zanimljivo odredište za slanje ljudske posade niti kolonizaciju. Površinska temperatura na Evropi s rasponom između -220 i -150 stepeni Celzijusa vrlo je niska, a gravitacija tog mjeseca otprilike osam puta je slabija od Zemljine, gotovo pa nema atmosferu, a zbog Jupiterove magnetosfere izložena je visokim dozama radijacije. Stoga je za očekivati da u takvoj sredini mogu opstati isključivo najjednostavniji životni organizmi, kaže Cikota.

Zbog toga će trebati nešto drugačiji pristup u istraživanju svemira.

“Ja sam skloniji da verujem da će se osvajanje tih svetova najpre obavljati pomoću robotizovanih sondi, koje bi trebalo da ih ‘teraformiraju’ i time omoguće uslove koji bi za čoveka koliko-toliko bili podnošljivi”, kaže profesor Gajić.

Izvor: Al Jazeera