Odlazak kontroverznog ‘oca nacije’

Piše: Ratko Femić

Za neke uspešan književnik, za druge ideolog srpskih nacionalista, za treće  duhovni otac nacije, Dobrica Ćosić je bio i partizanski politički komesar, i disident, i potpora uzdizanju Slobodana Miloševića, i njegova čvrsta opozicija, i čovek koji govori o miru, a istovremeno o nadi da će deo Bosne i Hercegovine, ako ne i čitava, jednog dana postati deo Srbije…

Srpski pisac, romansijer i esejista, politički i nacionalni teoretičar i redovni član Srpske akademije nauka i umetnosti rođen je 29. decembra 1921. godine u Velikoj Drenovi kod Trstenika. Bio je prvi predsednik Savezne Republike Jugoslavije od 1992. do 1993. godine.

Ćosića će, kao nesporno jednog od najčitanijih i najprodavanijih srpskih pisaca, ljubitelji pisane reči pamtiti po romanima Daleko je sunce, Koreni, Deobe, Vreme smrti, Vreme zla i Vreme vlasti.

Ipak, njegova politička karijera i uticaj na politiku kao da su u poslednje dve decenije prevazišli njegov književni opus. Bilo da su se sporili ili bili u istoj misiji, Ćosić je uticao na mnoge srpske političare sa različitih strana srpskog političkog kompasa – na Slobodana Miloševića, ali i na Zorana Đinđića, zatim Vojislava Koštunicu, ali i Borisa Tadića. Milošević ga je na suđenju u Hagu nazvao najvećim živim srpskim piscem. Povodom njegovog 80. Rođandana, tadašnji premijer Srbije Zoran Đinđić ga je u čestitki nazvao “srpskim Tomasom Manom”. Bivši predsednik Srbije Boris Tadić je 2005. godine izjavio da se često konsultuje sa Ćosićem.

Drugi srbijanski političari i javne ličnosti u njemu vide čoveka koji je svojim delovanjem doprineo širenju srpskog nacionalizma i čoveka koji je podržavao projekat “velike Srbije”.

“Krajnje je vreme da odgovaraju oni koji su svojim nacionalnim projektima osramotili srpski narod i zakopali ga u živo blato. A prvo takvo ime, ali ne i jedino, svakako je Dobrica Ćosić”, rekao je pre dve godine Nenad Čanak.

Disident na Titovom brodu

To je izazvalo reakciju tada Koštuničine Demokratske stranke Srbije, jer je, s druge strane, za srpske nacionaliste Ćosić bio i ostao “petrolejka u tami”. Tako Koštunica smatra da je Ćosić veliki srpski pisac, koji je zadužio svoj narod i Srbiju.

Ćosić se školovao u srednjoj Poljoprivrednoj školi u Bukovu, kod Negotina, ali je prekinuo školovanje za vreme Drugog svetskog rata i kasnije završio Višu političku školu “Đuro Đaković”. U Narodnoosloboilačkoj borbi bio je politički komesar u Resavskom partizanskom odredu, urednik lista Mladi borac i član Pokrajinskog komiteta SKOJ-a za Srbiju. Posle oslobođenja je bio član AGITROP-a Centralnog komiteta Komunističke partije Srbije, a republički i savezni poslanik bio je 12 godina.

Njegova disidentska faza se pomalja posle političke likvidacije Aleksandra Rankovića, kojoj se on javno usprotivio. Međutim, u isto vreme kada počinje njegova disidentska odiseja, on dva meseca provodi kao saputnik predsedniku Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije Josipu Brozu Titu na brodu “Galeb”, kojim je jugoslovenska delegacija obilazila afričke zemlje. Ta epizoda inspirisaće Danila Kiša da 1986. godine napiše satiru Pesnik revolucije na predsedničkom brodu, u kojoj ismeva Ćosića i njegovo afričko putešestvije.

Sam Ćosić je tvrdio (u intervjuu za italijanski Il Tempo 1989. godine) da 1960. postaje opozicionar. Ali, Titova knjiga Četrdesetprva objavljena je 1961. godine, a predgovor za nju pisao je upravo Ćosić.

“Biti Titov sledbenik znači imati titovski stav prema životu, titovski misliti, titovski se boriti u svome vremenu, u svojoj sadašnjosti, uvek”, pisao je Ćosić u predgovoru. Mnogo godina kasnije će pokajnički izjaviti da je “titoizam obezglavio srpsku naciju”.

O kontroverzama koje prate Ćosićevo disidentstvo za života je pisao Mirko Kovač.

“O Ćosiću se govorilo kao zabranjenom piscu, ali zar i to nije neobično: sloviti stalno kao zabranjen, a objavljivati posvuda u ondašnjoj Jugoslaviji! Biti disident kojega nikada nije vrebala nikakva opasnost zbog svog disidentstva. Biti opozicionar, odmetnik, a imati na raspolaganju čak i takve institucije kao što je Srpska akademija nauka i umetnosti. Uza sve, bio je vrlo vješt u doziranju sitnih skandala kako bi izazvao mala partijska piskarala da udaraju po njemu i stvore mu aureolu mučenika”, pisao je Kovač.

Direktniji raskid s Titom i Partijom desio se krajem maja 1968. godine, kada je, na sednici Centralnog komiteta Saveza komunista Srbije, izjavio da se nad Srbima na Kosovu vrši teror i nasilje, a da to čine Albanci iz kosovske vlasti. Pošto je CK osudio njegov istup, Ćosić odlučuje da napusti SKJ. Pitanjem Kosova se dugo bavio i veoma rano je počeo da govori o podeli.

‘Gubljenje u miru’

Član SANU postaje 1970. godine, a u svojoj pristupnoj besedi je rekao da je “srpski narod dobijao u ratu, a gubio u miru”.

Kroz Odbor za odbranu slobode misli i izražavanja, koji je osnovao 1984. godine, štitio je razne protivnike socijalističke Jugoslavije.

Tokom 1989. i 1990. godine sa Jovanom Raškovićem i Radovanom Karadžićem osnovao je srpske nacionalne stranke u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini.

Brojne kontroverze ga prate i u vezi sa ratovima na prostoru bivše SFRJ. Zalagao se za “planska preseljenja” stanovništva: “Moguća su planska preseljenja i razmena stanovništva, što je najteže, najbolnije, ali je i to bolje od života u mržnji i međusobnom ubijanju“ (Politika, 26. juli 1991. godine)

U knjizi Sećanja Vladete Jerotića iz 2010. godine kaže:„I pored lične tragedije mnogih ljudi, i pored toga što je ljudski razmišljati o multinacionalnim državama u kojima se tolerantno živi i sa više nacionalnih manjina, današnje stanje Srba posle etničkih čišćenja za budućnost može da bude pozitivno, jer je reka Drina prvi put postala srpska reka i što će vremenom deo Bosne možda ipak pripasti Srbiji.“

Hrvatski pisac Igor Mandić smatra da je Ćosić nepopularan u Hrvatskoj zato što je “bio prvi antititoist i antikomunist koji nije završio u zatvoru kao Đilas ili Mihajlov”.

“On je 20 godina prije svih hrvatskih salonskih antikomunista iznosio svoju kožu na Pazar, dok je još Broz bio živ i protiv njega je rovario. Taj antikomunizam njemu Hrvatska ne oprašta i zato je stvoren taj negativni mit o njegovoj krivnji za ratove i zločine sa srpske strane, o čemu ja pojma nemam”, rekao je Mandić.

Prvi predsednik SRJ, odlukom Savezne skupštine, postaje u junu 1992. godine. Smenjen je godinu dana kasnije (31. maj 1993. godine) tajnim glasanjem oba veća Saveznog parlamenta, posle sukoba sa Miloševićem.

U jednom od 300 objavljenih dokumenata (od 6. februara 1995. godine) sa kojih je skinuta oznaka poverljivosti, američka Centralna obaveštajna agencija navodi da je bivši predsednik SRJ 1992. godine Dobrica Ćosić izdao tadašnjeg predsednika Srbije Slobodana Miloševića, zbog čega ga je on navodno “uklonio s vlasti”.

‘Izdajničko’ ponašanje

“Milošević je pokušao da prepusti drugim liderima (u Srbiji) da pregovaraju sa Hrvatskom, što je Sajrusa Vensa dovelo do zaključka da bi predsednika Ćosića mogli privoleti da ‘zaobiđe’ Miloševića. Milošević je ovo ‘izdajničko’ ponašanje iskoristio kako bi Ćosića u odgovarajuće vreme sklonio s vlasti”, piše u tom dokumentu CIA-e.

Šta god bio uzrok razlaza između “oca nacije” i tadašnjeg predsednika Srbije, Ćosić tada nastavlja svoju disidentsku misiju i jedan je od retkih akademika koji su govorili na protestnim skupovima 1996-97. To angažovanje dovelo ga je do članstva u Narodnom pokretu Otpor. Kasnije je Ćosić pokajnički priznao da to ne bi učinio da je znao da je Otpor finansiran iz inostranstva.

Ćosić se dugi niz godina zalagao za podelu Kosova. U svojoj knjizi Kosovo (2004) piše da je srpski premijer Zoran Đinđić prihvatio njegov predlog, ali da je ubistvo predsednika vlade prekinulo njegove planove.

Ćosić je u javnosti više puta istupao sa diskriminatorskim stavovima prema Albancima: „Taj socijalni, politički i moralni talog tribalnog, varvarskog Balkana uzima za saveznika Ameriku i Evropsku uniju u borbi protiv najdemokratskijeg, najcivilizovanijeg, najprosvećenijeg balkanskog naroda – srpskog naroda.” Zbog navednog citata je protiv njega podnesena prijava zbog širenja govora mržnje.

Bivši šef diplomatije Srbije Ivan Mrkić, koji je ranije bio šef Ćosićevog kabineta, ispričao je u jednom intervjuu da je Ćosić sa Ibrahimom Rugovom 1993. godine dogovorio podelu Kosova, po čemu bi Srbima pripalo 30 odsto teritorije, ali da je to sprečeno “političkim okršajem između Miloševića i Ćosića”.

Nedavno se, ipak, pomirio sa kosovskom nezavisnošću.

“Za mene je kosovsko pitanje rešeno. To znači da ono više ne postoji kao južna srpska pokrajina. Vašoj generaciji savetujem da ne trošite snagu na kosovsko pitanje, jer je istorija to rešila mimo vas”, izjavio je nedavno u intervjuu za Nedeljnik.

Izvor: Al Jazeera