Mlade iz BiH cijene NASA i National Geographic, ali ne i domaće vlasti
Loša socio-ekonomska situacija u Bosni i Hercegovini dodatno je opterećena pandemijom COVID-19, koja utiče na sve sfere društva. Naročito na privredu gdje je pojedine privredne grane dovela na najniži mogući nivo, a neke grane, kao turizam su doživjele totalni krah. Pojedine analize su ukazale i na ogromne gubitke u drugim privrednim granama, međutim, ono o čemu se vrlo malo govori, a nedostaju i zvanični podaci, su gubici u nauci i kolika je šteta nanesena naučnim istraživanjima. Šteta je ogromna, posebno kada se govori o ljudskom potencijalu u nauci, o mladim naučnicima, koji su ostali bez i ono malo podrške koju su imali. Čak su pojedina ministarstva na različitim nivoima vlasti u Bosni i Hercegovini iskoristili izmjene i reduciranje u budžetima zbog pandemije, te nažalost umanjili izdvajanja za nauku.
U cilju informisanja javnosti o tome šta poduzimaju nadležna ministarstva na nivou države i entiteta kada je riječ o podršci nauci, odnosno mladim naučnicima poslali smo upite Ministarstvu civilnih poslova Bosne i Hercegovine, Federalnom ministarstvu nauke i obrazovanje i Ministarstvu za naučnotehnološki razvoj, visoko obrazovanje i informaciono društvo Republike Srpske. Odgovor smo dobili jedino od Ministarstva za naučnotehnološki razvoj, visoko obrazovanje i informaciono društvo Republike Srpske, što samo po sebi može govoriti o odnosu druga dva ministarstva prema javnosti i svojim dužnostima.
Odjeljenje za informisanje i promociju Ministarstva za naučnotehnološki razvoj, visoko obrazovanje i informaciono društvo Republike Srpske (MNVROID), u odgovoru vezano za podršku nauci navodi: “Vlada Republike Srpske (RS) je posvećena naučnotehnološkom razvoju, kao preduslovu za razvoj savremenog društva u 21. vijeku. Uloga Ministarstva je da osigura odgovarajuće uslove u pogledu strateškog razvoja, zakonodavnog okvira, razvoja ljudskih resursa i stvaranja temeljne infrastrukture u RS, što se postiže uspješnom realizacijom programa utvrđenih Zakonom o naučnoistraživačkoj djelatnosti i tehnološkom razvoju. Adekvatna podrška obezbjeđuje se i dodatnim finansiranjem, kroz npr. uvođenje novog programa koji se odnosi na saradnju naučnoistraživačke zajednice i privrede”.
Mladi naučnici nisu prepoznati
Mlada naučnica Adla Kahrić, marinski biolog iz Travnika sa adresom u Sarajevu, angažirana na projektu za National Geographic i bori se za ajkule i raže, o podršci mladim naučnicima u BiH kaže: “Smatram da naučnici nisu dovoljno priznati u državi, te da država ne pridaje dovoljno pažnje razvoju nauke. Nažalost većina mladih naučnika se osjeća neostvareno zbog nedovoljnih mogućnosti napretka, širenja znanja i sticanja prakse u struci. Iako sam svjesna da većina mojih vršnjaka kontinurano napušta državu kako bi se izgradili u svojoj oblasti, ali isto tako kako bi pronašli dugoročno posao u razvijenoj državi, ja sam svoju karijeru posvetila razvoju morske biologije u BiH.” Kroz istraživanja i konekciju sa inostranim priznatim globalnim institucijama, organizacijama i naučnicima ostvarila je iznimno veliki uspjeh za državu koja nije posjedovala podatke u ovoj oblasti, a kamoli određenu državnu instituciju za istraživanje bosanskohercegovačkog mora.
Kahrić dodaje da bez obzira na ostvareni uspjeh, veliki broj naučnih radova, internacionalnih konferencija, treninga, sastanaka te uloženog rada u pisanje knjiga, još uvijek nije pronašla posao u državi, niti su njene ambicije i kapaciteti prepoznati.
Helena Biščević, studentica master studija primijenjene matematike na Univerzitetu u Veroni, u Italiji, aktivan član Astronomskog društva Orion u Sarajevu, zajedno sa kolegicom sa odsjeka za fiziku Prirodno-matematičkog fakulteta u Sarajevu, koordinator je projekta lova na asteroide (International Asteroid Search Campaigns) podržan od strane NASA-e. “Mislim da govorim i u ime svojih naučnih kolega kada kažem da biti naučnik u BiH zahtjeva nevjerovatnu borbu te iziskuje trostruko veći trud nego što bismo morali izdvojiti u državama EU. Mislim da se stav države prema nama najviše očitava u činjenici da se godinama borimo za obnovu opservatorije na Trebeviću, dakle nije da nema novaca, nego će se on prije uložiti na gradnju još jednog kafića nego na obnovu kupole koja je predstavljala centar jugoslovenske astronomije”, mišljenja je Biščević o odnosu vlasti prema nauci.
Pandemija je uticala i na izmjenu budžetskih izdvajanja na svim nivoima vlasti u BiH, što se odrazilo i na podršku nauci, međutim iz MNVROID ocjenjuju da pandemija nije u velikoj mjeri uticala na budžetska izdvajanja za nauku u RS, odnosno na sredstva koja su predviđena za realizaciju naučnoistraživačkih projekata u 2020. godini. “Finansiranje svih tekućih projekata je završeno, sredstva su uplaćena naučnoistraživačkim institucijama i projekti sufinansirani u prethodnoj godini su trenutno u realizaciji. Što se tiče budućih projekata, odlučeno je da u toku 2020. godine budu realizovani tematski naučnoistraživački projekti, kao odgovor na trenutnu situaciju vezanu za virus korona. Raspisivanje konkursa za sufinansiranje tematskih naučnoistraživačkih projekata planirano je u septembru tekuće godine”, dodaju iz MNVROID.
Posljednja dešavanja oko izbora rektora sarajevskog Univerziteta, kao i inače nedovoljno izgrađena naučno-istraživačka struktura pri univerzitetima u BiH, pokazuju da je neophodna reforma po ugledu na univerzitete u EU, gdje je naučni rad pokazatelj snage univerziteta. “Ono što nam univerziteti u svijetu nude su brojne izvannastavne aktivnosti, dodatni kursevi, pristup naučnim platformama koje objavljuju naučne radove i knjige, mogućnost prakse, seminare i konferencije koje u potpunosti budu plaćene, to je neki potpuno drugi svijet, ali svijet u kojem uz volju i rad korak po korak postajete naučnik. Istina je da se kao matematičaru, većina posla završava koristeći olovku i papir/računar, a ako radimo na nekom problemu koji i nije vezan za laboratorijska istraživanja, neophodno je imati odgovarajuće podatke s kojima se mogu testirati modeli/teorije za šta nam je potrebna laboratorija i to je nešto što se u BiH većinom teško postiže”, navodi Biščević.
Ni cijeli procenat od države za nauku
Ono što je vrlo važno za budućnost opstanka privrede i svih drugih segmenata svakog društva je briga za mlade naučnike, posebno zbog činjenice da mnogi mladi ljudi napuštaju BiH. Tako iz MNVROID navode da pružaju podršku mladom naučnoistraživačkom kadru kroz nekoliko programa. Program osposobljavanja mladih za naučnoistraživački rad podrazumijeva finansijsku podršku mladim istraživačima (do 38 godina), studentima trećeg ciklusa visokog obrazovanja, prilikom izrade doktorske disertacije. U okviru Programa osnovnih, primijenjenih i razvojnih istraživanja, koji podrazumijeva sufinansiranje naučnoistraživačkih projekata, jedan od uslova za finansiranje je učešće mladih istraživača (studenata drugog i trećeg ciklusa visokog obrazovanja) u istraživačkim timovima. Program međunarodne naučnoistraživačke saradnje podrazumijeva finansijsku podršku (mladom) naučnoistraživačkom kadru za usavrašavanje i studijske boravke u stranoj naučnoj ustanovi i učešće u radu naučnih skupova koji se održavaju u inostranstvu.
Osim toga u ovom ministarstvu su otišli i korak dalje te planiraju da u narednom periodu donošenje Pravilnika o podsticanju i podršci učešća mladih na olimpijadama znanja i međunarodnim takmičenjima iz oblasti prirodnih nauka, matematike, informatike i inženjerstva, kako bi bila realizovana podrška nadarenim mladim naučnicama/ima na nivou srednje škole.
Kahrić o izdvajanju za nauku navodi da je iznimno nizak budžet za nauku u BiH, što onemogućava napredovanje i vršenje istraživanja. “Većina nas je svjesna navedene problematike, ali pod tim pitanjem ne postoji baš progresivni napredak kojim bi država zadržala mlade naučnike te spriječila da napuste državu. Kao genetičar koji je završio prvi ciklus Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta u Sarajevu, mogu istaknuti da država ne posjeduje zadovoljavajuće kapacitete za zapošljavanje educiranih i ambicioznih mladih naučnika u struci.”
Ono što mladim naučnicima treba je konkretna pomoć i ulaganje u bolje obrazovanje, bolje uslove i bolje laboratorije. Činjenica da se manje od jedan posto državnog budžeta izdvaja za nauku i obrazovanje je poražavajuća. Sada, nakon pandemije COVID-19, nauka i obrazovanje će ponovo biti na udaru da se i dosadašnji procenat ulaganja preusmjeri u nešto drugo.
“Možda je u takvoj situaciji nepotrebno govoriti o izdvajanju sredstava za nauku uzimajući u obzir koliko ljudi u našoj državi ostaje bez posla i nema ni za osnovne životne potrebe, međutim vjerujem da kada bismo više ulagali u obrazovanje, da bi se to reflektovalo na kompletnu kvalitetu života. Država koja funkcioniše na ovaj način nažalost neće moći zadržati mlade ljude, jer im nema šta ponuditi. Pokušaji da se probudi odgovornost i ljubav prema domovini, ako znate da je broj radnih mjesta za određena naučna zanimanja ili ograničen ili uopće ne postoji i da su uslovi za napredak loši, su apsurd i daleko od toga da je ostavljanje svog rodnog grada gdje smo proveli cio svoj život, gdje se nalaze naša porodica i prijatelji, lako za bilo koga od nas”, stava je Biščević.
Izvor: Al Jezeera