Kraj hladnog rata Beograda i Podgorice

Piše: Marko Matić

Zvanična poseta crnogorskog premijera Mila Đukanovića Srbiji, prva nakon punih deset godina koje su bile obeležene političkim nesuglasicama i neskrivenim personalnim animozitetima, simbolički je označila kraj ere loših međudržavnih odnosa i početak njihovog ponovnog otopljavanja. Iako poseta nije rezultirala rešavanjem nijednog od nekoliko ključnih spornih političkih pitanja, iz izjava visokog gosta iz Crne Gore i njegovih srbijanskih domaćina postalo je jasno da međusobni odnosi ubuduće neće biti opterećeni iracionalnim nabojima i obostranim nepoverenjem.

Svojevrsni hladni rat između Beograda i Podgorice počeo je još nakon ubistva prvog demokratskog premijera Srbije Zorana Đinđića, sa kojim je Milo Đukanović, još iz vremena zajedničke borbe protiv režima Slobodana Miloševića, negovao izuzetno prisne odnose. Tragičan odlazak lidera demokratskih promena u Srbiji i dolazak na vlast konzervativnih nacionalističkih struja, sa izrazito rigidnim stavovima prema crnogorskoj državnosti i pitanju položaja Srba u Crnoj Gori, stvorili su nepremostivi jaz između dve države, ispunjen nepreglednom rekom obostranog međusobnog nepoverenja.

Tadić nastavio politiku Koštunice

U takvoj atmosferi odigrali su se i referendum o samostalnosti, a potom i rastakanje zajedničke državne zajednice i proglašenje nezavisnosti Crne Gore, na koje je tadašnji srbijanski državni vrh, na čelu sa Vojislavom Koštunicom, gledao sa izrazitim neprijateljstvom. Umesto da se od samog početka između dve novonastale države uspostave odnosi dva najbliža suseda, povezanih velikim brojem zajedničkih interesa, odmah po osamostaljivanju Podgorice zvanični Beograd je u prvi plan međudržavnih odnosa istakao potencijalne neuralgične tačke – probleme položaja Srpske pravoslavne crkve i Srba u Crnoj Gori.

U pokušaju da jednostrano realizuju tako nametnutu gendu, srbijanske državne i paradržavne strukture su pokušale da zaobiđu zvaničnu vlast u Podgorici, a tajno finansiranje i netransparentni odnosi sa prosrpskom opozicijom u Crnoj Gori izazvali su veliko međusobno nepoverenje, koje je dodatno opteretilo ionako prilično zahladnele odnose.

Paralelno sa medijskom satanizacijom i kriminalizacijom, tadašnji srbijanski režim je pojačao finansiranje crnogorske opozicije i antivladinih medija u Podgorici

Mada je to malo ko očekivao, ali odnosi su dodatno pogoršani nakon odlaska Vojislava Koštunice s vlasti i njenim preuzimanjem koalicije okupljene oko Borisa Tadića. Za razliku od Zorana Đinđića, svog prethodnika na čelu Demokratske stranke, koji je sa Milom Đukanovićem i crnogorskim vlastima gajio izuzetno prisne i srdačne odnose, Boris Tadić je, dodvoravajući se crkvenim i nacionalističkim krugovima, prvo nastavio politiku Vojislava Koštunice, da bi nakon crnogorskog priznanja kosovske nezavisnosti došlo do nove eskalacije narušavanja međusobnih odnosa.

Sledeći logiku novog zaoštravanja, koju je obeležio tadašnji srbijanski ministar spoljnih poslova Vuk Jeremić, ambasador Crne Gore je proteran iz Beograda, a u srbijanskim medijima je počela besomučna kampanja kriminalizacije crnogorskog državnog vrha, sa očiglednom namerom narušavanja njegovog međunarodnog kredibiliteta i pribavljanja podrške za njegovo rušenje. Paralelno sa medijskom satanizacijom i kriminalizacijom, tadašnji srbijanski režim je pojačao finansiranje crnogorske opozicije i antivladinih medija u Podgorici sa ciljem stvaranja alternative vlasti Mila Đukanovića, koja bi bila po volji zvaničnog Beograda.

Paradoksalna situacija

Imajući u vidu izražene personalne i političke animozitete, pojačane međusobnim nerazumevanjem, nepoverenjem i odsustvom redovne komunikacije, konture političke logike dobija i, naizgled paradoksalna situacija, u kojoj nekada zakleti politički protivnici iz perioda Miloševićevog režima pokazuju veći stepen međusobnog razumevanja nego što je to bio slučaj u odnosima među nekadašnjim političkim saveznicima iz tog vremena. Da će nakon promene vlasti u Beogradu uslediti period većeg međusobnog razumevanja i poverenja bilo je jasno već na osnovu, za mnoge iznenađujućih, susreta između Mila Đukanovića i Tomislava Nikolića još u vreme dok je sadašnji srbijanski predsednik bio u opoziciji.

Čvršće opredeljenje Beograda ka ubrzanju evropskog puta zemlje i spremnost za rešavanje kosovskog pitanja gotovo da su uklonili najkrupniju tačku međusobnog nerazumevanja sa Crnom Gorom.

Personalne promene, kao samo jedna od pretpostavki za stvarno poboljšanje odnosa, pratile su i ozbiljne političke promene u pristupu regionalnim pitanjima Beograda, kao i promene u pogledu čvršćeg i znatno odlučnijeg strateškog opredeljenja ka članstvu u Evropskoj uniji. Iako spoljna politika na četiri stuba, proklamovana u vreme Vuka Jeremića, nije u formalnom smislu pretrpela neke ozbiljnije promene, ona je suštinski uspostavila jasnu hijerahiju između spoljnopolitičkih prioriteta, u kojoj su odnosi sa Briselom zauzeli najznačajnije mesto.

Čvršće opredeljenje Beograda ka ubrzanju evropskog puta zemlje i spremnost za rešavanje kosovskog pitanja gotovo da su uklonili najkrupniju tačku međusobnog nerazumevanja sa Crnom Gorom. Iako su zvanične razlike po pitanju nezavisnosti Kosova još ostale, one više nisu nepremostive u onoj meri u kojoj su bile prisutne u vreme dok je Srbija promovisala politiku aktivnog suprotstavljanja procesu zaokruživanja kosovske samostalnosti.

Istovremeno sa faktičkim prihvatanjem nezavisnosti Kosova srbijanski državni vrh je u više navrata odaslao jasne poruke predstavnicima prosrpskih partija u Crnoj Gori da je prava adresa za rešavanje njihovih problema Vlada u Podgorici, a ne u Beogradu. Paralelno bezrezervno prihvatanje crnogorske državnosti, praćeno prestankom davanja logističke i finansijske potpore medijskoj kampanji usmerenoj na kriminalizaciju crnogorskog državnog vrha, doveli su do otklanjanja dobrog dela međusobnog nepoverenja, koje je u značajnoj meri ometalo racionalno sagledavanje i rešavanje spornih političkih pitanja.

Nova atmosfera

Otuda ne čudi što je i tokom susreta koje je premijer Đukanović imao u Beogradu naglašavana, pre svega, nova atmosfera u odnosima dveju susednih država, u kojoj će biti daleko jednostavnije rešavati sporna pitanja, ali i unaprediti međusobnu saradnju. Indirektno priznajući izuzetno neprijateljski odnos ranijih vlasti u Beogradu prema Podgorici, srbijanski premijer Ivica Dačić je svom crnogorskom kolegi ponovio da Srbija više nema nikakve skrivene namere u odnosu na Crnu Goru, ni o pitanju njene državnosti, ni u odnosu na njenu budućnost.

On je posebno podvukao potrebu da se relaksira “neprirodna situacija u kojoj su odnosi između dve države bili opterećeni brojnim nepotrebnim pitanjima”. Tom prilikom je podvučeno i to da od spornih pitanja dvojnog državljanstva i različitih stavova o pitanju nezavisnosti Kosova “ne treba praviti dramu”, a tokom razgovora su razmatrane i mogućnosti za unapređenje saradnje u borbi protiv organizovanog kriminala, kao i o potencijalima za poboljšanje ekonomske saradnje i većoj otvorenosti za međusobne prekogranične investicije.

Možda je najupečatljiviji utisak ostavila poseta mestu gde je ubijen Zoran Đinđić, čime je Milo Đukanović još jednom potvrdio ono što je u više navrata javno isticao u poslednje vreme

Danas, u trentuku kada poboljšani međudržavni odnosi, pored simboličke, dobijaju i svoju formalnu i sadržajnu dimenziju, čini se da Srbija i Crna Gora možda prvi put u svojoj istoriji imaju priliku da svoje relacije urede na jedan racionalan način i na temelju saradnje bazirane na realnim zajedničkim interesima. Unapređenje bilateralnih odnosa između dve susedne države svakako će predstavljati i pozitivan impuls ukupnim regionalnim odnosima, kao jednom od ključnih kriterijuma koje treba ispuniti u procesu evrointegracija.

Sumirajući, po mnogima istorijsku, posetu crnogorskog premijera Srbiji, možda je najupečatljiviji utisak ostavila poseta mestu gde je ubijen Zoran Đinđić, čime je Milo Đukanović još jednom potvrdio ono što je u više navrata javno isticao u poslednje vreme – da su aktuelne srbijanske vlasti u pristupu regionalnim odnosima nastavile putem kojim je išao prvi demokratski premijer Srbije. Deset godina nakon što je Đinđićev politički put bio nasilno prekinut njegovim ubistvom, zakoni realpolitike su nekadašnje ideološke protivnike doveli do tačke koja je otvorila nove mogućnosti za unapređenje ukupnih regionalnih odnosa.

Stavovi izraženi u ovom tekstu su autorovi i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.

Izvor: Al Jazeera