Kakvi su stvarni apetiti Evropske unije?

Evropska unija se nalazi u dubokoj krizi i u dubokim podjelama. Čini se da u ovom trenutku jedino Njemačka ima potrebni kapacitet da pokuša vratiti uzdrmano povjerenje u evropsku budućnost i trasira viziju za budućnost EU.

Očekivati je da ova zemlja posjeduje vlastiti državni imperativ u tom smislu, jer niti jedna članica EU-a nije u tolikoj mjeri, ni na toliko načina profitirala od Unije kao Njemačka. Ukoliko to ne uradi, bio bi to treći put u posljednjih stotinu godina, da Njemačka iznevjeri evropsku ideju. Nadati se da do toga neće doći jer je prethodna dva puta Evropa završila u ratovima.

Ne smije se zaboraviti da ideja ujedinjene Evrope nikada nije bila samo ekonomski projekat, već prije svega sigurnosno-politički projekat koji ima prevashodni cilj obezbjediti dugoročnu stabilnost na evropskom kontinentu. Ekonomski rast, unapređenje kulturnih veza, slobodan protok kapitala i ideja, samo su efekti koje ta stabilnost proizvodi.

Istorija Evrope je istorija sukoba i ratova, a najveća razaranja u svojoj istoriji evropske su zemlje doživjele upravo od svojih evropskih susjeda. Zbog toga, vrijednost ideje evropskog zajedništva vrijedi mnogo više od dijela suvereniteta kojeg se članice odriču u ime članstva u evropskom klubu. Snažna i politički ujedinjena Evropa ne može se izgraditi bez snažnih EU institucija i vizionarskog liderstva, a čini se da današnjoj Evropi nedostaju obje komponente.

Nakon Brexita i pobjede Donalda Trumpa, u evropskim se demokratijama politički centar pomjerio udesno. Populističke i nacionalne retorike sve više preuzimaju primat u javnom evropskom političkom diskursu. Krajnji desničarski pokreti sa neofašističkim ideologijama ne nalaze se više na marginama evropskih društava već su organizirani u političke stranke čijem rastu svjedočimo iz godine u godinu.

Kriza evropske liberalne demokratije, nejednakost u distribuciji ekonomskih benefita čime je posebno pogođena srednja društvena klasa, izbjegličke krize, samo su neki od razloga za takvo stanje.

Francuska, Holandija, Austrija…

Sa najviše pažnje se gleda u Francusku koja se smatra, skupa sa Njemačkom, stubom EU. Imajući u vidu visoku nepopularnost aktuelnog predsjednika Hollandea, očekuje se da će kandidat lijevog centra ispasti već u prvom krugu izbora. Bez prominentnog lidera ljevice, francuski birači će biti primorani da biraju između kandidata desnog centra ili krajnje desnice.

Republikanski kandidat Francois Fillon će se natjecati za predsjedničku poziciju sa Marine Le Pen liderom ultradesničarskog Nacionalnog Fronta. Prvi put, u novijoj istoriji, krajnji desničarski kandidat će imati priliku da pobijedi na izborima. To, naravno, neće biti problem samo za Francusku, već i za samu Uniju, pogotovo ukoliko pobijedi opcija čijom kampanjom dominiraju euroskepticizam i ksenofobija.

Istraživanja javnog mnijenja u Holandiji, ukoliko su pouzdana, sugeriraju da bi na parlamentarnim izborima mogao pobijediti islamofobni ekstremist Geert Wilders koji ujedno zagovara izlazak svoje zemlje iz EU.

Kandidat stranke Zelenih Alexander van der Bellen novoizabrani je predsjednik Austrije, što je svakako dobra vijest, međutim velika podrška desničaru Norbertu Hoferu ostavlja austrijsko društvo podijeljeno.

Naredne godine se održavaju izbori u Njemačkoj, gdje je također primjetan rast populističkih stranaka. Ukoliko osvoji svoj četvrti mandat, Merkel bi mogla ostati usamljena, sa nekolicinom evropskih državnika, na braniku onoga što nazivamo zajedničkim evropskim vrijednostima. Čak ni Sjedinjene Američke Države, najveći vanevropski saveznik EU u ovom kontekstu, čini se da to više neće biti tokom Trumpovog mandata.

Uporedo sa jačanjem krajnjih desničarskih ideologija u Evropi, primjetan je trend jačanja euroskeptičnih i proruskih političkih opcija u Centralnoj i Istočnoj Evropi. Rezultati predsjedničkih izbora u Moldaviji i Bugarskoj samo su jedan od primjera. Mađarska, Slovačka i Češka kontinuirano kritiziraju sankcije EU-a prema Rusiji podrivajući tako evropski konsenzus.

Deceniju nakon pristupanja Uniji, veliki dio društva Istočnog Bloka osjeća se „Evropljanima drugog reda”. Oduševljenje filozofijom evropskog jedinstva je splasnulo, a to mjesto u kolektivnom emocionalnom doživljaju Evropske Unije zamijenila je razočaranost u vrijednosni sistem Zapada, s obzirom da ovim društvima i dalje dominiraju problemi vezani za poštivanje ljudskih prava i prava manjina, korupcije, nepotizma i niske stope ekonomskog rasta.

Lista problema sa kojima se suočava Evropska Unija ovdje se ne završava.

Evolucija u Sjedinjene Evropske Države

Kada se ovoj istočno-zapadnoj podjeli doda ekonomska podjela na bogati evropski Sjever i siromašni Jug, jasno je zašto privlačna sila Brisela kontinuirano slabi. Ukoliko se trend ne promijeni, Uniji predstoje sumorni dani. Upravo zbog toga, kancelarka Merkel u svojim istupima sve češće zagovara potrebu stvaranja fiskalne unije koja bi regulirala odnose na zajedničkom tržištu tako što bi pojedinim članicama bilo zabranjeno uzimati dug na svoju ruku.

Međutim, ono što Merkel ističe kao najviši prioritet je formiranje političke unije na većem nivou nego što je to današnja Evropska Unija. Ta inicijativa traži od zemalja članica da odustanu od značajnog dijela svog nacionalnog suvereniteta koji bi potpao pod ingerencije evropskih institucija.

Ideja evolucije EU u neku vrstu Sjedinjenih Evropskih Država postoji odavno, međutim smatralo se da će proći mnogo vremena prije nego što se građanima EU-a postavi ova mogućnost izbora. Otpor ovakvoj ideji u pojedinim zemljama članicama je značajan, prije svega zbog činjenice da bi se snažnom političko-fiskalnom unijom upravljalo iz jednog centra – Brisela, mada je jasno da bi Berlin sa svojim ekonomskim modelom upravljanja vodio glavnu riječ.

Njemačka bi bila lokomotiva nove ujedinjene i snažne Evrope čime bi ostvarila svoj višedecenijski san. Međutim, i sama Njemačka bi morala da se odrekne značajnog dijela vlastitog suvereniteta, ali je to cijena koja se mora platiti za formiranje snažne Unije sa jednim predsjednikom, parlamentom i jednom vladom.

Ukoliko se današnja EU nastavi voditi birokratskim pristupom bez vizije o daljnjem jačanju kohezivnih veza među zemljama članicama, kritičari eurozone, pa čak i zagovarači na povratak modela nacionalnih država, mogli bi nastaviti dobijati na značaju.

Pitanje Zapadnog Balkana

Sudbina Evropske Unije državama aspirantima nije ništa manje važna nego zemljama članicama. Ukoliko se nastavi sa devalvacijom evropske ideje, Zapadni Balkan bi se našao u veoma nezgodnoj situaciji s obzirom da je EU jedan od rijetkih zajedničkih vanjskopolitičkih prioriteta zapadnobalkanskih zemalja i često predstavlja osnovu projekata regionalne saradnje.

U Bosni i Hercegovini je to generator unutrašnjopolitičkog konsenzusa, jer je većina reformi koje su sprovedene u posljednje dvije decenije u BiH uglavnom urađena u kontekstu evropskih ili NATO integracija.

Ukoliko Evropa ne bude krenula u pravcu jačanja transnacionalne Unije, proces daljnjeg slabljena današnje EU je neizbježan. Za nas u Bosni i Hercegovini otvara se pitanje šta će nas u tom slučaju držati na putu reformi? Teško je zamisliti unutrašnjopolitički konsenzus koji bi identificirao zajedničke prioritete i usmjerio konstitutivne političke narode BiH ka zajedničkom cilju.

U narednom periodu građani BiH će dobiti djelomičan uvid kako bi to otprilike izgledalo, jer bez obzira kojim putem EU odluči da krene, sigurno je da apetit za proširenjem neće postojati dok se prilike unutar same Unije značajno ne poprave. Čak i u slučaju da se stvari počnu odvijati u pravcu poboljšanja, taj proces neće biti brz i Evropskoj Uniji će vjerovatno trebati godine da se konsolidira.

To znači da će se i zemlje Zapadnog Balkana uskoro naći pred sličnim pitanjem kao i sama EU – jačanje regionalne saradnje ili ponovna balkanizacija?

Stavovi izraženi u ovom tekstu su autorovi i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.

Izvor: Al Jazeera