Izbori euforije, straha i emocija: Nada u bolju Evropu opet postoji

Kako smo se nadale, dobro smo se udale! Ovom starom svenarodnom poslovicom, nakon neprospavane nedjeljne noći, s olakšanjem bi se danas mogle pohvaliti glavne proevropske političke stranke koje su ostale na tronu.

Uprkos, dakle, zaglušujućoj halabuci krajnje desnice, crno-sumornim prognozama, a, u konačnici, i znatnijem izbornom podbačaju.

Tradicionalne snage evropskog desnog i lijevog centra ponovo će imati najviše mandata u Evropskom parlamentu, ali neće imati većinu. Duh i budućnost Evropske unije ipak su spašeni, nada u bolju Evropu opet postoji.

Evropski demokršćani okupljeni u blok evropskih narodnih stranaka (EPP) i Evropski savez socijaldemokrata (SD), i pored značajnih gubitaka (za sada 72 mandata manje), ostaju dva najjača politička bloka i u novom sazivu 2019–2024.

Savez liberala i demokrata za Evropu u koaliciji sa zastupnicima s liste francuskog predsjednika Emmanuela Macrona sa 109 mandata (40 više nego dosad) treća je ideološki već profilirana politička grupacija.

Utjecaj na zapadni Balkan

Najbolji izborni rezultat ostvarili su evropski ekologisti – Zeleni i Evropski slobodni savez, koji su osvojili 64 mandata, 12 više nego dosad, a značajniju tendenciju rasta ostvarili su i suverenisti, odnosno parlamentarci koji će se zalagati za jačanje nadležnosti nacionalnih država u odnosu na Uniju.

Pozitivno iznenađenje ovih izbora jesu i “solisti”, odnosno nezavisni parlamentarci, koji su dokazali da se iz politokratskog ropstva ne bježi samo tvrdoglavošću i hrabrošću nego i bistrinom ideološkog stava i ličnim vrijednostima.

Takav odnos snaga od suštinskog je značaja za cjelokupnu institucionalnu strukturu Evropske unije – od izbora novog predsjednika Evropskog parlamenta preko predsjedavajućih parlamentarnih odbora i direktora u generalnim direkcijama (DG), pa sve do predsjednika Evropske komisije, kao ključne karike u zajedničkoj izvršnoj vlasti.

Iako refleksije evropskih izbora neće biti direktno primjetne ni u Bosni i Hercegovini ni u regiji sve dok zapadni Balkan ne postane strateško područje Evropske unije umjesto monete za potkusurivanje sa SAD-om i Rusijom, za tu regiju itekako je važno ko će biti nasljednici ili nasljednice Federike Mogherini na mjestu visoke predstavnice za vanjsku politiku i sigurnost, te Johannesa Hahna na mjestu evropskog komesara za proširenje.

Kao i to hoće li novim kabinetom Evropske komisije dominirati “kršćansko-konzervativni euroskepticizam”, kako su se desničari sve do posljednjeg trena ovih izbora nadali, ili će se integracijski proces i dalje smatrati najvažnijom doktrinom unutarevropskog razvoja i dogledne budućnosti evropske ideje.

Osnaženi gubitnici

Euroskeptici, radikali, eurofobi i suverenisti mogli bi se označiti kao znatno osnaženi gubitnici: osnaženi jer su dobili više mandata nego što su imali dosad, a gubitnici zato što su dobili znatno manje glasova od njihovih očekivanja.

Prema projekcijama budućeg saziva Evropskog parlamenta na osnovu rezultata iz država članica pristiglih do ponedjeljka u šest sati, Evropa nacija i slobode, kao nova parlamentarna grupacija u kojoj su Sjeverna liga Mattea Salvinija i Nacionalno okupljanje Marine Le Pen, imala bi 67 mjesta, što je gotovo dvostruko više nego dosad.

Evropski konzervativci i reformisti, među kojima su dosad najbrojniji bili predstavnici britanske Konzervativne stranke, mogli bi u novom sazivu EP-a imati 60-ak mjesta, što je za 19 mandata manje nego u dosadašnjem sazivu. Zastupnički klub Evropa slobode i demokratije, u kojem su italijanski antisistemski pokret Pet zvjezdica i stranka Brexit Nigela Faragea, mogao bi imati 42 mandata i zadržati se na dosadašnjem nivou.

Krajnja desnica, populističke antievropske stranke i euroskeptici iz konzervativnih i reformističkih stranaka ukupno bi, dakle, mogli imati približno 170 mandata, što je bolji rezultat od broja mandata koje pojedinačno imaju socijaldemokrati i liberali. U zajedničkom zbiru, međutim, svi desničari bili bi za 90-ak mandata slabiji od ta dva tradicionalna bloka, ali im je i to dovoljnog za zagorčavanje života novom Evropskom parlamentu sve do 2024.

‘Jedna noga u grobu’

Olakšavajuća je okolnost, međutim, to što je za natpolovičnu većinu, kojom se i odlučuje u EP-u, potrebno 376 od 751 glasa, što i samo tri prvoplasirane tradicionalne političke grupacije zasad premašuju za čak 60 potencijalnih glasova. Tradicionalnu proevropsku politiku dosad su uvijek zastupali i ekologisti, a realno je očekivati da će takvoj struji, s 38 osvojenih mandata, biti naklonjena i Ujedinjena evropska ljevica.

Ostaje još da se vidi kojim će se smjerom zaputiti Klub zastupnika Evropske slobode i demokratije (56 mandata), u kojem su italijanski antisistemski pokret Pet zvjezdica i stranka Brexit Nigela Faragea (42 mandata), te “ostali” (28 mandata) i nezavisni (sedam mandata). Nije naodmet podsjetiti da, prema Poslovniku Evropskog parlamenta iz 2009, klub zastupnika mora biti konstituiran od najmanje 25 zastupnika izabranih u najmanje sedam država članica.

Iako je Salvini već najavio koaliciju sa svim desničarskim strujama koje Evropsku uniju vide “s jednom nogom u grobu”, nije realno očekivati ozbiljnije potrese u mainstream politikama EP-a kao što su politika proširenja i susjedskih odnosa, ekologija, energetika, poljoprivreda, regionalni razvoj. No, izvjesno je da u Evropskoj uniji više ništa neće biti kao dosad.

Nakon prvih direktnih evropskih izbora, održanih prije tačno 40 godina, ovo su također bili izbori straha, euforije, emocija i nade.

Nacionalistička, antimigracijska i separatistička euforija desničarskih populista rezultirala je patološkim strahom većine evropskih građana. Iz straha je uslijedila proevropska euforija, a nju su pratile snažne emocije. A ovog puta emocije su bile na strani Evrope.

Ništa više nije kao prije

Osim pobjede tradicionalnih političkih blokova, rezultat ovogodišnjih evropskih izbora jest i poruka da Evropa nije otišla u prošlost. Ali jest odbačena idolatrija. Birači su sada slijedili vlastita čula, a agitpropagandu ignorirali. Nisu se “hvatali” na fraze i usklike. Da jesu, njemačka kancelarka Angela Merkel tokom svoje ciljane predizborne posjete Zagrebu sedam dana prije evropskih izbora isposlovala bi za hrvatskog premijera Andreja Plenkovića mnogo više narodnjačkih mandata. Aplauza za Merkel tada je u predizbornoj euforiji bilo, ali na biralištima se nije vidjelo idolopoklonstvo. Pozitivan ishod ovih izbora jest i neočekivani porast izlaznosti birača u “starim” članicama Unije, te uočljiv broj mladih među novoizabranim parlamentarcima.

Nada, dakle postoji. Isto kao i strah hoće li Evropa budućnosti biti u stanju izaći iz bespuća svoje bezličnosti. Hoće li sve evropske institucije biti u stanju raditi drugačije, više, bolje i konkretnije u korist građana? Hoće li se Evropska unija konačno znati nositi s ključnim izazovima globalne reorganizacije i hoće li moći podnijeti politička preslagivanja u svojim članicama, kao što će se to neminovno uskoro dešavati u Austriji, ponovo u Grčkoj, a možda i u Hrvatskoj, imajući, uz ostalo, u vidu i činjenicu da se na hrvatskog premijera u zvaničnim briselskim krugovima odavno već gleda kao na nadu neke buduće evropske vlasti. Ključna provjera nije daleko. Nakon Finske, koja predsjedavanje Evropskom unijom preuzima 1. jula, Hrvatska će kormilo preuzeti 1. januara sljedeće godine iako je najmlađa članica Unije, sa samo šest godina staža.

Strah od izazova

Strah postoji i zbog toga što se politike i stavovi zvaničnog Brisela, Washingtona, Moskve i Pekinga sve više razilaze i što međusobna preispitivanja ne trpe odgodu. Imperativ odgovornosti Evropske unije ni za jotu nije slabiji zbog činjenice da je rukavica izazova stigla prvo s američke strane. Već na predsjedničkoj inauguraciji prije dvije i po godine Donald Trump oglasio se s “Amerika na prvom mjestu” da bi se to ubrzo materijaliziralo u vidu “protekcionizam na prvom mjestu”, a zatim su u sve kraćim rokovima uslijedili šokovi sve do najnovijeg stezanja obruča oko Irana.

Nada je, međutim, i u neuobičajeno visokom proevropskom naboju, kakav je viđen proteklih dana na biralištima. Nakon višegodišnje letargije i nemara prema zajedničkoj budućnosti unutar Evropske unije, građani Evrope sada su bili senzibilniji. U strahu su uvijek velike oči, pa su radikalno desne populističke fraze i poklici lako dešifrirani, što je možda i najvažniji suštinski, nenumerički rezultat devetih izbora za evropske institucije.

Namjerno rekosmo “za evropske institucije”, jer se zaista i ovog puta glasalo za narodne predstavnike u najvećem parlamentu na tlu Evrope, ali već od ovog trenutka glavna bitka vodit će se za poziciju predsjednika Evropske komisije i 28 članova njegovog kabineta koje delegiraju zemlje članice, predlažu ili ih imenuje Vijeće EU-a, a saslušava i verificira opet Evropski parlament. Tek će tada biti jasno hoćemo li imati “više Evrope” ili još više ekstremizma.

Izvor: Al Jazeera