ISIL-ovo ubijanje prošlosti (I): Obračun sa civilizacijom

Piše: Boško Jakšić

Pripadnici grupe Islamska država Irak i Levant uništili su nedavno jedan od najpoznatijih rimskih hramova u sirijskom gradu Palmira, nastavljajući praksu obračuna sa istorijom i neprocenjivo vrednom civilizacijskom baštinom sveta.

Posle kamenovanja, odsecanja glava, spaljivanja, davljenja, masovnih egzekucija, silovanja ili razapinjanja na krst, pripadnici ISIL-a su u martu 2015. godine pribegli novoj taktici: uklanjanju spomenika drugih civilizacija, kultura i religija na teritoriji kalifata, želeći da izvuku istorijske korene svakom ko je od njih drukčiji.

Kampanja protiv kulture daleko da je izraz srednjevekovnog nihilizma. Opisujući razaranja istorije i arheologije, mediji često koriste stereotipe poput “varvara” ili “čudovišta”. Da li ISIL zaista pokušava da vrati Srednji vek? Ili se radi o osmišljenom planu, kalkulisanom propagandnom triku kako bi Zapad bio uvučen u “konačnu bitku”, kako je vide vizionari apokalipse? Logika ISIL-a i kalifata koji je uspostavio je konstantni konflikt.

U tekstu “Šta ISIL stvarno želi”, novinar Graeme Wood u američkom magazinu The Atlantic piše da kalif ne bi valjano obavljao svoju dužnost kada bi zaustavio marševe i ubijanja. Politika, mir, nacionalne granice, izbori – ništa od toga nema nikakvu važnost u kalifatu i njegovoj interpretaciji islama. Kako vidimo, ta interpretacija takođe podrazumeva metodološko uništavanje istorije sveta po Iraku i Siriji.

Proračunato i morbidno

Videosnimci uništavanja treba da ostave utisak. Odrubljujemo glave statuama sa istom lakoćom kao i ljudima. Proračunato, morbidno, ali je efektno. Možda i zato što lakše tumačimo video uništavanja, za razliku od snimaka pogubljenja, koji su teško razumljiv akt izvitoperenog uma.

Kako bi diktirali budućnost, ne samo da možemo da ubijamo sadašnjost, trebalo bi da glasi poruka, već smo sposobni da uništavamo prošlost. Mi smo gospodari vremena. Četvrta dimenzija kalifata. Uništavanje asirske i drugih arheologija pripadnicima ISIL-a je i više od napada na idolatriju. Treba se osloboditi istorije, otvoriti prostor kalifatu i zakonima šarije.

David Pinault, profesor islamskih studija na univerzitetu Santa Clara, ističe da “regrutni snimci” uništavanja treba da motivišu mlade pobunjenike za borbu protiv nevernika, a da među neprijateljima šire strah.

Razaranje po Iraku i Siriji su deo kampanje pripadnika ISIL-a koji su već uništili veliki broj istorijskih, kulturnih i verskih spomenika – uključujući i muslimanska svetilišta – kako bi eliminisali sve što je po njihovom tumačenju jeres.

Odmah pošto su u junu 2014. godine u silovitom naletu zauzeli drugi po veličini irački grad Mosul, uklonjene su statue čuvenih pesnika. Miniran je i potpuno razoren hram Nabi Yunus, podignut na mestu za koje se verovalo da je grob poslanika poznatog u Kur'anu kao Yunus, a u Bibliji kao Jonah (Jon), koji je vekovima bilo mesto molitvi i hodočašća hrišćana i muslimana iz Mosula.

Kampanje ‘kulturološkog čišćenja’

Lopovi su kasnije prekopali ruševine hrama, koji je opisivan kao ekvivalent Canterbury katedrali, a ono što je vredelo već je u rukama privatnih evropskih dilera, jer ilegalna prodaja antikviteta pripadnicima ISIL-a predstavlja jedan od značajnih izvora prihoda.

Za mesec dana uništeno je ili oštećeno više od 30 hramova, kao i 15 šiitskih džamija i huseinija, šiitskih mesta verskih službi i okupljanja. Od decembra 2014. godine krstovi su uklonjeni gotovo sa svih crkava na teritoriji koju je ISIL proglasio svojim kalifatom.

U okviru kampanje “kulturološkog čišćenja”, u Mosulu je uništena crkva Device Marije, a potom fasada manastira Mar Gorgis, Svetog Đorđa, kako bi se sa crkve uklonio spoljašnji krst. Manastir je u 10. veku osnovala Asirska crkva istoka, ali je 1846. godine renovirana kao Haldejska katolička crkva. Unutrašnjost jednog od najstarijih hrišćanskih svetilišta u Mosulu koristi se kao zatvor.

U decembru prošle godine pripadnici ISIL-a su upali u univerzitetsku biblioteku u Mosulu i pred studentima spalili hiljade knjiga iz oblasti nauke i kulture. Nekoliko nedelja kasnije, dok je svet gledao ceremoniju dodeljivanja Oskara, stanovnici Mosula su užasnuti posmatrali kako pripadnici ISIL-a upadaju u centralnu biblioteku u drugom po veličini iračkom gradu, koji su zauzeli juna 2014. godine.

Šefovi biblioteke uzalud su molili da se poštedi institucija osnovana 1921. godine, kada je stvorena moderna iračka država. Pripadnici ISIL-a su, po recepturi nacista, spalili oko 8.000 knjiga i dragocenih rukopisa. Ostavljeni su samo islamski tekstovi.

“Pre 900 godina knjige arapskog filozofa Ibn Rushda bile su pred njim prikupljene i spaljene. Jedan od njegovih studenata počeo je da plače, a Ibn Rushd mu je rekao: ‘Ideje imaju krila.’ Danas ja plačem”, poručio je tada Rayan al-Hadidi, bloger iz Mosula, misleći na najznačajnijeg aristotelovskog filozofa u islamskom svetu, lekara i astronoma, koji je poznatiji po latinizovanom imenu Averroes.

Čekići, bušilice, bageri…

Novi cilj pripadnika ISIL-a je krajem februara bio muzej u Mosulu, glavnom gradu regiona u kome se nalazi 1.800 od oko 12.000 registrovanih arheoloških nalazišta Iraka. Petominutni video pokazuje muškarce koji čekićima i bušilicama lome nekoliko velikih statua.

“Potpuno sam šokiran. Ovo je katastrofa. Uništenjem ovih artefakata više ne možemo da budemo ponosni na mosulsku civilizaciju”, izjavio je tada Amir al-Jumaili, profesor arheologije u Mosulu. Da stvar bude gora, potvrdio je da je većina eksponata originalna.

Mnogi spomenici koji su danas meta ISIL-a podignuti su mnogo pre pojave islama. Asirska civilizacija, koja je počela da se uspinje u 18. veku stare ere, okončala je u pobuni koju su 612. godine stare ere poveli Vavilonci. Niniveh je razrušena, stanovnici odvedeni u ropstvo.

Prašina je prekrila biblioteku kralja Ashurbanipala i kopiju Epa o Gilgameshu, ispisanog klinastim pismom oko 1800. godine stare ere – gotovo milenijum pre jevrejske Biblije – koji, između ostalog – govori o poplavama za koje se vezuje legenda o Nojevoj barci.

Kraljevu palatu i slavne baraljefne prikaze lova na lavove će 1853. godine otkriti Hormuzd Rassam, britanski arheolog poreklom iz Mosula. Slavne asirske tablice odnete su u Britanski muzej, gde i danas svedoče o svakodnevnom životu: računima za popravku kolica, kašnjenju isporuke vina, ceni kedra ili bitumena. Druge su opisivale trijumfe asirskih kraljeva.

Priča o tome kako su tablice ugledale svetlost počinje upravo u mestu Kouyunjik, gde davnu prošlost vrhunske asirske civilizacije i sadašnjost ISIL-a povezuje samo jedno – okrutnost.

Niniveh je razrušena

Asirski kralj Ashurbanipal znao ja da u bašti svoje palate uživa posmatrajući kako o granama drveća vise odsečene glave njegovog neprijatelja Teummana, kralja Elamita. Slične prizore voli da gleda i samoproglašeni kalif Abu Bakr al-Baghdadi. Potomke haldejskog hrišćanina Rassama ISIL je 2014. godine suočio sa izborom: prelazak u islam, plaćanje posebnog poreza, smrt.

Smeštena na obalama Tigrisa, direktno preko puta severnog iračkog grada Mosula, pre 2.700 godina nalazila se Niniveh, poslednja prestonica Asirskog carstva, moćne imperije koja se prostirala od obala Persijskog zaliva do visova Anatolije i dolina Egipta.

Sudbina je htela da spomenici moćne civilizacije Niniveha dva i po milenijuma ostanu pod peskom Mesopotamije, sve do pre 170 godina, kada su otkriveni, a veliki deo arheološkog blaga završio je po muzejima u Londonu, Parizu, New Yorku ili Berlinu.

Zla sudbina je htela da bogatstva iz dva arheološka utvrđenja stare Niniveh minama dokrajče pripadnici ISIL-a. Statue su preživele milenijume, ne i vandale ISIL-a.

Video prikazuje pripadnika ISIL-a u crnom kako na arheološkoj lokaciji Kouyunjik, na ulasku u Niniveh (Kujundžik), pneumatskom bušilicom uništava lice Lamassua, asirskog bika sa orlovskim krilima i ljudskom glavom, koji je u paru postavljen na vratima Nergal kako bi oterao demonske duhove. Uništena je arheološka građa stara više hiljada godina. Sve je podsećalo na 2001. godinu, kada su talibani u avganistanskom mestu Bamiyan uništili stare statue Bude.

Stavovi izraženi u ovom tekstu su autorovi i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.

Izvor: Al Jazeera

(Sutra: Buldožerima na istoriju)