Iranski derviši gonabadi: Duga historija progona

U noći 19. februara rastuće napetosti između iranskih snaga sigurnosti i članova sufijskog reda gonabadi te zemlje kulminirale su nasilnim sukobom u sjevernom Teheranu.

“Derviši” gonabadi okupili su se ispred Policijske stanice 102, u Aveniji Pasdaran, kako bi protestovali zbog hapšenja člana njihove zajednice, Nematollaha Riahija, koji je priveden dan ranije.

Sukobi su izbili nakon što su snage sigurnosti stigle na mjesto protesta. Derviši kažu da su policajci izazvali nasilje te objavili fotografije na internetu, navodno, snimljene te noći, na kojima se vide muškarci krvavih lica i omotani zavojima.

Krivica za sukobe

Iranske vlasti okrivile su demonstrante za sukobe. Sljedećeg dana iranski mediji objavili su da je pet pripadnika snaga sigurnosti preminulo tokom sukoba: tri su policajca ubijena kad se bijeli minibus, koji je, navodno, vozio jedan demonstrant, zabio u grupu pripadnika interventne policije. U zasebnom incidentu, jednog pripadnika Basija, milicije povezane s Vladom, pregazili su automobilom, a drugog izboli do smrti.

Uhapšeno je više od 300 derviša, izvijestili su iranski mediji.

Farhad Nouri, urednik informativnog portala Majzooban Noor, kojim rukovode derviši, a koji živi u Australiji, kazao je za Al Jazeeru da je najmanje pet pripadnika sufijske gonabadi zajednice preminulo tokom sukoba.

Za iranske sigurnosne snage broj ubijenih pripadnika tokom demonstracija najviši je zabilježen u jednoj noći još od antidržavnih demonstracija 2009. godine.

Za iranske gonabadije, kažu analitičari, razvoj ovih događaja u skladu je s uzorkom progona, koji postoji duže od desetljeća.

Gonabadi predstavljaju najveći iranski sufijski red. Prema procjenama, broj pripadnika te vjerske grupe varira između dva i pet miliona. Nouri, koji je pobjegao iz Irana 2011, kaže da tamo živi i do deset miliona gonabadija.

Tumačenje Kur'ana

Gonabadi sebe smatraju šiitskim muslimanima, ali mistični sufijski ogranci islama drugačije tumače Kur'an.

“Svaku alternativnu vjeru, bez obzira na to je li riječ o dervišima ili baha'ijima ili nekim trećima – oni to smatraju prijetnjom njihovoj zvaničnoj religiji”, rekao je Omid Memarian iz Centra za ljudska prava u Iranu, organizacije kojoj je sjedište u New Yorku.

“Derviši su proteklih godina bili pod velikim pritiskom Vlade po pitanju ostvarivanja svojih vjerskih uvjerenja. Vlada koristi te demonstrante da bi ih diskreditovala.”

Tara Sepehri Far, iranska istraživačica pri Human Rights Watchu, rekla je da raskol između iranskih vlasti i sufijskog reda gonabadi te zemlje nije samo zbog interpretacije islama.

“Ova zajednica ima dugu historiju progona”, rekla je ona. “Sufizam je vrlo duboko ukorijenjen u iranskoj kulturi. Oni nisu toliko različiti od načina na koji su Iranci praktikovali islam u njegovim ranim godinama.”

“Većina njihovih napora bili su mirni u prošlosti, ali imaju potencijal da mobilišu.”

Promjena odnosa

Gonabadi su u Iranu uživali pristojan nivo tolerancije, čak i nakon Islamske revolucije, koja je šiitske vjerske predstavnike stavila na čelo iranskih struktura moći. Aktuelni derviški “qutb”, ili vrhovni starješina, 90-godišnji Nour Ali Tabandeh, u jednom periodu bio je zamjenik ministra kulture i zamjenik ministra pravde.

Odnosi između gonabadija i iranskih vlasti poremetili su se nedugo nakon što je bivši tvrdolinijaški predsjednik Mahmoud Ahmadinejad preuzeo vlast.

Godine 2006. u Qomu je uništena sufijska loža, a više od 1.000 derviša navodno je uhapšeno nakon što je visokorangirani predstavnik vjerskog kora, ajatolah Hossein Noori-Hamedani, nazvao religijski red “prijetnjom islamu”.

“Tvrdolinijaši [klerici] nakon izbora Ahmadinejada shvatili su da sad imaju partnera u izvršnoj vlasti koji je podržao njihov plan da protjeraju sufije iz Qoma”, rekao je Saeid Golkar, viši saradnik za iransku politiku čikaškog Vijeća za globalna pitanja.

Tokom kontroverznih izbora 2009, na kojima je u konačnici pobijedio Ahmadinejad unatoč široko rasprostranjenim optužbama za prevaru, Tabandeh je javno podržao reformističkog predsjedničkog kandidata Mehdija Karroubija, čime je produbio raskol između sebe i uspostavljenog poretka u Iranu.

“To je bio još jedan trenutak u kojem su tvrdolinijaši, i oni iz vojnog i sigurnosnog aparata i oni iz vjerskog kora, zajednički rekli ‘Moramo pritisnuti i gurnuti ovu grupu'”, rekao je Golkar.

Učešće u politici

“Derviši uobičajeno nisu umiješani u politiku. Njihov jedini politički čin jest učešće na izborima i glasanje za reformiste.”

“Postoje milioni sufijskih sljedbenika u Iranu i oni slijede svog vođu. Ti milioni ljudi mogu utjecati na svake izbore.”

Proteklih godina nastavljen je progon gonabadija. Uništena su još dva mjesta za molitvu nakon onog u Qomu, odnosno ona u Borujerdu i Isfahanu.

Godine 2014. u izvještaju specijalnog izvjestitelja za stanje ljudskih prava u Iranu navedeno je da su derviši bili na “udaru” vlasti, koje su koristili “hapšenja, progone i sudska uznemiravanja”. Najmanje 970 gonabadija bilo je procesuirano od 2008. godine, navodi se u izvještaju.

Tokom godina objavljeni su izvještaji u kojima se navodi da su gonabadije otpuštali s poslova i zabranjivali im pristup univerzitetima zbog pripadnosti vjerskom redu.

Nasilje koje je izbilo u noći 19. februara uslijedilo je nakon niza incidenata koji su na suprotstavljene strane stavili iranske vlasti i sufijsku gonabadi zajednicu te zemlje.

Rasplamsale napetosti

Napetosti između gonabadija i iranskih vlasti ponovo su se rasplamsale u decembru, kad je pet sufijskih aktivista iz reda gonabadi, navodno, uhapšeno i prevezeno u zloglasni zatvor Evin tokom obnovljenih antivladinih protesta, tokom kojih su deseci ljudi ubijeni, a stotine privedene.

A 4. februara izbili su sukobi između derviša i članova Basija nakon što su obavještajni i sigurnosni agenti, navodno, okružili Tabandehovu kuću, što je izazvalo zabrinutost da će on biti uhapšen.

Golkar je kazao da tajming povećanog pritiska iranskih vlasti na pripadnike vjerskog reda možda ima veze s nadolazećim parlamentarnim i predsjedničkim izborima, koji će se održavati 2020, odnosno 2021. godine.

“To je dio taktike koju su tvrdolinijaši počeli koristiti odmah nakon što je Rouhani pobijedio na izborima [2017]. Shvatili su da moraju nešto učiniti.”

“Tvrdolinijaši nisu privlačni srednjoj klasi i obrazovanim Irancima, ali ih mogu naljutiti i razočarati do te mjere da zaobiđu izbore”, rekao je Golkar.

Unutar Irana neki su rekli da je nasilje upravljano izvan države. Zamjenik šefa policije Teherana, brigadni general Hassan Rahimi, navodno je tvrdio da su “pobunjenici” bili “lutke u stranim rukama i teroristi sa sjedištem u inozemstvu koji se bore protiv establišmenta”.

Dosta je toga nejasno o tome šta se tačno dogodilo u noći 19. februara.

Nedostatak dokaza

Nouri i dalje tvrdi da nema “uvjerljivih dokaza” da su derviški demonstranti upravljali autobusom i automobilom kojim su ubijeni trojica policajaca i pripadnici milicije Basi u noći 19. februara.

“Derviši su priznati kao pacifisti koji nemaju interesa za nasilje i izazivanje ljudske patnje. Malo je vjerovatno da su bili umiješani u taj incident”, rekao je Al Jazeeri.

Predsjednik Rouhani osudio je napade, kazavši da “nasilno ponašanje i uvrede protiv policije, koja je zadužena za održavanje javnog reda i sigurnosti, neće biti tolerisani ni u kojim uvjetima”, prenio je Press TV.

Ministar unutrašnjih poslova Rahmani Fazli kazao je da će se s onima koji “narušavaju sigurnost postupiti odlučno”, ali je ponudio i pomirljiviji ton.

“Vjerujemo da je derviška zajednica širom zemlje sklona umjerenosti i razboritosti”, prenio je Radio Farda njegove izjave.

“Definitivno ne želimo dervišima pripisati incidente koji su se desili na Aveniji Pasdaran.”

Oštriji stav

No, neki tvrdolinijaši zauzeli su oštriji stav.

Noori-Hamedani nazvao je derviše “neiskrenim lažljivcima koji nisu u pravu”, prenio je Radio Farda.

Još jedan viši klerik, Naser Makarem Shirazi, navodno je upozorio da “iranski zvaničnici moraju biti oprezni u vezi s onim što govore i izbjegavati komentarisanje protiv vjerskih učenja, što im se može obiti o glavu”.

Posmatrači su u međuvremenu iskazali zabrinutost zbog tretmana više od 300 derviša koji su uhapšeni, od kojih su neki u međuvremenu, navodno, oslobođeni.

Reporteri bez granica (RSF) kazali su 22. februara da su “izuzetno zabrinuti” zbog dvoje novinara koji su među uhapšenima. Reza Entesari i Kasra Nouri, reporteri Majzooban Noora, navodno su pretučeni prije nego što ih je privela policija, a neki tvrde da su oni sada u komi.

“Nedostatak transparentnosti i uskraćivanje pravde u vezi s njihovim hapšenjima i hospitalizacijama neprihvatljivi su”, kazao je Reza Moini, šef iranskog ogranka RSF-a.

Sepehri Far iz HRW-a također je iskazala zabrinutost.

“Ova hapšenja, sama njihova magnituda, označavaju samovolju”, rekla je Al Jazeeri.

“Zabrinuti smo zbog optužbi s kojima će se suočiti ovi ljudi. Historijat iranskih zlostavljanja u ovakvim slučajevima zabrinjavajući je.”

Izvor: Al Jazeera