Hoće li kauboji opet jahati po Durmitoru

Kauboji jašu na brzim konjima po Durmitoru, Vinetu sa vinčesterkom šeta po Boki Kotorskoj, Bred Pit se oduševljava razgledajući Perast…

San ili java? Java.

Bred Pit, holivudska filmska zvijezda, prvu ulogu igrao je u filmu Tamna strana Sunca, koji je 1987. godine snimljen na Crnogorskom primorju. Pita je za ulogu angažovao crnogorski režiser Božidar-Bota Nikolić, koji je režirao i taj američki film i istovremeno bio direktor fotografije. Pit se tom prilikom posebno oduševljavao Perastom.

Mnogi Podgoričani i danas pričaju da je pedesetih godina prošlog vijeka neko njihov statirao u legendarnom blokbasteru iz 1961. godine La guerra di Troia (Trojanski rat), koji je dijelom sniman na Ćemovskom polju pored Podgorice.

U tom filmu Eneja je glumio Stiv Rivs. Filmski kritičari su kazali da mu je to najbolja uloga. Odiseja je igrao Džon Dru Barimor, a Helenu Hedi Visel. Film je režirao Đorđo Feroni, a scenograf je bila srpska slikarka Olja Ivanjicki. U filmu je igralo 28 glumaca, oko 25.000 statista i 8.000 konjanika.

Ulcinjskom Velikom plažom jezdile su horde vikinga. Na tu filmsku storiju još podsjeća jedini “živi” eksponat – zvono, maketa ispod zidina Starog budvanskog grada.

Rimske dvokolice iz Podgorice

Krajem 50-ih godina strani producenti, uglavnom iz Italije, dolaze u Crnu Goru kao destinaciju živopisne prirode, ali i državu koja je imala produkciju (Lovćen film), tehničku bazu i studio (Mediteran film) i distribuciju (Zeta film). Snimljeni su brojni filmovi, pretežno sa istorijskom tematikom.

Na crnogorskim prostorima snimaju tadašnji veoma poznati inostrani reditelji uz učešće mnogih filmskih zvijezda tog vremena. Terens Jang snima na Ćemovskom polju kod Podgorice i na Skadarskom jezeru, daju se tehničke usluge za film Mongoli i Dugi brodovi. U tim filmskim projektima učestvovali su i crnogorski filmski radnici, Industrijska škola iz Podgorice radila je rimske dvokolice, u halama Pamučnog kombinata izgrađen je kompleks šume od posječenih borova, u podrumima Doma omladine skladišteni su mačevi, lukovi, koplja, šljemovi, štitovi… Hotel “Crna Gora” bio je centar za mnoge popularne filmske zvijezde.

Agresivna promocija filmskih projekata

Trideset država u svijetu i 44 američke države vrlo agresivno promovišu podsticaje za inostrane filmske projekte. Ti podsticaji kreću se u visini od 15 do 45 odsto sredstava potrošenih u državi u kojoj snimaju. U prosjeku, na svakom filmu radi od 200 do 500 ljudi i za blizu 16 nedjelja zarade od 800.000 do dva miliona eura, na koje se plaćaju porezi i doprinosi. Poznate filmske zvijezde sada sve češće svraćaju u susjedne zemlje, snimaju velike filmske ili televizijske projekte i troše  stotine hiljada ili miliona eura.

Prema procjenama Srpske filmske asocijacije, u posljednjih nekoliko godina Srbija je od stranih filmova, TV projekata, reklama i postprodukcije zaradila više od 60 miliona eura.

U Hrvatskoj podsticajne mjere za inostrane produkcije postoje od 2012. godine. Tokom 2015. godine 10 produkcija potrošilo je oko 21.100.000 eura. Produkcija serije Igra prijestolja ponovo je upisala Dubrovnik na mapu prestižnih svjetskih filmskih odredišta.

Crna Gora je odavno prepoznata u svijetu kao odlična lokacija za snimanje velikih filmskih projekata. U njoj su snimali i čuveni filmski autori kao Luk Beson, Asger Let, Džon Stokvel, Rejf Fajns…

Prvi strani film snimljen u Crnoj Gori bio je Đavolji mlin iz 1921. godine, čeških autora Vladimira Borna i Karela Klosa. Snimani su i filmovi sa crnogorskom tematikom. Čuveni američki filmski producent i režiser Sesil de Mil snimio je 1915. dva filma čija se radnja događa u Crnoj Gori – Neustrašiva i Zarobljenik.

Ali… Nekad bilo sad se spominjalo.

“Kinematografija u Crnoj Gori po svojem značaju u prošloj i sadašnjoj kulturnoj svakodnevici, osim postojanja i svojevremenih kulturoloških i poslovnih rezultata nije imala svoj razvojni kontinuitet. Paradoksalno, ali Lovćen film, Filmski studio Titograd, Zeta film – Budva, kada su bili na vrhuncu svojih uspona, bez ikakvog glasa protiv iz kulturne javnosti, jednostavno su ugašeni. U samom startu Lovćen film, naročito 60–tih godina, pored domaće produkcije koja je tokom samo jedne godine proizvela četiri igrana filma, započeo je i realizovao u svojoj poslovnoj inicijativi prezentaciju svojih usluga inostranom kinematografskom tržištu.

Stavljajući u prvi plan svojevrsnu prirodnu scenografiju, želju i kadar, sa velikim entuzijazmom uspjeli su na ovim prostorima dovesti inostrane partnere, prvenstveno iz Italije, sa kojima su u ravnopravnom koprodukcijskom partnerstvu ili davanjem usluga uradili filmove, koji su bili zapaženi kako po umjetničkim kvalitetima tako i po finansijskim pokazateljima”, kaže Momir Matović, istaknuti crnogorski filmski stvaralac.

Oskarovci u Crnoj Gori

Prvo je, sjeća se Matović, 1959. godine sa studijom “Barandov”, najvećim u Evropi, urađen je prvi crnogorski muzički film Zvijezda putuje na jug, pa istorijski spektakl Bijeli đavo, zatim 1960. godine Kapo u režiji Đilja Pontekorva koji je za sljedeći film Bitka za Alžir dobio nagradu Oskar. Zatim slijede u 1962. godini filmovi Nasilje na trgu Leonarda Berkovicija i Ne ubij Klod Otan Lare i mnoge koprodukcije koje su snimane u okolini tadašnjeg Titograda: Orazi e Curiazzi sa Alanom Ledom, Trojanski rat sa Stivom Rivsom, sniman na rijeci Cijevni, zatim Vrata raja (1966) nedavno preminulog Andžeja Vajde.

“Osim nesumnjivog sticanja radnog i tehnološkog iskustva za tadašnje crnogorske filmske poslenike, u jednom razgovoru sa književnikom i scenaristom dr Radoslavom Rotkovićem saznao sam da je jedne od tih godina prihod Lovćen filma bio veći nego od crnogorske turističke sezone”, kaže Matović.

Ponovno otkrivanje Crne Gore kao atraktivne filmske destinacije počelo je 2003. godine dolaskom italijanskog reditelja Ermana Olmija koji je koristio pejzaže na Skadarskom jezeru za film Pjevajući iza paravana.

Sljedeće godine snimana je Matilda sa Džeremi Ajronsom u glavnoj ulozi i ruski film Srce u bunaru u režiji Alberta Negrina. U Budvi i na Svetom Stefanu 2006. sniman je film ruskog reditelja Andreja Končalovskog Glamur, kao i Dobri papa sa Bobom Hoskinsom.

Crvena zora snimana je 2007, kada je počeo i rad na filmu Braća Blum, u kojem glume oskarovci Rejčel Vajz i Edrijen Brodi. Jedan od posljednjih filmova snimljenih u Crnoj Gori je L'Homme qui voulait vivre sa vie Erika Lartigoa.

Privlačenje filmskih projekata

Strane filmadžije nekad su bili česti i rado viđeni gosti, a pitanje kako ih opet dovesti na crnogorske lokacije aktuelizovano je pretprošle godine donošenjem Zakona o kinematografiji. Krajem prošlogodišnjeg decembra konačno je osnovan i Filmski centar. Crna Gora je bila jedina država u regionu koja nije imala takvu ustanovu. Direktor Filmskog centra je Sehad Čekić, doskorašnji dekan cetinjskog Fakulteta dramskih umjetnosti.

Zakon o kinematografiji podrazumijeva donošenje “Uredbe o podsticajnim mjerama za inostrana snimanja u Crnoj Gori”, kao i promovisanje njenih kinematografskih potencijala u cilju privlačenja većeg broja inostranih producenata, saopšteno je iz Direktorata za kulturno-umjetničko stvaralaštvo u Ministarstvu kulture povodom usvajanja tog zakona.

Svakom domaćem ili stranom producentu koji na teritoriji Crne Gore uloži minimum 100.000 eura za snimanje filma, Zakon o kinematografiji garantuje povraćaj od 20 posto. Naravno, pod uslovom da dio novca za snimanje nisu dobili iz državnog budžeta za kinematografiju.

Filmski centar treba da se bavi, kako piše u Zakonu, i „stvaranjem povoljnih uslova za povećanje broja i obima inostranih snimanja u Crnoj Gori“.

Prilikom osnivanja Filmskog centra ministar kulture Crne Gore Janko Ljumović izjavio je: “Filmski centar ne samo što će promovisati, razvijati i stimulisati filmsku produkciju, već će inicirati međunarodnu saradnju, korišćenje evropskih fondova, razvoj stručnih zanimanja u filmskom sektoru… Konačno, učiniće našu državu važnom filmskom destinacijom”.

Odlične lokacije

Posljednjih godina u Crnu Goru često su stizale filmske ekipe kojima su ‘poklanjane’ filmske lokacije. U svijetu to je unosan biznis.

Crna Gora ima odlične lokacije i prirodne uslove za snimanje filmova, pa postoje velika šansa da više nju ne zaoblize milioni eura koje su filmske kompanije spremne da ulože za snimanje filmova.

Momir Matović ipak nije optimista.

“Od ove godine konačno je ozvaničeno postojanje Filmskog centra Crne Gore, izabran rukovodeći kadar i predstoji ponovna revitalizacija crnogorske kinematografije, prvo ovdje kod nas samih, a potom u regionu i dalje. Neće to ići tako jednostavno i brzo, ma koliko se nadali, jer i pored nekih producentskih i autorskih pokušaja, jedinstvenu nacionalnu kinematografiju koju okruženje jedino poznaje i prihvaća, treba sada graditi iz početka.

Velika i zaludna je iluzija da će svi pohrliti ka nama, otvoriti nam svoje fondove i da će krenuti crnogorsko filmsko blagostanje. Predstoji dosta vremena, zatim menadžementske sposobnosti i formiranja autoriteta Filmskog centra Crne Gore, a prije svega autorske promišljenosti u izboru filmskih tema za koje tražimo partnerstvo u regionu, jer samostalno ne možemo uraditi ništa”, kategoričan je Matović.

Dodajmo na kraju da je Crna Gora članica programa Kreativna Evropa, a u 2016. godini snimljen je film Igla ispod praga Ivana Marinovića, koji je postigao uspjeh i na međunarodnom nivou. Imao je svjetsku premijeru na festivalu u Sarajevu, a prikazan je na više međunarodnih festivala.

Izvor: Al Jazeera