Đinđić, Vučić i tabloidna Srbija

Piše: Filip Balunović

Svake godine u vreme oko 12. marta u Srbiji i regionu govori se o Zoranu Đinđiću, i to sa dobrim razlogom. On je tog dana 2003. godine ubijen u vreme dok je vršio dužnost predsednika Vlade Srbije. Ono što je, međutim, specifično za dve ili tri godine unazad, a što je ove godine ponovo aktuelno, jeste poređenje Đinđića sa aktuelnim premijerom Aleksandrom Vučićem. Mnogi u njima dvojici vide istu energiju i posvećenost poslu, a sličnosti se pronalaze čak i u načinu govora, metaforama koje su obojica koristili, a na kraju porede se i politike koje je nekada zastupao Đinđić, a koje danas sprovodi Vučić.

Otud je ovde za nas važno odgovoriti na dva seta pitanja. Prvi se tiče Đinđićevih političkih ideja i sadržaja političke prakse, a drugi paralela koje eventualno možemo ili ne možemo povući u odnosu na današnju politiku Vučića dok vrši dužnost premijera Srbije. Dakle, kao potpuno irelevantno ostaviću pitanje sličnosti karaktera, “energija”, gestikulacije ili retorike, jer smatram da su ova pitanja suštinski tabloidna. To, nažalost, znači i da su vrlo relevantna za srbijansko društvo, što je tužno po sebi, ali ćemo ipak o tabloidizaciji Srbije nekom drugom prilikom.

Đinđić je1995. otvoreno govorio o ‘savezu srpskih zemalja’, koji bi, pored Srbije, uključio još i Republiku Srpsku i Crnu Goru.

Najpre treba odgovoriti na to kako polititički mislio i kakvu je politiku počeo da sprovodi Đinđić. Prvo o političkoj misli. U svojoj knjizi iz 1988. godine Jugoslavija kao nedovršena država Đinđić se, između ostalog, bavi i pitanjem suvereniteta. Smatrajući Jugoslaviju državom koja je pokušajem da kroz socijalizam suverenost odvoji od države (u komunizmu), zastupao je stanovište da je jugoslovenski komunistički projekat pripisao konceptu suverenosti karakteristike bekonačnog. Zbog toga je taj put, koji je maliciozno nazvao putem ka beskonačnosti (a, zapravo, putem ka demokratskom suverenitetu oličenom u vlasti radničke klase), Đinđić pokušao zameniti liberalno-demokratskim principom koji bi, poput najranijih teorija o društvenom ugovoru, suverenitet (čvršće) vezali uz državu.

Pošto je smatrao jugoslovensko društvo nefunkcionalnim zbog ranije navedene “politike beskonačnosti”, u daljem političkom delovanju zagovarao je uspostavu nacionalne države. Iako je naizgled on to činio po zapadnoevropskom modelu, odnosno modelu civilne nacionalne države, Đinđić je septembra 1995. godine, gostujući na jednoj lokalnom radio-stanici, otvoreno govorio o “savezu srpskih zemalja”, koji bi, pored Srbije, uključio još i Republiku Srpsku i Crnu Goru. Time je, zapravo, njegovo zagovaranje nacionalne države na temeljima građanstva postalo diskutabilno i počelo da naginje (mada ne u potpunosti) ka nacionalnoj državi, utemeljenoj pre svega na etnčkoj pripadnosti.

Ključna riječ – modernizacija

Bilo kako bilo, iako bi se o tome je li Đinđić bio nacionalista ili ne morao pisati zaseban tekst, ovde je ipak moguće zaključiti da je tragično nastradali premijer Srbije jedino u nacionalnoj državi video šansu za stabilno i funkcionalno društvo. S obzirom na to da su se u tom Đinđićevom projektu o nacionalnoj državi Srbiji često mešali elementi građanske i etničke države, ovaj nas trag navodi na pomisao da prva polovina devedesetih godina na Balkanu ne bi drugačija da je na vlasti u Srbiji bila opozicija predvođena Vukom Draškovićem, Đinđićem i Vojislavom Koštunicom. No, valja naglasiti da je Đinđićev pristup nacionalizmu svakako bio instrumentalistički (koristio ga je kako bi postigao ono što je politički mislio), a ne organski, primordijalni, ksenofoban ili rasistički.

Ono što je dalje vrlo značajno tiče se unutrašnje politike, koje je pratila ideju o uspostavi nacionalne države, čime se polako možemo približiti i paraleli sa današnjim stanjem u Srbiji. Ključna reč u Đinđićevom političkom delovanju i promišljanju, a koja je trebalo da označi raskid sa disfunkcionalnim projektom socijalističke Jugoslavije, jeste modernizacija. U teoriji modernizacije, koja u mnogim komparativnim istraživanjima stoji nasuprot teorijama zavisnosti, suštinska je ideja o podjednakim šansama za ekonomski razvitak država na periferiji, kao i onih u centru kapitalističkog proizvodnog sistema. Otuda je akcenat u teorijama modernizacije stavljen na unutrašnje reforme.

Đinđić je odmah po dolasku na vlast započeo sa ubrzanom privatizacijom državne i društvene svojine.

Bez prevelikog bavljenja strukturnim nemogućnostima periferne države poput Srbije da se ekonomski razvija u uslovima disproporcionalnih ekonomskih odnosa sa razvijenim državama, Đinđić je odmah po dolasku na vlast započeo sa ubrzanom privatizacijom državne i društvene svojine (koja je u Srbiji kao kategorija ukinuta tek Ustavom iz 2006. godine). Međutim, sa Srbijom se od 2000. godine počelo dešavati upravo ono što je predviđeno teorijama zavisnosti koje stoje u uporednim analizama nasuprot teorijama modernizacije: otpočet je proces masovne prekarizacije rada i nastavka uvećanja ekonomskih razlika (započete u devedesetim godinama), što je zapravo značilo produbljivanje odnosa zavisnosti i dalju periferizaciju a time i osiromašenje. Ono što je Đinđiću izgledalo kao spas, ispostavilo se, dakle, potpuno suprotnim.

Da se vratimo sada na poređenje Đinđića i Vučića. Za razliku od tragično nastradalog bivšeg premijera, sadašnji je po pitanju političkog okvira za sopstveno delovanje krenuo obrnutim redom u odnosu na Đinđića. U vreme kad se “oslobađao” srpski narod u devedesetim širom bivše Jugoslavije, sadašnji premijer bio je zagovornik etno-nacionalnog političkog projekta, koji u potpunosti odgovara primordijalnom shvatanju nacionalizma kao organske tvorevine baziranoj na krvi, rasi, religiji (Đinđić kao što je naznačeno nikada nije bio primordijalista, ali je u jednom trenutku ipak počeo da koketira sa etno-nacionalizmom).

‘Nacija bez nacionalizma’

Nakon dolaska na vlast 2012. godine, Vučić postaje ono što je Đinđić bio ispočetka – neka vrsta zapadnoevropskog građanskog nacionaliste, koji se polako čak i preliva ka onome što Jurgen Habermas naziva “post-nacionalističkim patriotizmom”, ili Julija Kristeva projektom “nacije bez nacionalizma”. Ipak, kako god nazivalo ono što Vučić jeste ideološki, on prati potpuni istu logiku unutrašnjih reformi kao preduslova onoga što i on, kao i Đinđić, naziva modernizacijom. U slučaju analize politika i njihovih posledica kod oba političara, modernizacija pretpostavlja upravo sve gore navedeno i ima za posledicu, isto tako, sve gore navedeno.

Kada govorimo o sličnostima između Đinđića i Vučića, one makar u ozbiljnoj analizi ne treba da se svode na to koliko je ko od njih dvojice spavao, ko “guta koju žabu prvo” i ko koristi kakve metafore. To radi tabloidna Srbija, odnosno cela Srbija – od medija do političara i “analitičara”. Suštinski odgovor na pitanje da li je Đinđićevo političko nasleđe oličeno u današnjem premijeru je, dakle, potvrdan. Međutim, ključno je da to nasleđe nije oličeno samo u Vučiću. U borbi za “naslednika političke ideje Zorana Đinđića” danas su svi na političkoj sceni pobednici. U monoideološkom vakuumu koji su stvorili, srbijanski političari su svi od reda prihvatili logiku projekta “kapitalizma na periferiji”, jer im ta logika lično vrlo odgovara, baš zato što su oni predstavnici grupe koju nazivamo kompradorskim elitama.

U monoideološkom vakuumu koji su stvorili, srbijanski političari su svi od reda prihvatili logiku projekta ‘kapitalizma na periferiji’.

Dakle, na veliku žalost njegove porodice, prijatelja i svih nas – koji, možda, ne stojimo na njegovim ideološkim pozicijama, ali bismo voleli da sa njim imamo kvalitetnu demokratsku političku debatu – Đinđić je ubijen. Sa druge strane, takođe su, na veliku žalost većine naroda u Srbiji, političke ideje Đinđića danas življe nego ikad. Šta više, one su u Srbiji dobile autoritarni krov, onaj za koji, makar želimo da verujemo, ne bi bio stvoren da je Đinđić ostao živ.

Stavovi izraženi u ovom tekstu su autorovi i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.

Izvor: Al Jazeera