Boška Buhu su ubili ‘američki saveznici’
Kad se istorija čita i tumači “na parče”, ili na bazi poluistina, pogotovo ako ta čitanja u osnovi imaju za cilj reviziju istorijskih činjenica o kojima postoji sasvim dovoljan broj valjanih istorijskih izvora, onda nije teško doći ni do potpuno pogrešnih zaključaka ili apsurdnih tvrdnji koje, istrgnute iz konteksta, nemaju mnogo veze sa istorijskim činjenicama, nego uglavnom njenim utilitarističkim interpretacijama. Pogotovo na prostorima prebogatim viškom istorije kao što je Balkan.
Tako se onda lako i brzo moglo doći i do potpuno netačne konstrukcije iz naslova kako su legendarnog bombaša i najmlađeg narodnog heroja bivše Jugoslavije Boška Buhu navodno ubili američki saveznici, kako ispisivači najnovije političke istorije u Srbiji nazivaju pripadnike Jugoslovenke vojske u otadžbin, poznatije u narodu i kao ravnogorci, ili još jednostavnije – četnici. Koji su vaskrsli mnogo, mnogo poslije svršetka Drugog svjetskog rata, a nedugo poslije ratova devedesetih proglašeni antifašistima, a naposljetku i izjedačeni u svim pravima sa jugoslovenskim partizanima.
U Srbiji ima čak i zakon o tome, a narativ o dva gerilska i, bezbeli, antifašistička pokreta u porobljenoj Evropi odavno se iz Srpske akademije nauka i umjetnosti preselio u dječije čitanke i udžbenike “učiteljice života”. Nije sporno da su razni osvajači vlasti oduvijek šminkali istorijske događaje kako bi ih približili svojim istinama i njihovim čitanjima, ali su barem kada je Drugi svjetski rat i istoričari i političari u svijetu odavno postigli saglasnost o tome ko su bili dobri, a ko loši momci. Uprkos tome, istorijska činjenica da su Boška Buhu ubili upravo četnici, u zasjedi postavljenoj u blizini sela Jabuka, na pola puta između Prijepolja i Pljevalja 27. septembra 1943. godine, a ne “američki saveznici” prosto se prešućuje i svjesno gura u zaborav, jer se, uostalom, kao i skoro cijeli Drugi svjetski rat, više ne uklapa u spomenuti dominantni narativ. Koji je, naravno, mnogo više ideološki nego istorijski, iako američki ili drugi saveznici, uključujući britnaske i sovjetske, naravno, nemaju skoro nikakve veze s tim.
Šta piše u Izvještaju broj 128
Datum pogibije Boška Buhe se skoro poklapa sa datumom operacije spašavanja američkih pilota “Halyard” (Vazdušni most), 26. septembra 1944. godine, koja u Srbiji od prošle godine postaje srpsko-američki vrhunski ceremonijalni događaj, u znak sjećanja na hvale vrijedan poduhvat američke misije za specijalne operacije i četnika Draže Mihailovića. Pa dobro, šta je sporno u posebnom isticanju uloge četnika u spasavanju američkih pilota? Upravo to čitanje istorije “na parče”. Jer, kao što je za pohvalu podsjećanje na svaki otpor nacizmu i fašizmu, pa svakako i spominjanje Pranjana kod Čačka kao mjesta odakle su izvučeni oboreni saveznički piloti, problem je što se prešućuje drugi dio iste priče. Ne onaj u kojem piše da su krajem 1944. godine sa teritorije pod kontrolom četnika u pomenutoj operaciji spašena 343 američka i osam britanskih pilota, kao i 66 drugih osoba. To niko i ne osporava. Sporno je što se prikriva podatak da je sa teritorije pod kontrolom partizana, odnosno Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, uz pomoć pripadnika Fifteenth Air Force Air Crew Rescue Unit, spašeno više od 2.000 savezničkih avijatičara.
Napomena o autorskim pravimaPreuzimanje dijela (maksimalno trećine) ili kompletnog teksta moguće je u skladu sa članom 14 Kodeksa za štampu i online medija Bosne i Hercegovine: “Značajna upotreba ili reprodukcija cijelog materijala zaštićenog autorskim pravima zahtijeva izričitu dozvolu nositelja autorskog prava, osim ako takva dozvola nije navedena u samom materijalu.”
Ako neki drugi medij želi preuzeti dio autorskog teksta, dužan je kao izvor navesti Al Jazeeru Balkans i objaviti link pod kojim je objavljen naš tekst.
Ako neki drugi medij želi preuzeti kompletan autorski tekst, to može učiniti 24 sata nakon njegove objave, uz dozvolu uredništva portala Al Jazeere Balkans, te je dužan objaviti link pod kojim je objavljen naš tekst.
To selektivno čitanje istorije nikako nije slučajno, kao što nije slučajno ni spominjanje partizana (ako već mora) isključivo u srpskom nacionalnom ključu, kao i prešućivanje da su Boška Buhu ubili četnici, a ne “američki saveznici”, kako se to iščupano iz konteksta može čitati skoro bez ikakvih ograda. Zato bi kao dio obilježavanja operacije “Halyard” sve goste iz Pranjana trebalo voditi u posjetu obližnjem Narodnom muzej u Čačku, koji čuva obilje dokumenata iz tog vremena. Nije daleko, a istorijske činjenice su potpuno dostupne. Nije daleko, doduše, i jedan drugi davno izgrađeni kompleks, prilično oronuo, koji se nalazi tačno na mjestu gdje je Boško Buha završio svoj mlađahni, ali herojski život, koji danas podjednako neopravdano zaobilaze i đaci, i akademici, i država.
Pa, šta je onda kompletna istina o “najvećem spašavanju američkih pilota ikad”, koje je organizovano uz pomoć “američkih saveznika” Draže Mihailovića? Beogradski advokat Vlatko Sekulović s pravom podsjeća kako je jedan od najvažnijih dokumenata o operacijama spašavanja savezničkih pilota sa teritorije Jugoslavije Istraživački izvještaj broj 128 Thomasa Matessona, koji je objavio Koledž Ratnog vazduhoplovstva SAD-a aprila 1977. godine. U izvještaju su precizno prikazani podaci vezani za broj savezničkih pilota koje je spasila ACRU.
Niko ne umanje značaj i ulogu seljaka
“U aktivnosti ove jedinice spadala je i operacija ‘Halyard’, avgust-decembar 1944. godine, tokom koje je sa teritorije pod kontrolom četnika spašeno 343 američka i osam britanskih pilota, kao i 66 drugih lica. U istom dokumentu (strana 36) navodi se da je sa teritorije pod kontrolom partizana, odnosno Narodnooslobodilačke vojske, uz pomoć ACRU, spašeno 2.000 avijatičara, od ukupno 5.718 sa teritorija Rumunije, Jugoslavije, Francuske, Albanije, Čehoslovačke, Italije, Grčke, Turske, Bugarske, Švajcarske, Španije… Dakle, tokom djelovanja ACRU, uz pomoć partizana spašeno je oko 35 odsto od ukupnog broja avijatičara, a sa jugoslovenske teritorije 83 odsto od ukupno spašenih avijatičara”, piše Matesson, uz natuknicu kako “nije moguće utvrditi konačan broj avijatičara spašenih uz pomoć partizana, jer su operacije ACRU izvođene i u okviru redovnih operacija snabdijevanja partizanskih jedinica”.
Istine radi, mora se spomenuti kako je tokom noći između 9. i .10 avgusta 1944. godine iz Pranjana u jednom mahu u Italiju prebačeno 225 američkih i šest britanskih vazduhoplovaca, što jest najmasovnije prebacivanje odjednom, ali zašto bi to bilo značajnije od spašavanja koje su organizovali partizani? Objašanjavajući ove događaje, istoričari koji nisu bliski današnjim verzijama tvrde da je do toga došlo baš zbog toga što su saveznici prekinuli kontakte sa Dražom Mihailovićem i četnicima, i to zbog njihove saradnje sa Nijemcima, pa se dugo nije ni znalo koliko je stvarno oborenih pilota još u životu. To nikako ne umanjuje hrabrost srpskih seljaka koji su o njima brinuli. Valja podsjetiti da se sve dešavalo u trenutku kada sovjetska Crvena armija pristiže na teritoriju istočne Srbije, jednice Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije nadiru sa zapada, a sa juga, iz Grčke, preko teritorije Srbije, povlači se njemačka A armija. Već nešto više od tri nedjelje poslije “Halyarda” oslobođen je Beograd.
Tvrdnje beogradskih medija kako je “Halyard” bila najveća operacija spasavanja oborenih američkih i savezničkih vazduhoplovaca ikad rasplamsale su se nakon što je bivši američki ambasador u Beogradu Kyle Scott prošle godine rekao da će “SAD zauvijek biti zahvalne srpskim saveznicima koji su u Pranjanima spasili 500 američkih pilota u Drugom svjetskom ratu”. Vlast u Srbiji, sklona grandomaniji i mitomaniji, jedva je dočekala narativ o “najvećem spasavanju” i “američko-srpskom savezništvu”. Pogotovo zbog sve otvorenijeg zalaganja Beograda i Washingtona za početak otopljavanja međusobnih odnosa još od rata na Kosovu i bombardovanja Srbije 1999. godine.
Na Galovića polju, kod sela Pranjani, odakle su polijetale američke “dakote” ka Bariju u Italiji, kako je prošle godine i najavljeno, u rekordnom roku je izgrađen sportski aerodrom i dio memorijalnog kompleksa. Izjave zvaničnika na obilježavanju 76. godišnjice operacije “Halyard” bile su sasvim u skladu sa trenutnim srpsko-američkim odnosima i interesima. Komandant specijalnih američkih operacija David Tabor je rekao da “žrtvu hrabrih Srba, koji su rizikovali živote da zbrinu i spasu američke pilote, moramo poštovati i tako što ćemo se zajedno boriti za vrijednosti za koje su se borili i oni zajedno sa američkim vojnicima”. “Iako smo bili odvojeni i jezikom, kulturološki, geografski, delili smo ista uverenja, a to su sloboda, nezavisnost”, istakao je Tabor.
Dražu su saveznici otpiasli 1943.
Predsjednik Fondacije “Halyard” John Kappello naveo je da se kompleks u Pranjanima, gdje se nalazila improvizovana pista napravljena od kamena, mnogo promijenila za samo godinu dana, dok je predsjednik Srbije Aleksandar Vučić rekao da su Srbi, Amerikanci i Englezi postali braća po oružju tokom ove operacije. Ti odnosi, kako je kazao, promijenili su se devedesetih, a za to se može okriviti “onaj drugi”. “U budućnosti Srbija će graditi odnose prijateljstva sa SAD-om”, rekao je predsjednik Srbije.
I sve bi to bilo sjajno i sa srpske i sa američke strane da nije Boška Buhe, koji je bio tek jedna od žrtava četničkog pokreta. Takođe i jedan od pripadnika pokreta kojem četnici nisu mogli oprostiti nadnacionalni, a možda je bolje reći višenacionalni karakter borbe, koji je upravo zbog toga dobio ogromnu podršku svih naroda Jugoslavije i, zajedno sa saveznicima, na kraju pobijedio fašizam i sile osovine. I kad smo već kod brojeva, jugoslovenski partizani su spasili najmanje tri puta više savezničkih pilota.
Opet, istine radi, ne treba zaboraviti da su Britanci i Amerikanci do 1943. godine podržavali oba pokreta, a da su, zbog kolaboracije sa Nijemcima, prekinuli saradnju sa četnicima. Neki istoričari misle da je i to bio jedan od razloga od odustajanja Britanaca od najavljivanog iskrcavanja na Jadransku obalu, koje je iščekivao Draža Mihailović čak i kada je rat bio završen. Činjenicu da je srpsko pravosuđe rehabilitovalo Dražu Mihailoviću, ma šta to značilo, neće promijeniti istorijske činjenice. Istina je da se politike mijenjanju, ali istorijske činjenice o tome ko je ubio Boška Buhu, počinio druge brojne strašne zločine i ostao na pogrešnoj strani istorije same za sebe govore. Kao i brojni artefakti memorijala u selu Jabuka. Oronulog i zaboravljenog.
Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.
Izvor: Al Jazeera