Biografija Muammara Gaddafija

Nakon 42 godine na čelu naftom bogate ali oskudno naseljene Libije, Muammar Gaddafi – državnik sa najdužim mandatom u arapskom svijetu – konačno je sišao sa vlasti nakon šestomjesečne pobune.

Gaddafi se predstavljao kao “bratski lider” i “predvodnik revolucije,” koji se očinski brinuo za šest miliona stanovnika Libije. Ali nekoliko sati nakon što su pobunjenici upali u Tripoli, hiljade Libijaca cijepalo je režimske postere, gazilo po slikama Gaddafija te čak ispaljivalo metke na njih u izljevu bijesa protiv čovjeka čija je vladavina često bila brutalna.

Gaddafi je sporadično održavao veze sa ostatkom svijeta. Godinama je bio izoliran zbog bombardiranja Panamovog aviona nad gradom Lockerbie u Škotskoj, u kojem je poginulo 270 ljudi. Nakon godina negiranja, Libija je priznala odgovornost za ovaj čin i udovoljila zahtjevima da plati do 10 miliona dolara odštete članovima porodica nastradalih. Gaddafi je također objavio da će demontirati sve libijsko oružje za masovnu destrukciju.  Zbog tih poteza postepeno je obnovio odnose sa međunarodnom zajednicom.

U februaru, samo nekoliko sedmica nakon što su ulični protesti doveli do pada vlada u Tunisu i Egiptu, počeo je ustanak protiv Gaddafija na istoku Libije.

Nekoliko dana kasnije, Gaddafi se obratio svom narodu putem televizije, zavjetujući se da će progoniti demonstrante “inč po inč, sobu po sobu, kuću po kuću, sokak po sokak”.

Govor je razbjesnio građane i potaknuo ih na oružanu pobunu. Od tada je ismijavan u pjesmama i skečevima širom arapskog svijeta.

Početak vladavine

Gaddafi je došao na vlast 1969. kao dvadesetsedmogodišnjak nakon što je poveo državni udar protiv Kralja Idrisa u kojem nije bilo žrtava. Decenijama je svoju naftom bogatu zemlju držao pod kontrolom, potiskujući disidente.

Rođen je 1942. u obalnom području Sirte. Roditelji su mu bili nomadi. Napustio je studij geografije na Univerzitetu u Benghaziju i priključio se armiji.

Nakon dolaska na vlast, uveo je panarapsku, antiimperijalističku filozofiju pomiješanu sa aspektima islama. Dok je dozvoljavao da mala preduzeća budu u privatnom vlasništvu, sve velike firme bile su državne.

Cijenio je egipatskog vođu Gamala Abdel Nassera i njegovu arapsku socijalističku i nacionalističku ideologiju.

Bezuspješno je pokušao da ujedini Libiju, Egipat i Siriju kao federaciju. Sličan pokušaj da spoji Libiju i Tunis završio je svađom.

Vješanja i masakri

Godine 1977. promijenio je ime države u Velika Socijalistička Narodna Libijska Arapska Džamahirija i dozvolio građanima da izlažu svoja mišljenja na narodnim kongresima.

Kritičari su njegovu vladavinu  opisivali kao vojnu diktaturu, optužujući ga da guši građansko društvo i nemilosrdno gnječi protivnike. Prema navodima Human Rights Watcha,  tokom vladavine Gaddafijevog režima, stotine ljudi je zatvoreno zbog krivičnih prekršaja, a nekima je izrečena i smrtna kazna.

“Nakon što je došao na vlast, Gaddafi je postepeno koristio silu i brutalnost”,  izjavo je za Al Jazeeru iz Londona  Mohammed al-Abdalla, zamjenik generalnog sekretara Nacionalnog fronta za spas Libije.

“Tokom 70-ih, javno je vješao studente koji su marširali, demonstrirali i zahtijevali prava u Beghaziju i Tripoliju kao i na mnogim drugim gradskim trgovima. Koristio je silu i protiv članova opozicije u inozemstvu 1980-ih, ovdje u Londonu i na drugim mjestima u Evropi i arapskom Bliskom istoku.”

“Prilikom najbrutalnijeg masakra koji smo vidjeli, naredio je da se ubije 1,200 golorukih zatvorenika zatvora Abu Salim. Bili su likvidirani za manje od tri sata.”

Gaddafi je odigrao ključnu ulogu u organizaciji arapske opozicije mirovnim pregovorima između Egipta i Izraela u Camp Davidu 1978. godine.

Nakon što su ga brojne arapske države izopćile, djelomično zbog njegovih stavova prema izraelsko-palestinskom konfliktu, Gaddafi je preusmjerio svoju međunarodnu politiku sa arapskog svijeta na Afriku.

Njegova vizija Sjedinjenih Afričkih Država urodila je plodom.  Osnovana je Afrička Unija, a na sastanku afričkih kraljeva 2008. Gaddafi je proglašen “kraljem svih kraljeva” tog kontinenta.

Bombardovanje u Lockerbiju

Na zapadu, Gaddafija povezuju sa “terorizmom”, te ga optužuju da podržava oružane skupine kao što je kolumbijski FARC i IRA u Sjevernoj Irskoj.

Navodno uloga Libije u bombardovanju berlinskog disko-kluba 1986. godine u kojem su poginula dva američka vojnika izazvala je američke zračne napade na Tripoli i Benghazi u kojima je poginulo 35 stanovnika Libije, uključujući i Gaddafijevu posvojenu kćer. Tadašnji američki predsjednik Ronald Reagan nazvao ga je “ludim psom”.

Bombardovanje Panamovog aviona nad Lockerbiejem možda je najpoznatiji i najkontroverzniji incident u Gaddafijevom životu.

Godinama je Gaddafi negirao odgovornost, dok su Ujedinjeni narodi uveli sankcije i izolirale Libiju. Libijski špijun Abdel Basset al-Megrahi okrivljen je za postavljanje bombe. Gaddafijev režim je 2003. godine formalno preuzeo odgovornost za napad i platio odštetu porodicama nastradalih.

Gaddafi je iste godine prekinuo libijsku izolaciju, demontirajući kompletan inventar oružja za masovnu destrukciju.

U septembru 2004. tadašnji američki predsjednik George Bush formalno je ukinuo američki trgovinski embargo jer je Gaddafi obustavio program naoružavanja i priznao odgovornost za Lockerbie.

Zbog normalizacije odnosa sa zapadnim silama, omogućen je libijski privredni rast, pogotovo u naftnoj industriji.
Međutim Gaddafi je opet došao u centar pažnje zbog slučaja Lockerbie 2009. godine, kada je al-Megrahi pušten iz zatvora zbog činjenice da je na samrti. U Libiji su ga Gaddafi i brojni građani dočekali kao heroja, što su između ostalih osudile Sjedinjene Američke Države i Velika Britanija.

U septembru 2009. Gaddafi je prvi put posjetio SAD za svoje premijerno obraćanje Generalnoj skupštini Ujedinjenih naroda.

Njegov planirani petnaestominutni govor zapravo je trajao preko sat i pol. Poderao je kopiju povelje UN-a, optužio Vijeće sigurnosti da je terorističko tijelo slično al-Kaidi i zahtijevao da bivši kolonizatori Africi plate 7, 7 hiljada milijardi dolara odštete.

U avgustu 2010. Gaddafijev poziv stotinama mladih Italijanki da pređu na islam zasjenio je dvodnevnu posjetu toj zemlji, koja je imala za cilj da ojača vezu Tripolija i Rima.

Libijski ustanak

Inspirirani revolucijama u Tunisu i Egiptu, Libijci su u februaru ove godine počeli održavati mirne proteste protiv Gaddafijevog režima u gradu Benghaziju na istoku zemlje.

Vojska je dočekala demonstrante, a ustanak je prerastao u građanski rat. Oružane snage pod upravom NATO-a intervenirale su uglavnom da zaštite civile, da bi kasnije davale podršku pobunjenicima.

Burtalna djela vlade predočena su Međunarodnom krivičnom sudu, koji je 27. juna izdao naloge za hapšenje Gaddafija, jednog od njegovih sinova te njegovog šefa obavještajnih službi po optužnicama zločina protiv čovječnosti.

Gaddafi je nekoliko puta krivio al-Kaidu i “kolonijalnu zavjeru ” za nemire u Libiji. Svoje protivnike nazivao je “pacovima” i govorio da su koristili “halucinogene droge”. U posljednjem obraćanju građanima prije nego što su pobunjenici ušli u Tripoli, optužio je “zapadne špijune” da “sarađuju sa al-Kaidom na uništenju Libije.”

Njegova trenutna lokacija je nepoznata, iako je sve manje vjerovatno da se još uvijek nalazi u libijskoj prijestolnici.

Izvori: Al Jazeera i agencije