Baščelić: Bez islama Evropa ne bi bila to što jeste

Razgovarao: Harun Cero

Historija Evrope se ne može ispričati, a da se pri tome ne spomene islam. To je zaključak knjige ”Islam u procesu evropskog ujedinjenja” autora dr. Muhameda Baščelića koja je izvorno objavljena na njemačkom jeziku.

Knjiga je u Njemačkoj izazvala veliko interesovanje, posebno zato što Baščelić na osnovu naučnih istraživanja opisuje kako je historijsko prisustvo muslimana utjecalo na pravnu kulturu Evropske unije.

Životni put Muhameda Baščelića počeo je u Zvorniku, gdje je kao dječak svjedočio stradanjima Bošnjaka u okolini Zvornika tokom rata u BiH od 1992. do 1995.

Nakon završene Behram-begove medrese u Tuzli upisao je Fakultet islamskih nauka u Sarajevu, a u Njemačku je otišao 2000. godine gdje je 2008. upisao doktorski studij na Eberhard Karls Univerzitetu u Tuebingenu.

Obrazovni proces u Tuebingenu je bio sastavljen od predavanja, ispita, istraživačkog rada te posla naučnog saradnika i asistenta.

To je za njega bila prilika da uči od svjetskih autoriteta i da posjećuje biblioteke u kojima su radila velika imena poput Hegela, Schellinga, Hoelderlina, Blocha, Kuenga i drugih. 

Interesantan podatak je da je univerzitet osnovan 1477. godine, kada u Bosni i Hercegovini počinju da se osnivaju obrazovne institucije pod osmanskom vlašću.

Baščelić je za Al Jazeeru govorio o svojoj knjizi i ulozi islama u historijskim procesima koji su se događali na tlu Evrope i koji se događaju danas.

• U vašoj knjizi tvrdite da se historija Evrope ne može ispričati, a da se ne poveže sa islamom. Možete li to pojasniti?

Baščelić: Historija Evrope i historija islama u Evropi su usko povezani. Kada pročitate historijske činjenice, koje su potvrđene materijalnim dokazima, ubrzo ćete shvatiti da postoji međusobna poveznica koja se ne može raskinuti. Ona se može samo jednostrano interpretirati, a nikako osporiti.

• Na koje segmente razvoja Evrope je islam najviše utjecao?

Baščelić: U svakom historijskom periodu muslimani i islam bili su dio zajedničkog društvenog, naučnog i političkog diskursa u Evropi.  Ne postoji epoha u kojoj nema ekonomske, političke, vojne, kulturne, diplomatske i drugih oblika saradnje između muslimana i nemuslimana u Evropi, uzimajući u obzir da je muslimanska država Španija postojala skoro 800 godina na Iberijskom poluostrvu i da je Osmansko carstvo preko 600 godina vladalo Balkanom i istočnom Evropom sve do 1878 godine. Na tom prostoru su sada pojedinačne države koje pripadaju Evropskoj uniji.

U Srednjem vijeku su muslimani u nauci imali veoma značajan doprinos. Od političko-pravnog uređenja muslimanske Španije, preko brojnih izuma u oblasti arhitekture, poljoprivrede, matematike, biologije, hemije, geometrije, medicine, sociologije, politike i fizike i tako dalje. Prije tih otkrića Evropa je bila ideološki zatrpana neznanjem i primitivizmom.

Samo jedan primjer, koji je nama svima blizak, jeste svijet informatike, a koji bi danas bio nezamisliv bez El-Havarizmijevog (Al-Hawarzmi, 840) algoritma i kvadratnog broja, ili od Ibn Haithama ili Al-Hazena (1039.), čije je djelo Kitab al- Manazir prevedeno na latinski kao Opticae thesaurus. Bez njihovih djela razvoj moderne civilizacije sigurno bi izgledao drugačije.

U medicini su muslimani u Evropu donijeli revolucionarna otkrića i saznanja o: krvnom sistemu, hirurgiji, psihologiji, ospicama, tuberkulozi i drugim bolestima, a jedno od najrasprostranjenijih djela koja su doživjela nekoliko desetina izdanja, od 1488. i 1866 g. je djelo Er-Razija, El-Hawi ili Sveobuhvatni medicinski kompendijum.

Pored njega je i Ibn Sina sa svojim Kanonom koji i dan-danas u historijskim djelima medicine zauzima nezamjenjivo mjesto. To su sve činjenice i ako neko poriče te činjenice, znači da ima jednostran pristup historiji i razvoju Evrope.

• Zanimljivo je da se Vaša knjiga posebno odnosi na pravnu kulturu Evrope i njenu vezu sa islamom. Kako je islam utjecao na Evropu kao pravnu zajednicu?

Baščelić: Ova knjiga obuhvata tri aspekta istraživanja u kojima su muslimani u historiji Evrope dali svoj doprinos. To su historijsko, individulano i institucionalno prisustvo muslimana i islama u Evropi. Upravo se institucionalno prisustvo muslimana u novijoj historiji ogledalo u pravnom segmentu evopskih država.

Njeno pravno utemeljenje se od ovoga datuma može historijski pratiti u ustavima nekadašnjih evropskih država sve do 1917. i poslije. Puno je datuma koji govore o prekretnicama u evropskom društvu, a koji se direktno odnose na položaj religijskih zajednica i ljudskih prava u Evropi.

Zato je Lisabonski ugovor iz 2009. godine upravo na ovim osnovama omogućio jednu transparentnu prezentnost religijskih zajednica na nivou Evropske unije tako što je priznao status religijskim zajednicama u nacionalnom pravu zemalja članica EU-a i obavezao svoje institucije, direktno Evropsku komisiju, da vodi računa o ovim pitanjima. Vidite, ta kompleksnost procesa u nastanku, razvoju i radu Evropske unije još traje.

U odnosu prema muslimanima i islamu najupečatljiviji primjer, u ustavnoj formi, je Austrija i njeno priznanje islama. Splet historijskih i političkih okolnosti koji je doprinio priznavanju islama u Ustavu Austro-Ugarske monarhije, a kasnije Republike Austrije, je priznat i prenešen u pravni sistem EU-a.  Pored ovih primjera tu su još Španija, Engleska, Njemačka, Hvatska i druge zemlje koje u svojim ustavima ili pravnim regulativama eksplicitno priznaju i štite islam i muslimane.

• Kada biste upoređivali islam sada u Evropi i ovu religiju nekada, kako biste opisali razvoj islama u evropskim okvirima?

Baščelić: Islam je najprije humana, ali i dinamična vjera. Ona od ljudi traži da budu korisni dio društva ma gdje god da živjeli. Islam voli i podstiče na progres, nauku, znanje, cijeni vrijeme, i što je najvažnije, traži od ljudi da se u moralnom i naučnom smislu brinu za sebe i svoje društvo.

Da li su muslimani uvijek uživali prava koja danas imaju u Evropi je široka tema, ali odgovorno tvrdim da nikada nisu bili slobodniji da žive svoju vjeru onako kako žele. Razvoj islama u Evropi ne zavisi od islama, jer islam nudi sistem vrijednosti, već zavisi od muslimana.

• Da li smatrate da su muslimani u sadašnjoj Evropi slobodni i kako biste definirali tu slobodu?

Baščelić: Sloboda je širok pojam, od one fizičke kao osnovne do one duhovne. Muslimani u Evropi su slobodni u okviru ustavnopravnih i demokratskih propisa evropskih zemalja. Građanska sloboda je modus vivendi [način življenja] civilnog društva.

Vidite, o slobodi se pišu knjige, pjevaju pjesme, donose zakoni, osnivaju institucije za zaštitu slobode. To znači da je sloboda istinska vrijednost, a samo u društvenoj slobodi čovjek je duhovno i materijalno slobodan. Samo u društvenoj slobodi možeš da potvrdiš svoju individualnu slobodu.

Nažalost, svjedočimo u ovom haotičnom stanju na svjetskoj sceni da su vrijednosti građanske slobode privilegija samo Evrope, ali i Evropske unije. Zato individualnu i kolektivnu slobodu treba ljubomorno čuvati.

• Da li muslimani u Evropi koriste sve što im se tu pruža, posebno što se tiče obrazovanja i napredovanja u raznim segmentima života?

Baščelić: Muslimani koji ne žive u Evropi prepoznaju svoja ljudska prava u EU, a o kojima im govori njihova vjera. Ta prava u njihovim zemljama su im oduzeta. Nije realno da nakon decenija obrazovanja u političkim sistemima, gdje je sloboda misaona imenica, dolaskom u Evropu svi znaju prepoznati mogućnosti koje im sloboda pruža. A obrazovanje je sinhronizovani put prepoznavanja vrijednosti slobode.

Zašto su obrazovanje i obrazovni sistemi u muslimanskim zemljama toliko ideologizirani, neslobodni, retrogradni, zastarjeli i na kraju anahroni, iako islam o obrazovanju govori na najljepši način.

Doseljenici u Evropu često nisu u prilici da se u prvoj generaciji obrazuju iz ekonomskih razloga, ali oni koji su tu rođeni, koji su domaćini, također ne koriste dovoljno svoje mogućnosti.

• Nedavno su baš njemački mediji objavili tekst u kojem se ističe da je zapravo prakticiranje islama u Bosni i Hercegovini pravilno i optimalno za evropsko podneblje. Da li biste se složili s tim?

Baščelić: U Bosni se žive vrijednosti islama u skladu sa kulturološkim okruženjem. Pažnja se poklanja suštini, a ne formi, iako je i forma veoma bitna. Suština poruke u ovom društvenom kontekstu življenja islama je ona univerzalna sloboda čovjeka, zatim humanost, skromnost, solidarnost i dobro cijelog društva. Vjera se živi kao slobodan izbor pojedinca i kolektiva, a zato su vrijednosti islama koje bosanski muslimani žive ujedno i evropske vrijednosti humanizma.

• Po čemu se, po vašem mišljenju, razlikuje prakticiranje islama na Balkanu i u drugim dijelovima Evrope?

Baščelić: Riječ je o kulturološkim i obrazovnim razlikama između bosanskih muslimana i drugih muslimana koje su očite. Suština i možda glavni razlog u tome jeste što su bosanski muslimani, Bošnjaci, svojom historijom, kulturom življenja i obrazovanjem smješteni u geografskoj, pa ako hoćete, i političkoj Evropi. Tu važe sasvim druga pravila društvenog ponašanja u odnosu na sredine drugih muslimana.

Ono što je najvažnije jeste da prakticiranje islama na Balkanu ne predstavlja egzotičnost u evropskom kontekstu življenja vjere već jednu historijski uslovljenu simbiozu u različitostima.

• Kako utječu pojave kao ISIL i slične grupe na poimanje islama?

Baščelić: Posmatrajte medijske izvještaje u EU o dešavanjima na Bliskom istoku i sve će vam biti jasno. Posljedice decenijskih kršenja prava na slobodu tamošnjih naroda za rezultat imaju dramatične scene ljudskih sudbina i izbjegličkih kolona koje spas traže u Evropi.

Znate, to sve ima svoje odjeke u društveno-političkom diskursu pa i nastajanju predrasuda prema islamu i muslimanima. Posljedice tih ratnih divljanja na Bliskom istoku su nesagledive.

• Kako se riješiti islamofobije u Evropi, da li je to uopšte moguće?

Baščelić: Neposredni kontakt sa ljudima je najbolji lijek za islamofobiju, ali i za sve druge oblike diskriminacije u društvu. Za tu neposrednu komunikaciju treba biti vičan vođenju dijaloga.

• Kakve su bile reakcije evropske publike na vašu knjigu ”Islam u procesu evropskog ujedinjenja?”

Baščelić: Knjiga ima naučni karakter i nije realno da bude prihvaćena od šire čitalačke publike, ali je dostupna na tržištu. Ono što je struka do sada pokazala u svojoj reakciji je iznad svih mojih očekivanja.

Izvor: Al Jazeera